همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: سال ۱۹۱۹ میلادی با این‌که یک‌سال بود جنگ جهانی اول تمام شده بود، ولی ایران هنوز اشغال بود. در روسیه تزاری انقلاب شده بود و نام حکومت شده بود شوروی و سربازان روس از ایران رفته بودند؛ ولی انگلیسی‌ها خوششان آمده بود و قصد رفتن نداشتند؛ تا ۲ سال بعد هم ماندند در ایران، یعنی تا زمان کودتای ۳ اسفند سال ۱۲۹۹ شمسی که رضاخان را سر کار آوردند. در ایران اوضاع خراب بود و احمدشاه مدام در فرنگ بود و در این شرایط انگلیسی‌ها می‌خواستند قراردادی با ایران ببندند و جای پایشان را محکم کنند و تا می‌توانند امتیاز بگیرند. یک‌راست هم رفتند سراغ «میرزا حسن خان وثوق‌الدوله» که نخست‌وزیر بود و ۳ ماه مخفیانه مذاکره کردند و توافق کردند و یک قراردادی نوشتند که نامش شد قرارداد ۱۹۱۹.
وثوق‌الدوله خودش درباره این قرارداد گفت: «اضطرار حقیقی، داعی [باعث] شد که یا ما مملکت را تسلیم حوادث بکنیم و از معرکه بگریزیم یا با مرکز واحدی که در آن موقع استمداد از آن ممکن بود [انگلیس]، داخل در مذاکره شویم و یک قراری بگذاریم. ان‌شاءالله یک وقتی این مسائل را در آثار محققین سیاست خواهید خواند. کتاب‌ها خواهند نوشت و آن وقت با فکر یک‌قدری روشن‌تری در قضایا حکم خواهید کرد». راست می‌گفت؟ خیر. ۲۰۰ هزار تومان رشوه گرفته بود برای این قرارداد!
«وثوق‌الدوله» امضای قرارداد ۱۹۱۹ را حتی از وزرای دولت خودش مخفی کرده بود
امضاهای مخفیانه
فقط وثوق‌الدوله رشوه نگرفته بود، بلکه ۲ وزیر کابینه یعنی شاهزاده «فیروزمیرزا نصرت‌الدوله» وزیر خارجه و شاهزاده «اکبر میرزا صارم‌الدوله» وزیر دارایی نیز نفری ۱۰۰ هزار تومان گرفته بودند؛ بلایی بودند این فلان‌الدوله‌ها در آن دوره‌ها. همین شاهزاده فیروزمیرزا را مشهور است که «وودرو ویلسون» رئیس‌جمهور وقت آمریکا درباره‌اش گفته: «من باید بدانم این پرنس فیروز نماینده ملت ایران است یا وکیل دولت بریتانیا»! بدتر این‌که قرارداد را مخفیانه امضاء کرده بودند؛ یعنی حتی سایر وزرای کابینه هم از آن اطلاعی نداشتند؛ چه وضعی بوده در دولت. البته این قرارداد یک ضمیمه هم داشت که بعدها لو رفت و بند اولش این بود که: «اگر در نتیجه بسته‌شدن قرارداد شورشی در ایران برپاخاست و حکومت وثوق‌الدوله سقوط کرد، دولت انگلیس هر ۳ وزیر عاقد قرارداد را در یکی از مستملکات خود به‌عنوان پناهنده سیاسی بپذیرد» و بند دومش این‌که: «به هر کدام از این پناهندگان سیاسی در طول مدت تبعید، حقوقی برابر عایدات شخصی آن‌ها در ایران پرداخت شود که بتوانند بقیه عمر را در رفاه و آسایش به سر برند».
انگلیسی‌ها هم زرنگی کردند و فقط بند اول را پذیرفتند که مجبور نباشند پول بدهند.
امضاءکنندگان قرارداد ۱۹۱۹ علاوه‌بر رشوه، امکان پناهندگی سیاسی نیز از انگلیس گرفته بودند
پاسخ وثوق‌الدوله به معترضان
حالا چه بود این قرارداد ۱۹۱۹؟ سند تحت‌الحمایگی ایران بود و تمام امور مالی و نظامی ایران را زیرنظر انگلیس قرار می‌داد و امتیاز راه‌آهن و راه‌های شوسه ایران را هم داده بود به انگلیسی‌ها. وثوق‌الدوله خیلی شیک و مجلسی و البته خیلی تابلو بدون این‌که مجلس شورای ملی قرارداد را تصویب کرده باشد، خودش با انگلیسی‌ها هماهنگ کرد و دست به کار شد و مستشاران انگلیسی را برای امور مالی و نظامی وارد ایران کرد و تهیه نقشه برای راه‌آهن را هم به یک شرکت خارجی سپرد و کارها را پیش برد تا این‌که صدای روزنامه‌ها و برخی دولتی‌ها و نمایندگان مجلس درآمد که چه می‌کنی؟ وثوق‌الدوله چه پاسخی داد؟ هر کسی را که حرف زد، گرفت و انداخت زندان و تبعید کرد. حتی ۴ وزیر خودش را هم دستگیر کرد. اعتراض مردم را هم به گفته خودش این‌طوری پاسخ داد: «یک اشخاصی بودند که می‌خواستند شهر را شلوغ کنند و خسته شده بودند که چرا آدم‌کشی در شهر نمی‌شود. خسته شده بودند که چرا شهر امن است. می‌خواستند به هر قیمتی که شده، شهر را برهم بزنند. بنده هم به نظمیه گفتم هرکسی مخل نظم است، بگیرید و تبعید کنید. آن‌ها هم گرفتند و تبعید کردند».
تصویری از صفحه اول قرارداد ۱۹۱۹
عاقبت کار جناب وثوق
وثوق‌الدوله موفق شد؟ خیر. آن‌قدر مردم اعتراض کردند و روزنامه‌ها نوشتند و چهره‌های سیاسی با او و با سیاست‌های انگلیس مخالفت کردند تا تشت رسوایی‌اش از بام افتاد و سال بعد وثوق‌الدوله مجبور شد استعفا بدهد. قرارداد هم اجرا نشد و ملغی شد؛ ولی وثوق‌الدوله چون در افکار عمومی ایران به عنوان خائن شناخته می‌شد از ایران رفت که رفت. البته ۵ سال بعد، وقتی رضاخان جای احمدشاه را گرفته بود به ایران بازگشت و اسمش شد «حسن وثوق» و وزیر شد؛ دوره رضاخانی بود دیگر!
«وثوق‌الدوله» که از ایران رفته بود چند سال بعد به ایران برگشت و در دوره رضاخان با نام دیگری وزیر شد!
امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست
امروز ۲۵ اردیبهشت مصادف با ۱۵ می میلادی و ۳ شوال هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ وفات «ابن یونس» دانشمند و ریاضی‌‌دان مشهور عرب در سال ۳۹۹ قمری
ـ رحلت آیت‌الله «محمد حسین شهرستانی» عالم بزرگ مسلمان در سال ۱۳۱۵ قمری
ـ وفات عالم ربانی آیت‌الله «ذبیح‌الله قوچانی» در سال ۱۴۱۴ قمری
ـ درگذشت «امیلی دیکنسون» شاعر معروف آمریکایی در سال ۱۸۸۶ میلادی
ـ درگذشت «مهدی الهی قمشه‌ای» فقیه، فیلسوف و عارف مشهور در سال ۱۳۵۲ شمسی
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
