به گزارش خبرنگار قرآن و فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس در دومین روز از ماه مبارک رمضان و در ادامه انتشار مفاهیم آیات قرآن، شرح و تفسیر آیات منتخب جزء دوم قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیم می‌شود.
آیه ۱۸۳ سوره بقره
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» اى کسانى که ایمان آوردهاید! روزه بر شما مقرّر گردید، همانگونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد که پرهیزگار شوید.(۱۸۳ بقره)
شرح و توضیح آیه ۱۸۳ بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
نکتهها
تقوا، به معناى خویشتن دارى از گناه است. بیشتر گناهان، از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مىگیرند و روزه، جلوى تندىهاى این دو غریزه را مىگیرد و لذا سبب کاهش فساد و افزایش تقواست.[۱]
به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى، آیاتى که با خطاب «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» شروع شدهاند، در مدینه نازل شده و جزء آیات مدنى مىباشند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زکات در سال دوّم هجرى صادر گردیده است.
آثار و برکات روزه
تقوا و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهمترین اثر روزه است. روزه، یگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زکات و خمس را مردم مىبینند، امّا روزه دیدنى نیست. روزه، اراده انسان را تقویت مىکند. کسى که یک ماه نان و آب و همسر خود را کنار گذاشت، مىتواند نسبت به مال و ناموس دیگران خود را کنترل کند. روزه، باعث تقویت عاطفه است. کسى که یک ماه مزه گرسنگى را چشید، درد آشنا مىشود و رنج گرسنگان را احساس و درک مىکند. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: روزه، نصف صبر است.[۲]
روزه مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم است، و روزه خاصّالخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست.[۳] روزه، انسان را شبیه فرشتگان مىکند، فرشتگانى که از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند.[۴] رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمودند: هرکس ماه رمضان را براى خدا روزه بدارد، تمام گناهانش بخشیده مىشود.[۵] چنانکه در حدیث قدسى نیز آمده است که خداوند مىفرماید: «الصوم لى و انا اجزى به» روزه براى من است و من آن را پاداش مىدهم.[۶]
اهمیت روزه به قدرى است که در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانستهاند.[۷] هرچند که روزه بر امّتهاى پیشین نیز واجب بوده، ولى روزه ماه رمضان، مخصوص انبیا بوده است و در امّت اسلامى، روزه رمضان بر همه واجب شده است.[8] رسول خدا صلى الله علیه و آله که فرمود: براى هر چیز زکاتى است و زکات بدن‌ها، روزه است.[۹]
پیامها
خطابِ زیبا، گامى براى تأثیر‌گذارى پیام است. «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» در حدیثى از تفسیر مجمعالبیان مىخوانیم: لذّت خطاب «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» سختى روزه را آسان مىکند. اگر والدین بخواهند که فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.
از شیوههاى تبلیغ آن است که دستورات مشکل، آسان جلوه داده شود. این آیه مىفرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست، در امّتهاى پیشین نیز این قانون بوده است. و عمل به دستورى که براى همه امّتها بوده، آسانتر از دستورى است که تنها براى یک گروه باشد. «کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ»
قرآن، فلسفه بعضى احکام همچون روزه را بیان داشته است. زیرا اگر مردم نتیجه کارى را بدانند، در انجام آن نشاط بیشترى از خود نشان مىدهند. «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»
آیه ۱۸۴ سوره بقره
«أَیاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یطِیقُونَهُ فِدْیةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» چند روزى معدود (روزه بر شما مقرّر شده است)، ولى هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، پس (به همان) تعداد از روزهاى دیگر (را روزه بگیرد) و بر کسانى که طاقت روزه ندارند (همچون بیماران مزمن و پیرمردان و پیرزنان)، لازم است کفّارهاى بدهند، مسکینى را اطعام کنند. و هر کس به میل خود بیشتر نیکى کند (وبیش از مقدار واجب، طعام بدهد)، براى او بهتر است، ولى اگر (آثار روزه را) بدانید، (مىفهمید که) روزه گرفتن، برایتان بهتر است. (و هرگز به روزهخوارى معذوران، غبطه نمىخوردید.) (۱۸۴ بقره)
شرح و توضیح آیه ۱۸۴ بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
نکتهها
در تفسیر قرطبى نیز آمده که رسول اکرم صلى الله علیه و آله در سفر از مدینه به مکّه در ماه رمضان، آب خواستند، آنگاه ظرف آب را بر سر دست گرفتند تا مردم ببینند و سپس از آب میل فرمودند. به هر حال اگر مسافر یا مریضى روزه گرفت، روزهاش باطل و باید قضاى آنرا به جا آورد.[۱۰] امام صادق علیه السلام فرمودند: حتّى اگر مادرى نسبت به شیر کودک یا جنین نگرانى داشت، باید روزه خود را افطار نماید و این نشانه رأفت خداوند است.[۱۱]
پیامها
اسلام براى هر فرد در هر شرایطى، قانون مناسب دارد. در این آیه، حکم مسافران، بیماران و سالمندان بیان شده است. «فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ»
شرایط نباید فلسفه کلّى حکم و آثار و منافع آنرا تماماً از بین ببرد. اگر انسان مریض یا مسافر در شرایطى نمىتواند روزه بگیرد، باید در ایام دیگرى قضا کند تا از منافع روزه برخوردار شود. «فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ»
قصد سفر، به تنهایى مانع روزه نیست، در سفر بودن لازم است. «عَلى سَفَرٍ»
قضاى روزه، زمان خاصّى ندارد. «فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ»
توانایى، شرط تکلیف است. «عَلَى الَّذِینَ یطِیقُونَهُ»
تغذیه فقرا، در متن احکام جاسازى شده است. «طَعامُ مِسْکِینٍ»
عباداتى سبب رشد و قرب بیشتر است که با علاقه و رغبت باشد. «فَمَنْ تَطَوَّعَ»
دستورات الهى بگونهاى است که حداقل را بر همه واجب کرده است و بیش از آن را به اختیار انسان مىگذارد. در این آیه سیر کردن یک گرسنه واجب، ولى بیش از آن به عنوان عمل مستحبّى در اختیار خود انسان است. «فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَهُ»
انجام دستورات خداوند، آثار خوبى دارد که به خود انسان باز مىگردد نه خدا. «أَنْ تَصُومُوا خَیرٌ لَکُمْ»
آیه ۱۸۵ سوره بقره
«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ یرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیسْرَ وَ لا یرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» (روزه در) ماه رمضان، ماهى است که قرآن در آن نازل شده است. (و قرآن کتابى است که) هدایتگر مردم همراه با دلائل روشنِ هدایت و وسیله تشخیص حقّ از باطل است، پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید روزه بگیرد. و آنکس که بیمار یا در سفر باشد، روزهاى دیگرى را به همان تعداد روزه بگیرد. خداوند براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد (این قضاى روزه) براى آن است که شماره مقرّر روزها را تکمیل کنید و خدا را بر اینکه شما را هدایت کرده، به بزرگى یاد کنید، باشد که شکرگزار گردید. (بقره ۱۸۵)
شرح و توضیح آیه ۱۸۵ بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
نکتهها
«رمضان» از ماده «رَمض» به معناى سوزاندن است. البتّه سوزاندنى که دود و خاکستر به همراه نداشته باشد. وجه تسمیه این ماه از آن روست که در ماه رمضان، گناهان انسان سوزانده مىشود.
ماه رمضان، ماه نزول قرآن مىباشد و تنها ماهى است که نامش در قرآن آمده و شب قدر نیز در این ماه است. در تفسیر برهان از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمودند: تمام کتابهاى آسمانى، در ماه رمضان نازل شدهاند. ماه رمضان، بهترین ماه خدا است. آن حضرت در جمعه آخر ماه شعبان، خطبه مفصلى در عظمت ماه رمضان ایراد کردهاند که در بعضى از تفاسیر وکتب روایى آمده است.[۱۲] همچنین در صحیفه سجادیه، امام سجاد علیه السلام در وداع ماه رمضان مناجات جان سوزى دارند.
اسلام دین آسان و بناى آن بر سهولت و عدم سختگیرى است. هر کس مریض یا مسافر بود روزه نگیرد و قضاى آن را انجام دهد. اگر وضو گرفتن مشکل است، تیمّم را جایگزین مىکند. اگر ایستادن در نماز مشکل است، اجازه نشسته نماز خواندن را مىدهد. که این قانون به نام «قاعده لاحرج» در فقه مشهور است.
رمضان ماه مهمانى خدا
در رمضان، مؤمنان با کارت «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ» به میهمانى خداوند دعوت شدهاند و این میهمانى ویژگىهایى دارد:
میزبان، خداوند است و میهمانان را شخصاً دعوت کرده است.
وسیله پذیرایى، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ است.
زمان پذیرایى، ماه رمضان است که به گفته روایات، اوّل آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است.
چگونگى پذیرایى، شب قدر به گونهاى است که در آن نیاز یک سال میهمانان تأمین مىشود و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزین مىگردد.
غذاى این ماه، غذاى روح است که براى رشد معنوى لازم است، نه غذاى جسم. لطف غذاى این مهمانى، آیات قرآن است که تلاوت یک آیه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماههاى دیگر است.
این میهمانى هیچ سنخیتى با میهمانىهاى دنیوى ندارد. خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزیز و جلیل، میزبان انسانهاى جاهل و فقیر و فانى و مخلوق و ذلیل مىشود و مىگوید: من دعایتان را مستجاب مىکنم و براى هر نفسى که در ماه رمضان مىکشید، پاداش تسبیحى عطا مىکنم.[۱۳]
آداب مهمانى
در وسائل الشیعه[۱۴] براى اخلاق روزهدار در ضمن روایت مفصلى مىخوانیم: روزهدار، از دروغ، گناه، مجادله، حسادت، غیبت، مخالفت با حقّ، فحش و سرزنش و خشم، طعنه و ظلم و مردم آزارى، غفلت، معاشرت با فاسدان، سخنچینى و حرامخوارى، دورى کند و نسبت به نماز، صبر و صداقت و یاد قیامت توجّه خاصّ داشته باشد.
شرط حضور در این مهمانى، فقط تحمّل گرسنگى نیست. در حدیث آمده است: آن کس که از اطاعت رهبران آسمانى، سرباز زند و یا در مسائل خانوادگى و شخصى با همسر خود بدرفتار و نامهربان باشد ویا از تأمین خواستههاى مشروع او خوددارى کند و یا والدین از او ناراضى باشند، روزه او قبول نیست وشرایط این ضیافت را به جاى نیاورده است.
روزه گرچه فوائد و منافع طبّى از قبیل دفع و برطرف شدن مواد زاید بدن در اثر گرسنگى را دارد، امّا سحرخیزى ولطافت روح و استجابت دعا در ماه رمضان چیز دیگرى است و محروم واقعى کسى است که از این همه خیر و برکت محروم باشد.
پیامها
ارزش رمضان، به نزول قرآن است. ارزش انسانها نیز مىتواند به مقدارى باشد که قرآن در آنها نفوذ کرده باشد.
وجوب روزه، بعد از یقین به حلول ماه رمضان است. «فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیصُمْهُ»
قضاى روزه بر مریض و مسافر واجب است. «فَعِدَّةٌ مِنْ أَیامٍ أُخَرَ»
روزه قضا، مشروط به زمان خاصّى نیست. «أَیامٍ أُخَرَ»
احکام خداوند بر اساس آسانى و مطابق طاقت انسان است. «یرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیسْرَ»
عسر و حرج، واجبات را از دوش انسان برمىدارد. «لا یرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ»
روزه قضا باید به تعداد روزهایى باشد که عذر داشته است. «لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ»
هدایت و توفیق انجام عبادات، از طرف خداست. تکبیر، نشان بزرگداشت خدا و عدم توجّه به خود و دیگران است. «لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداکُمْ»
روزه، زمینهساز هدایت انسان و سپاس‌گزارى اوست. «لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»
[۱] . کافى، ج ۲، ص ۱۸
[۲] . تفسیر المنار
[۳] . تفسیر روحالبیان
[۴] . صاحب جواهر، نقل از آیةاللَّه جوادى
[۵] . تفسیر مراغى
[۶] . تفسیر مراغى
[۷] . کافى، ج ۲، ص ۱۰۰
[۸] . تفسیر نورالثقلین
[۹] . بحار، ج ۶۹، ص ۳۸۰
[۱۰] . تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۶۴
[۱۱] . تفسیر برهان، ج ۱، ص ۱۸۲
[۱۲] . بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۵۶
[۱۳] . خطبه پیامبر صلى الله علیه و آله در جمعه آخر ماه شعبان
[۱۴] . وسائل، ج ۷، ص ۱۱۹
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
