گروه خانواده؛ نعیمه موحد: مسئله پیری جمعیت و تغییر ناگهانی ساختار سنی طی سالهای اخیر به مسئله‌ای در کشور تبدیل شده که بارها و بارها در رسانه درباره آن صحبت شده است. همچنین تعدادی از کارشناسان دلسوز در حوزه جمعیت شناسی بارها نسبت به تبعات بحران پیری جمعیت هشدار دادند.
با وجود این حال و روز سیاستگذاری در این حوزه آنطور که باید و شاید مطلوب نیست. چرا که نه تنها از اوایل دهه90، طرح تعالی جمعیت و خانواده در مجلس نهم و دهم به سرانجام نرسید در مجلس یازدهم نیز نماینده‌های انقلابی با وجودی که دغدغه مسئله جمعیت و به طور خاص مسئله پیری جمعیت را مدنظر داشتند طرحی با ابهامات زیاد در سال 1399 تدوین کردند.
اما در قانون بودجه 1400 برای مسئله جمعیت تمهیداتی دیده شده و پیشنهاداتی در کمیسیون تلفیق بودجه 1400 تصویب شده که این پیشنهادات مانند وضعیت بسیاری از کشورها که در مواجهه با پدیده کاهش باروری سیاستهای حمایت از خانواده را تدوین و اجرا می‌کنند، اثر کوتاه مدتی در قالب قانون بودجه تلقی می شود.
در این گفت‌وگو؛ مهدی محمد صادقی، پژوهشگر حوزه جمعیت و فعال اجتماعی مفاد بودجه 1400 در حوزه خانواده و جمعیت را بررسی کرده است.
به طور کلی چند ماده در بودجه 1400 مربوط به حوزه خانواده است؟
در قانون بودجه 1400 حدودا 7 ماده برای مسائل خانواده و جمعیت موجود است. تسهیلاتی مثل حمایت از درمان و پوشش 90درصدی بیمه درمان ناباروری، تاسیس و تکمیل خوابگاه‌های متاهلی، افزایش مبلغ وام ازدواج، تخصیص سهام یک میلیونی فرزندآوری، وام فرزندآوری، وام خرید و ساخت و اجاره مسکن. ماده‌ای هم برای تامین بخشی از منابع طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده در نظر گرفته شده است.
این مصوبات به ترتیب در تبصره 2بند ک، تبصره9 بند الف،تبصره16بندهای الف و ه، تبصره 17 بند ه، تبصره20 بند ع، در نظر گفته شده است.
این مصوبات بودجه‌ای چه اهمیتی دارد؟
داده‌های پژوهش موج سوم ، پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان در سال 1394، نشان می‌دهد که میانگین تعداد فرزند مطلوب از نگاه خانواده‌های ایرانی 2.6 دهم فرزند است. پژوهش دیگری هم هست که پیمایش زندگی خانواده ایرانی نام دارد و برای سال 1396 است. در این پژوهش تعداد فرزند مطلوب خانواده ایرانی، از نظر مردم 3.1 فرزند است. با وجود این آخرین نرخ باروری کل 1.7 دهم به ازای هر زن، است. می‌بینیم که چه فاصله‌ای بین تعداد مطلوب فرزند از نظر خانواده‌ها و تعداد فرزندانی که در واقعیت به دنیا می‌آیند وجود دارد. این فاصله باید با بحث های حمایتی حل بشود چون خانواده ایرانی فرزنددوست و خواهان فرزند است اما شرایط آن برایشان فراهم نیست.
برای بحث مصوبات بودجه‌ای 1400 موضوعی که اهمیت پیدا می‌کند با توجه به فقدان فضای سیاستگذاری و ضعف سیاستگذاری در حوزه جمعیتی است که باعث شده هم اکنون هیچ قانونی که قابلیت اجرا داشته باشد، نداریم. به همین خاطر این مصوبات بودجه‌ای هرساله اهمیت کوتاه مدت دارد و می‌تواند اثر مقطعی خودش را بگذارد. به عنوان مثال بحث سهام یک میلیونی، با هدف افزایش امید به خانواده‌ها برای آینده فرزندانشان ایجاد شده است. چرا که یک گره ذهنی افراد برای فرزندآوری نگرانی از آینده فرزندشان است. این تا بخشی می‌تواند آن مسئله را مرتفع کند.
نکته دوم اینکه یکی از مسائلی که باعث بالا رفتن، سن ازدواج به خصوص در بین قشر نخبه و تحصیلکرده شده است، مسئله طولانی بودن پروسه تحصیل و مدت طولانی تحصیل است. افراد نمی‌توانند با توجه به بار مالی فراهم کردن یک زندگی به خصوص مسئله مسکن در این دوران به ازدواج فکر کنند. یکی از تسهیلاتی که در سال 1400 در بودجه در نظر گرفته شده است، بحث تکمیل و احداث خوابگاه‌های متاهلی است. این هم موضوعی است که تا حدی می‌تواند ازدواج دانشجویی را در کشور اشاعه بدهد.
برای تامین بودجه درمان ناباروری، با توجه به آنچه در سالهای گذشته برای این بودجه اتفاق می‌افتاد و مبلغ این موضوع در جایی غیر از ناباروری هزینه می‌شد، در بودجه 1400 چه تمهیدی اندیشیده شده است؟
در سنوات قبل با وجود اینکه اینکه پیشنهاد تحت پوشش بیمه رفتن درمان ناباروری هرساله مطرح می‌شد، با اتفاقاتی به سرانجام و تصویب نمی‌رسید اما در بودجه 1400 این مسئله محقق شده است و 90درصد هزینه‌های درمان ناباروری در سه دوره اول درمان، تحت پوشش بیمه قرار گرفته است. با توجه به هزینه‌های درمان ناباروری و اینکه ناباروری چقدر تبعات روحی و روانی به خانواده و زوجین وارد می‌کند این موضوع هم می‌تواند بسیاری از مشکلات زوجین نابارور را کاهش بدهد.
اما دغدغه‌ها درباره هزینه‌کرد درست این بودجه همچنان پابرجاست. بودجه درمان ناباروری سال گذشته 200میلیارد تومان بوده است که تمام آن هم به ناباروران اختصاص پیدا نکرده است و طبق گزارشات خود مسئولین وزارت بهداشت و مرکز پژوهش‌های مجلس کمتر از 20تا 30درصد این بودجه برای درمان ناباروری هزینه شده است.
چرا وام ازدواج در بودجه 1400 با دو مبلغ و برای سنین متفاوت با مبلغ متفاوت تعیین شده است؟
افزایش مبلغ وام ازدواج است که در شرایط ابرتورمی کشور و اشتغال جوانان، و وضعیت گرانی افسارگسیخته مسکن موضوع مهمی است تاجوانها برای اینکه بتوانند بخشی از هزینه‌های اول زندگی خود را فراهم کنند از این وام بهره‌مند بشوند. این وام هم با توجه به هدفی که داشته و آن هدف «ازدواج به‌هنگام» بوده است، برای زوجه سن کمتر از 23سال و زوج کمتر از 25سال، 100میلیون و برای باقی سنین 70میلیون در نظر گرفته است. این مبلغ تا سال 1399 به همه زوجین 50میلیون بوده است.
وام خرید و ودیعه مسکن و مشوق‌های فرزندآوری است و از دیگر بخشهای خانوادگی بودجه 1400 است. این بند می‌تواند مشوق فرزندآوری باشد چون به فراخور تعداد فرزندان مبلغ کم و زیاد می‌شود. مبلغ این وام تا 150میلیون برای خرید مسکن پیش می‌رود و تا مبلغ 10میلیون برای تولد فرزند اول، 20میلیون فرزند دوم، 30میلیون فرزند سوم، 40میلیون فرزند چهارم و تولد فرزند پنجم و بیشتر تا 50میلیون وام فرزندآوری پرداخت می‌شود.
موضوع بعدی وام قرض‌الحسنه درمان ناباروری و وام ازدواج و جهیزیه برای کارکنان نیروی مسلح است که در تبصره 16 و بند و، قانون بودجه در نظر گرفته شده است. متولی آن هم قاعدتا بانک مرکزی است.
موضوع آخر هم به عنوان ماده حمایتی هفتم در حوزه جمعیت، تخصیص بودجه برای تحقق سیاستهای کلی جمعیت است که همه دستگاه‌های اجرایی موظف شده‌اند یک درصد از اعتبارات هزینه‌ای خود را در مسئله سیاستهای کلی جمعیت و در راستای آن هزینه کنند. با جود اینکه بسیاری از کارشناسان به تامین منابع مالی برای طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده اشکال وارد می‌کنند، این بند هم تا حدودی می‌تواند مشکلات حوزه جمعیت را مرتفع کند.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
