شرح جزء ۶ قرآن| سند قرآنی برای ماجرای غدیر خم

خبرگزاری فارس- گروه قرآن و فعالیت‌های دینی: در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در ششمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء‌ ۶ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت‌الاسلام محسن قرائتی تقدیم می‌شود.

آیه ۳ سوره مائده

«الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» امروز، (روز هجده ذى‏‌الحجّه سال دهم هجرى که حضرت على علیه السلام به فرمان خدا به جانشینى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله منصوب شد) کافران از (زوال) دین شما مأیوس شدند، پس، از آنان نترسید و از من بترسید. امروز دینتان را براى شما کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان «دین» برایتان برگزیدم. پس هرکه در گرسنگى گرفتار شود، بى‌‏آنکه میل به گناه داشته باشد، (مى‌‏تواند از خوردنى‏‌هاى تحریم شده بهره ببرد.) همانا خداوند، بخشنده‏ مهربان است. (۳ مائده)

شرح آیه ۳ سوره مائده توسط حجت‌الاسلام قرائتی

امام باقر علیه السلام فرمودند: «ولایت، آخرین فریضه الهى است سپس آیه‏ «الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» را تلاوت فرمودند»[۱]

بت‏ ها، مجسمه‌‏هایى بود که شکل داشت؛ امّا «نصب»، سنگ‏‌هاى بى‌‏شکلى بود که اطراف کعبه نصب شده بود و در برابرش قربانى مى‌‏شد و خون قربانى را بر آن مى‏‌مالیدند.

در آیه‏ ۱۰۹ سوره بقره، تمایل کفّار نسبت به انحراف مسلمانان از راه خودشان مطرح شده است. خداوند فرمان داد: شما اغماض کنید تا امر الهى برسد. پس مسلمانان منتظر حکم قاطعى بودند که کفّار را مأیوس سازد، تا این‏که آیه‏ «الْیوْمَ أَکْمَلْتُ... » نازل شد.

غدیر در قرآن‏

دو مطلب جداى از هم در این آیه بیان شده است، یک مطلب مربوط به تحریم گوشت‏‌هاى حرام، مگر در موارد اضطرار و مطلب دیگر مربوط به کامل شدن دین و یأس کفّار که این قسمت کاملًا مستقلّ است، به چند دلیل:

الف: یأس کفّار از دین، به خوردن گوشت مردار یا نخوردن آن ارتباطى ندارد.

ب: روایاتى که از طریق شیعه و سنى در شأن نزول آیه آمده، در مقام بیان جمله‏ «الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا» و «الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ» است، نه مربوط به جملات قبل و بعد از آن، که درباره احکام مردار است.

ج: طبق روایات شیعه و سنّى، این قسمت از آیه: «الْیوْمَ أَکْمَلْتُ ...» پس از نصب علىّ‏ بن ابى‏‌طالب علیهما السلام به امامت در غدیرخم نازل شده است.

د: غیر از دلائل نقلى، تحلیل عقلى نیز همین را مى‌‏رساند، چون چهار ویژگى مهم براى آن روز بیان شده‏ است:

۱. روز یأس کافران، ۲. روز اکمال دین، ۳. روز اتمام‏نعمت الهى بر مردم، ۴. روزى که اسلام به عنوان «دین» و یک مذهب کامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.

حال اگر وقایع روزهاى تاریخ اسلام را بررسى کنیم، هیچ روز مهمى مانند: بعثت، هجرت، فتح مکّه، پیروزى در جنگ‏‌ها و ... با همه ارزش‌هایى که داشته‏‌اند، شامل این چهار صفت مهم مطرح شده در این آیه نیستند؛ حتّى «حجّةالوداع» هم به این اهمیت نیست؛ چون حج، جزئى از دین است، نه همه‏ى دین.

* امّا بعثت، اوّلین روز شروع رسالت پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است که هرگز نمى‏‌توان گفت روز اوّل بعثت، دین کامل شده است.

* امّا هجرت، روز هجرت پیامبر صلى الله علیه و آله به فرمان خداست، روز حمله‏ کفّار به خانه پیامبر است، نه روز یأس آنان.

* امّا روزهاى پیروزى در جنگ بدر و خندق و ... تنها کفّارى که در صحنه‏ نبرد بودند، مأیوس مى‏‌شدند، نه همه‏ کفار، در حالى که قرآن مى‏‌فرماید: «الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا ...» همه کفّار مأیوس شدند.

* امّا حجّةالوداع که مردم آداب حج را در محضر پیامبر صلى الله علیه و آله آموختند، تنها حج مردم با آموزش پیامبر کامل شد، نه همه‏ دین در حالى که قرآن مى‏‌فرماید: «الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ»

* امّا غدیرخم روزى است که خداوند فرمان نصب حضرت على را به جانشینى پیامبر صلى الله علیه و آله صادر کرد، تنها آن روز است که چهار عنوان ذکر شده در آیه «أَکْمَلْتُ، أَتْمَمْتُ، رَضِیتُ، یئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا» با آن منطبق است.

* امّا یأس کفّار، به خاطر آن بود که وقتى تهمت وجنگ و سوءقصد بر ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبر صلى الله علیه و آله بود. نصب علىّ‏ بن ابى‏‌طالب علیهما السلام به همه فهماند که اگر آن حضرت پسرى مى‌‏داشت، بهتر از على نبود و با مرگ او دین او محو نمى‌‏شود؛ زیرا شخصى چون علىّ ‏بن ابى‏‌طالب علیهما السلام جانشین پیامبر صلى الله علیه و آله و رهبر امّت اسلام خواهد بود. اینجا بود که همه‏ کفّار مأیوس شدند.

* امّا کمال دین، به خاطر آن است که اگر مقرّرات وقوانین کامل وضع شود، لیکن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم وکامل تعیین نشود، مقرّرات ناقص مى‌‏ماند.

* امّا اتمام نعمت، به خاطر آن است که قرآن بزرگ‏ترین نعمت را نعمت رهبرى و هدایت معرّفى کرده است، اگر پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله از دنیا برود و مردم را بى‏‌سرپرست بگذارد، کارى کرده که یک چوپان نسبت به گله نمى‌‏کند. چگونه بدون تعیین رهبرى الهى نعمت تمام مى‌‏شود.

* امّا رضایت خداوند، براى آن است که هرگاه قانون کامل و مجرى عادل بهم گره بخورد، رضایت پروردگار حاصل مى‏‌شود.

اگر هر یک از اکمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس کفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، کافى است که آن روز از «ایام‏ اللّه» باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، که همه‏ این ویژگى‏‌ها را یک جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل‏ بیت علیهم السلام عید غدیر از بزرگ‏ترین اعیاد به شمار آمده است.

آثار اشیا، گاهى مترتّب بر جمع ‏بودن همه اجزاى آن است، مثل روزه که اگر یک لحظه هم پیش از اذان، افطار کنیم، باطل مى‌‏شود، از این جهت کلمه «تمام» به کار رفته است: «أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیلِ» و گاهى به گونه‌‏اى است که هر جزء، اثر خود را دارد، مثل تلاوت آیات‏ قرآن که کمالش در تلاوت همه‏ آن است و هر قدر هم خوانده شود، ثواب دارد. گاهى بعضى اجزا به گونه‌‏اى است که اگر نباشد، یک مجموعه ناقص است، هر چند همه‏ اجزاى دیگر هم باشد، مثل خلبان و راننده که هواپیما و ماشین بدون آنها بى‌‏ثمر و بى‌‏فایده است.

رهبرى و ولایتِ حقّ هم چنین است، چون انسان را با خدا گره مى‏‌زند و بدون آن، آفریده‌‏ها و نعمت‌‏ها به نقمت تبدیل مى‌‏شود و انسان را به خدا نمى‌‏رساند.

پیام‌‏هایی از آیه ۳ سوره مائده

۱- مهم‌‏ترین روزنه‏ امید کفّار، مرگ پیامبر بود که با تعیین حضرت على علیه السلام به رهبرى، آن روزنه بسته شد. «الْیوْمَ یئِسَ ...»
۲- اگر دشمن خارجى هم شما را رها کند، دشمن داخلى وجود دارد که باید با خشیت از خدا به مقابله با او رفت. «فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ»
۳- کفّار از دینِ کامل مى‏‌ترسند، نه از دینى که رهبرش تسلیم، جهادش تعطیل، منابعش تاراج و مردمش متفرّق باشند. «الْیوْمَ یئِسَ ... الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ‏»
۴- اگر کفّار از شما مأیوس نشده‌‏اند، چه بسا نقصى از نظر رهبرى در دین شماست. الْیوْمَ یئِسَ ... الْیوْمَ أَکْمَلْتُ‏

۵- دین بدون رهبر معصوم، کامل نیست. «أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ»
۶- قوام مکتب به رهبرى معصوم است و تنها با وجود آن، کفّار مأیوس مى‏‌شوند، نه با چیز دیگر. «الْیوْمَ یئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا ... الْیوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ‏»
۷- همه‏ نعمت‏‌ها بدون رهبرى الهى ناقص است. «الْیوْمَ ... أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی‏»
۸- نصب على علیه السلام به امامت، اتمام نعمت است، «أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتِی» و رها کردن ولایت او کفران نعمت و ناسپاسى نعمت و عواقب بدى دارد.[2] «فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یصْنَعُونَ»
۹- اسلام بى‏‌رهبر معصوم، مورد رضاى خدا نیست. الْیوْمَ ... رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ‏

پی نوشت

[۱] . کافى، ج ۱، ص ۲۸۹

[۲] . نحل، ۱۱۲

انتهای پیام/