خطر انقراض گونه‌های گیاهان دارویی در آذربایجان‌غربی/توسعه کشت گیاهان دارویی بستر ساز اشتغال پایدار

به گزارش خبرگزاری فارس از ارومیه، بهار فصل شکوفایی و زایش است، در این زمان انواع گیاهان سر از خاک بر آورده و دنیایی رنگارنگ زیبا و رویایی پدید می‌آورند، استان آذربایجان‌غربی به سبب برخورداری از اوضاع جغرافیایی و تنوع آب و هوایی و بارش‌های مناسب به ویترینی از انواع گیاهان دارویی و منابع طب سنتی تبدیل شده است.

این استان یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی در کشور است که از نظر تنوع گیاهان دارویی رتبه اول کشور را به خود اختصاص و آذربایجان‌غربی دارای ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار مرتع و ۱۰۱ هزار هکتار جنگل و بقیه عرصه کشاورزی و کوهپایه‌ای است در این راستا ظرفیت مناسبی برای کشت و پرورش گیاهان دارویی دارد اما در این چشم‌انداز کم نظیر طبیعی، این استان به سبب وضع آب و هوایی سال‌های گذشته و استفاده بی رویه از منابع طبیعی و همچنین روش‌های غیر اصولی در برداشت، گیاهان دارویی و کوهی منطقه را در معرض نابودی قرار داده است.

گفتنی است در ایران هشت هزار گونه گیاهی وجود دارد که حداقل ۲ برابر گونه‌های گیاهی موجود در قاره اروپا است و ۱۴۰۰ گونه گیاهی در آذربایجان‌غربی رشد می‌کند که برخی از این گیاهان از لحاظ دارویی و خوراکی بسیار حایز اهمیت است، اما این فراوانی باعث نمی‌شود که لجام گسیخته به جان آن بیافتیم و به محض سر برآوردن از خاک آن را قلع و قمع کنیم و مجال زندگی کردن حتی کوتاه به آن ندهیم.

شایان ذکر است که علاوه بر خاصیت دارویی و خوراکی گیاهان، وجود پوشش گیاهی برای جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ خاک از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در هر منطقه‌ای باعث کاهش سرعت جریان‌های سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود، بنابراین پوشش گیاهی تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر کاهش سیلاب‌های مخرب داشته، یکی از روش‌های حفاظت از فرسایش در حوزه‌های آبخیز سیل‌زا، استفاده از روش زیستی است. اکثر زمین لغزش‌­هایی که در قرن اخیر (قرن تخریب پوشش گیاهی) اتفاق افتاده حاصل قطع و بهره­‌برداری بی رویه از پوشش گیاهی و کاهش سطح جنگل‌­ها و مراتع کشور است که برای جلوگیری از این امر بایستی به استفاده بی‌رویه گیاهان در مراتع و جنگل‌ها توسط دام و انسان توجه ویژه‌ای وجود داشته باشد.

یادآور می‌شود هم‌زمان با آغاز فصل بهار و رویش گیاهان خوراکی در مراتع استان آذربایجان‌غربی، این فرآورده‌ها و گیاهان متنوع خوراکی بیشتر در سر سفره‌های مردم استان مشاهده می‌شود.

برای در جریان قرار گرفتن پوشش گیاهی منطقه سراغ متخصص و محقق گیاهان دارویی رفته‌ایم و مصاحبه‌ای با ایشان ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم:

آذربایجان‌غربی رویشگاه 1400 گونه گیاهی/20 گونه گیاه دارویی در معرض انقراض

محقق گیاهان دارویی اظهار داشت: استان آذربایجان‌غربی رویشگاه بیش از ۱۴۰۰ گونه گیاهی است که در حدود ۵۰۰ گونه آن دارویی و در حدود ۳۰ گونه دارویی و خوراکی هستند.این استان به علت قرار گرفتن در مسیر رویشگاه‌های اروپایی، مدیترانه‌ای و قفقازی روشگاه ۱۵۰ گونه انحصاری و نادر است و اکثر این گونه‌ها به علت تخریب رویشگاه‌ها و مسائل اقلیمی در معرض انقراض هستند در حدود ۲۰ گونه گیاه دارویی به علت برداشت بی‌رویه انسان در معرض انقراض با سرعت بالا هستند.

مهنازحیدری اضافه کرد: مرکز تحقیقات موظف به اجرای تحقیقات در زمینه‌‌های مختلف از جمله گیاهان دارویی است و در اجرا برای رفع مسائل مربوط به این مسائل نقش مشورتی دارد و نهادهای مربوطه در صورت مشورت ما می‌توانیم در کنار آنها به طور موثر قرار گرفته و در حل این مسئله در عرصه‌ها حضور داشته باشیم متاسفانه نهادهای متولی در این زمینه هماهنگ و مصمم عمل نمی‌کنند.

وی در خصوص انقراض گونه‌های گیاهی در منطقه عنوان کرد: انقراض گونه گیاهی یک امر طبیعی اما کند است که عوامل طبیعی باعث آن می‌باشد اما نقش منفی انسان در چهار دهه اخیر به روند انقراض شتاب زیادی داده است و رشد جمعیت، نگاه انسان به امروز طبیعت به عنوان یک منبع‌گذار با سیاست‌های غلط در زمینه منابع طبیعی، بیکاری و کاهش بارندگی عوامل اصلی این موضوع می‌باشند.

حیدری با اشاره به کشت گیاهان دارویی در استان عنوان کرد: کاشت تعداد گونه‌های دارویی در استان رو به افزایش است و در نتیجه سطح آن نیز رو به رشد خواهد بود با شروع بحث‌های احیاءدریاچه ارومیه و تغییر در الگوی کشت، علیرغم پیاده کردن سیاست‌های مقطعی و کارشناسی نشده است لیست گونه‌ها افزایش یافته اما به علت بازار بی ثبات مواد اولیه حاصل از تولید گیاهان دارویی و شتاب‌زدگی در تصمیم برای کاشت نوع گیاه یک آشفتگی و بلاتکلیفی در این زمینه دیده می‌باشد.

وی تصریح کرد:کارگاه‌های فرآوری گیاهان دارویی به طورعمده کارگاه عرق‌گیری بوده تغییر اساسی در آن مشاهده نمی‌شود در حالی که گسترش صنعت اسانس می‌توانست حجم بالایی از مواد اولیه گیاهی به خصوص گیاهان معطر را با ارزش افزوده بالا را فرآوری کند اما دریغ از یک کارگاه پابرجای اسانس‌گیری که اقدامات در این زمینه را باید استاندار و ادارات کل متولی با همکاری بخش خصوصی انجام دهند.

محقق گیاهان دارویی با بیان اینکه آذربایجان‌غربی یک قطب کشاورزی است و هرگونه رونق در زمینه کاشت می‌تواند در استان موثر و مفید باشد اذعان کرد: هر منطقه کشاورزی نیاز به صنایع تبدیلی هماهنگ با محصولات زراعی آن منطقه دارد کاشت و فرآوری گیاهان دارویی در اقتصاد استان و به دنبال آن در اشتغالزایی مفید واقع می‌شود.

وی در خصوص برداشت محصولات از طبیعت استان عنوان کرد: بسته به گونه‌های گیاهی برداشت محصولات فرعی از طبیعت می‌تواند متغییر باشد و از فروردین تا آبان ماه ادامه داشته اما طی ۲ ماه اول سال گونه‌های مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند که به عنوان سبزی بهاره مطرح هستند و متاسفانه بیشتر آسیب در همین دوره زمانی به طبیعت وارد می‌شود، چرا که رفتار ما با طبیعت و دانش بومی  برای این رفتار دچار فرسایش شده و انتقال اطلاعات برای این بهره‌برداری درست انجام نشده است و از طرفی بالا رفتن میزان استقبال از این نوع محصولات به این موضوع شدت بخشیده است.

حیدری خاطرنشان کرد:گونه‌های دارویی و خوراکی در تمام سطح استان مورد توجه بوده اما مراتع شهرستان‌های ارومیه، پیرانشهر و خوی بیشترین فشار برداشت را دارند بنابر آمار هواشناسی امسال بارندگی نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد کاهش یافته و همین امر استرس آبی زیادی بر گیاهان وارد می‌کند و مراتع به اندازه سال گذشته نخواهد توانست تولید داشته باشد.

زنگ انقراض گونه‌های گیاهی در آذربایجان‌غربی به صدا درآمد

رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان‌غربی از آغاز فصل برداشت گیاهان کوهی خوراکی همزمان با آغاز بهار و رویش این گیاهان در سطح استان خبر داد و گفت: بیش از یک هزار و ۴۰۰ گونه از گیاهان موجود کشور در این استان می‌روید که ظرفیت مناسبی برای انجام مطالعات تحقیقاتی در زمینه گیاهان به شمار می‌رود.

رضایی با بیان اینکه این استان رویشگاه  گونه هایی از گیاهان دارویی بوده که ۷۰ تا ۱۰۰ گونه از این تعداد گیاهان خوراکی است، ادامه داد: از مجموع هشت هزار گونه گیاهی کشور، آذربایجان‌غربی بیش از یک هزار و ۴۰۰ گونه را در خود جای داده و این تعداد اگر امکان ادامه مراحل تحقیقات بعدی فراهم شود به طور یقین بیش از این مقدار است که در موزه هرباریوم بیش از ۱۱ هزار نمونه موجود است.

وی تصریح کرد: تغییرات اقلیمی از یکسو و برداشتهای بی‌رویه از سوی دیگر زنگ انقراض این گونه‌های گیاهی را به صدا در آورده است و مناطقی مانند دره شهدا، قاسملو و کوه سیر و قوشچی در شهرستان ارومیه بیشتر مورد توجه مردم در این زمینه است و در معرض خطر انقراض گونه‌های گیاهی خوراکی قرار دارد.

رضایی با تاکید بر اینکه رویشگاه برخی از گیاهان به طور خاص شناسایی شده است، ادامه داد: ۶۰ گونه از گیاهان شناسایی شده در این استان از جمله بیزه، اله گز، نعناع کوهی، ریواس، کنگر و ثعلب بومی منطقه است.

رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان ادامه داد: هر چند آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد، اما هرساله به هنگام فصل بهار هزاران کیلوگرم از انواع گیاهان خوراکی استان به بازارهای محلی و استان‌های همجوار عرضه و ارسال می‌شود.

رضایی افزود: این گیاهان اغلب نیاز کمتری به آب و مراقبت دارد ولی باید فرهنگ استفاده از آنها در جامعه نهادینه‌سازی شود.

رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان‌غربی گفت: رزماری، اسطوخودوس، انواع زنبق، انواع آویشن و نسترن از جمله گیاهانی است که قابلیت کشت دارد.

وی در خصوص روند نجات بخشی این گیاهان از خطر انقراض اظهار داشت: با هدف تعیین جایگاه حفاظتی گونه‌های گیاهی کشور به منظور تهیه برنامه‌های حفاظتی و مدیریت منابع طبیعی، بررسی اکوسیستم‌های در معرض خطر به منظور تعیین جایگاه حفاظتی آن‌ها و ارایه برنامه حفاظتی و تهیه و انتشار لیست قرمز گیاهان و اکوسیستم‌های ایران در دستور کار قرار گرفته است.

رضایی با اشاره به اینکه برخی از این گونه‌ها جزء گیاهان دارویی مهم نیز هستند، گفت: با جمع‌آوری این تعداد گونه و حفاظت از آنها در هرباریوم گیاهی استان می‌توان از انقراض آنها پیشگیری کرد.

خاطرنشان می‌شودگیاهان دارویی خوراکی محلی آذربایجان‌غربی و گونه‌های در حال انقراض استان شامل شنگ، کاسنی ، گندله، قازیاغی، دوه دابانی، آویشن، کهلک اوتی، نعناع کوهی، گول اقا، مزره کوهی، کنگر، ریواس، اوه لیک، سالمانجا، اسفناج دشتی و بولاغ اوتی و چندین نمونه دیگر است.

خاطرنشان می‌شودگونه‌های دارویی و خوراکی آذربایجان‌غربی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و می‌توانند در سلامتی، معیشت و اقتصاد مردم هر منطقه‌ای مؤثر باشندبا توجه به اینکه این استان از بافت جمعیتی و فرهنگی و شرایط خاصی برخوردار و دارای عرصه‌های گسترده طبیعی و کشاورزی است مستعد برای گسترش بهره‌برداری و کاشت گیاهان دارویی است.توسعه کشت گیاهان دارویی در راستای توسعه و پیشبرد اهداف ملی و منطقه‌ای، امری ضروری است که نیاز است دولت و مسئولان از کشاورزان و سرمایه‌گذاران حمایت لازم را داشته باشند

سه محور اصلی "تامین گیاهان دارویی" و"فرآوری گیاهان دارویی" و «"بازاریابی گیاهان دارویی" زنجیره ارزش گیاهان دارویی را شکل می‌دهند. به نظر می‌رسد عدم وجود اطلاعات کافی برای کشت ارقام مختلف  گیاهان دارویی و ابهام در صرفه اقتصادی و بازار محصول  از دلایل  مغفول ماندن  توسعه کشت گیاهان دارویی در استان است.

انتهای پیام/