به گزارش خبرنگار قرآن و فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس در سومین روز از ماه مبارک رمضان و در ادامه انتشار مفاهیم آیات قرآن، شرح و تفسیر آیات منتخب جزء سوم قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیم می‌شود.
آیه ۲۶۱ سوره بقره
«مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یضاعِفُ لِمَنْ یشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ» مثل کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مىکنند، همانند بذرى است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه یکصد دانه باشد و خداوند آن را براى هر کس بخواهد (و شایستگى داشته باشد،) دو یا چند برابر مىکند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه چیز) داناست. (۲۶۱ بقره)
شرح آیه ۲۶۱ سوره بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
انفاق و منع از اسراف و تبذیر، بهترین راه براى حلّ اختلافات طبقاتى
سفارش به انفاق و منع از اسراف و تبذیر، بهترین راه براى حلّ اختلافات طبقاتى است. همچنان که پیدایش و گسترش ربا، زمینه ساز و بوجود آورنده طبقات است. لذا در قرآن آیات لزوم اتفاق و تحریم ربا در کنار هم آمده است.[۱]
هر دانهاى، در هر زمینى، هفت خوشه که در هر خوشه صد دانه باشد نمىرویاند، بلکه باید دانه، سالم و زمین مستعد و زمان مناسب و حفاظت کامل باشد. همچنین انفاق مال حلال باید با قصد قربت، بدون منّت و با شیوه نیکو باشد تا آن همه آثار داشت باشد.
پیامها
انفاق، تنها پاداش اخروى ندارد، بلکه سبب رشد و تکامل وجودى خود انسان مىگردد. «مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ»
ستایش قرآن از کسانى است که انفاق سیره همیشگى آنان باشد. «ینْفِقُونَ» فعل مضارع دلالت بر استمرار دارد.
انفاق، زمانى ارزشمند است که در راه خدا باشد. در اسلام اقتصاد از اخلاق جدا نیست. «فِی سَبِیلِ اللَّهِ»
استفاده از مثالهاى طبیعى، هرگز کهنه نمى‌شود و براى همه مردم در هر سن و شرایطى که باشند قابل فهم است. تشبیه مال به بذر و تشبیه آثار انفاق به خوشههاى متعدّد پر دانه. «کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ»
تشویق و وعده پاداش، قوىترین عامل حرکت است. پاداش هفتصد برابر. «وَ اللَّهُ یضاعِفُ»
لطف خداوند، محدودیت ندارد. «وَ اللَّهُ یضاعِفُ ... وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»
اگر انفاق مال، تا هفتصد برابر قابلیت رشد و نموّ دارد؛ «کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ» پس حساب کسانى که در راه خدا جان خود را انفاق مىکنند چه مىتواند باشد؟! «وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ»
آیه ۲۶۲ سوره بقره
«الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ» کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مىکنند و سپس به دنبال آنچه انفاق کردهاند، منّت نمىگذارند و آزارى نمىرسانند، پاداش آنها برایشان نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى دارند و نه غمگین مىشوند. (۲۶۲ بقره)
شرح آیه ۲۶۲ سوره بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
انفاق باید با اهداف خوب و توسط افراد و روش خوب و بی‌منت صورت بگیرد
هدف اسلام از انفاق، تنها سیر کردن شکم فقرا نیست، بلکه این کار زیبا باید بدست افراد خوب، یا شیوه خوب و همراه با اهداف خوبى باشد.
گاهى انسان گامى براى خدا بر مىدارد و کارى را به نیکى شروع مىکند، ولى به خاطر عوارضى از قبیل غرور یا منّت یا توقّع و یا امثال آن ارزش کار را از بین مىبرد. با منّت، اثر انفاق از بین مىرود، چون هدف از انفاق تطهیر روح از بخل است، ولى نتیجه منّت، آلوده شدن روح است. منّتگذار، یا در صدد بزرگ کردن خود و تحقیر دیگران است و یا مىخواهد نظر مردم را به خود جلب کند که در هر صورت از اخلاص بدور است. مگر خداوند به خاطر همه نعمتهایى که به ما داده بر ما منّت گذاشته تا ما با بخشیدن جزئى از آن بر خلق او منّت بگذاریم.
در مجمع البیان حدیثى روایت شده است که رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: خداوند در قیامت به منّت‌گذاران، نگاه لطف‌آمیز نمىکند.
پیامها
شروع نیکو کافى نیست، اتمام نیکو هم شرط است. «ینْفِقُونَ ... ثُمَّ لا یتْبِعُونَ ... مَنًّا»
اسلام حافظ شخصیت محرومان وفقراست و کوبیدن شخصیت فقرا از طریق منّت را سبب باطل شدن عمل مىداند. «لا یتْبِعُونَ ... مَنًّا وَ لا أَذىً»
اعمال انسان، در یکدیگر تأثیر دارند، یعنى یک عمل مىتواند عمل دیگر را خنثى کند. انفاق براى درمان فقر است، ولى منّت‌گذارى آنرا مایهى درد فقرا مىگرداند. «ینْفِقُونَ ... لا یتْبِعُونَ ... مَنًّا وَ لا أَذىً»
خداوند، آینده انفاق کننده را تضمین کرده است. «لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ»
کسى که بدون منّت و آزار وفقط براى خدا انفاق مىکند، از آرامشى الهى برخوردار است. «ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ... لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ»
آیه ۲۶۳ سوره بقره
«قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ یتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِی حَلِیمٌ» گفتار پسندیده (با نیازمندان) و گذشت (از تندى آنان)، از بخششى که بدنبال آن آزارى باشد، بهتر است. و خداوند بىنیاز بردبار است. (۲۶۳ بقره)
شرح آیه ۲۶۳ سوره بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
اگر به سائل کمک نمی‌کنید او را محترمانه رد کنید
رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: اگر سائلى نزد شما آمد، به یکى از این دو روش عمل کنید؛ «بذل یسیر او رد جمیل»[۲] یا چیزى که در توان دارید به او عطا کنید، یا به طرز شایستهاى او را ردّ کنید. همچنین فرمود: اگر با مال نمىتوانید به مردم رسیدگى کنید، با اخلاق برسید.[۳]
پیامها
آبرو و شخصیت فقیر، با ارزشتر از حفظ شکم فقیر است. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
فقیر را با محبّت و دلسوزى به کار مفیدى که زندگى او را تأمین کند، راهنمایى کنید. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ»
انفاق باید همراه با اخلاق باشد. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
گفت‌وگوى خوش با فقیر، موجب تسکین او و عامل رشد انسان است، در حالى که صدقه با منّت، هیچ‌کدام را به همراه ندارد. «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ ... خَیرٌ مِنْ صَدَقَةٍ»
اگر فقیرى بخاطر فشار و تنگدستى، ناروایى گفت او را ببخشید. «مَغْفِرَةٌ»
رعایت عرف جامعه، در سخن و عمل لازم است. «قول معروف»
خداوند آزاررسانى به فقیر را پاسخ مىدهد، ولى نه با عجله. «حلیم»
آیه ۲۶۴ سوره بقره
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى کَالَّذِی ینْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یقْدِرُونَ عَلى شَیءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ» اى کسانى که ایمان آوردهاید! بخششهاى خود را با منّت و آزار باطل نسازید، همانند کسى که مال خود را براى خودنمایى به مردم، انفاق مىکند و ایمان به خدا و روز رستاخیز ندارد. پس مثال او همچون مَثل قطعه سنگ صافى است که بر روى آن (قشر نازکى از) خاک باشد (و بذرهایى در آن افشانده شود) پس رگبارى به آن رسد (و همه خاکها و بذرها را بشوید) و آن سنگ را صاف (و خالى از خاک و بذر) رها کند! (ریاکاران نیز) از دستاوردشان، هیچ بهرهاى نمىبرند و خداوند گروه کافران را هدایت نمىکند. (۲۶۴ بقره)
شرح آیه ۲۶۴ سوره بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
انفاق با ریا و تظاهر هیچ سود و بهره‌ای ندارد
این آیه نیز تشبیهى را با خود دارد و نمایانگر باطن اشخاصى است که به قصد ریا و تظاهر انفاق مىکنند. ظاهر عمل اینان مانند خاک، نرم ولى باطن آن چون سنگ، سفت است که قابلیت نفوذ ندارد. به خاطر سفتى و سختى دل‌هاى سنگشان، از انفاق خود بهرهاى نمىبرند.
پیامها
منّت‌گذارى و آزار فقیر، پاداش انفاق و صدقات را از بین مىبرد. «لا تُبْطِلُوا»
ریا، نشانه عدم ایمان واقعى به پروردگار و قیامت است. «ینْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یؤْمِنُ بِاللَّهِ»
انفاق مهم نیست، انگیزه و روحیه انفاق کننده مهم است. «رِئاءَ النَّاسِ»
اعمال شخص منّت گذار، ریاکار وکافر، تباه است. کلمه «فَمَثَلُهُ» قابل تطبیق با هر سه گروه است.
ریاکار، عاقبت رسوا مىشود و حوادث، کاشف حقایق است. «فَتَرَکَهُ صَلْداً»
ریاکار نه تنها از پاداش آخرت محروم است، بلکه رشد روحى را نیز کسب نکرده است. «لا یقْدِرُونَ عَلى شَیءٍ»
منّتگذار و ریاکار، در مدار کفر و مورد تهدید است. «لا یهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ»
آیه ۲۶۵ سوره بقره
«وَ مَثَلُ الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَینِ فَإِنْ لَمْ یصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» و مَثل کسانى که اموال خود را در طلب رضاى خداوند و استوارى روح خود انفاق مىکنند، همچون مَثل باغى است که در نقطهاى بلند باشد (واز هواى آزاد بحدّ کافى بهره بگیرد) و بارانهاى درشت به آن برسد و میوه خود را دو چندان بدهد. و اگر باران درشتى نبارد، بارانهاى ریز و شبنم (ببارد تا همیشه این باغ شاداب و پر طراوت باشد.) و خداوند به آنچه انجام مىدهید، بیناست. (۲۶۵ بقره)
شرح آیه ۲۶۵ سوره بقره توسط حجت‌الاسلام قرائتی
اخلاص رمز قبولی انقاق
اگر هدف، تحصیل رضاى خداوند و رشد و کمال روحى باشد، کارها بارور مىشود. «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ ... فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَینِ»
اخلاص، ساده بدست نمىآید، باید به سراغ آن رفت. «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ»
کارهاى خالص، همچون مزرعهاى در نقطهاى مرتفع است که از خرابى سیل محفوظ است. «بِرَبْوَةٍ أَصابَها»
اگر هدف خدا باشد، از جلوهها و جمالها هم محروم نمىشویم. مخلصین در جامعه محبوبتر از ریاکارانند. «جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ» انفاق خالص، همانند مزرعه در دامنه کوه و زمین مرتفع است، که همه مردم آنرا مىبینند و از آن لذّت مىبرند.
مهمتر از امکانات، بهرهگیرى از امکانات است. بارانِ ریز یا درشت مهم نیست، مهم آن است که زمین بتواند آن را جذب کند. «فَإِنْ لَمْ یصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ»
پی‌نوشت
[۱] . تفسیرالمیزان، ج ۲، ص ۴۰۶
[۲] . تفسیر قرطبى و نمونه، ذیل آیه
[۳] . تفسیرکاشف، ج ۱، ص ۲۷۲
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
