«شیرعلی رضایان» کارشناس سیاسی تاجیک در یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی نتایج سفر رسمی 10-11 ژوئن «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان به تاجیکستان پرداخت.
در این یادداشت آمده است: کشورهای آسیای مرکزی در پایان دهه سوم استقلال خود اقدامات جدی برای ایجاد روابط مطلوب منطقه‌ای و مناسبات دوجانبه انجام می‌دهند.
از سال 2016 سیستم مناسبات دوجانبه و چندجانبه در آسیای مرکزی به لحاظ کیفی تغییر کرد که بدون شک این وضعیت از سیاست‌های جدید منطقه‌ای ازبکستان ناشی می‌شد. در مدت زمان نسبتا کوتاهی تعداد قابل توجهی از عواملی که برای منطقه تهدید و خطر ایجاد می‌کردند، رفع شدند و بین کشورهای آسیای مرکزی همکاری‌های نزدیکی شکل گرفت که به طور کلی به نفع همه این کشورها است و به تحقق منافع ملی آنها کمک می‌کند .
در منطقه در ردیف عوامل تشویق کننده همگرایی، همچنین عواملی نیز وجود دارد که مانع ایجاد روابط نزدیک و حسن اعتماد میان کشورهای آسیای مرکزی می‌شود. به عنوان مثال می‌توان به رقابت‌های ژئوپلیتیکی، اختلافات درون منطقه‌ای، شکنندگی ثبات و امنیت منطقه‌ای، رقابت برای رهبری در منطقه، بحث هویت و تاریخ اقوام منطقه، رعایت توازن بین اولویت‌های همگرایی منطقه‌ای و ایجاد حاکمیت ملی (ملت سازی) اشاره کرد.
تجزیه و تحلیل روابط کلی بین تاجیکستان و ازبکستان طی حدود 3 دهه استقلال آنها نشان می‌دهد که دو کشور مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته و اینک به سطح روابط استراتژیک دست یافته‌اند که منطبق با منافع ملی آنهاست. ادامه این روند پس از چند سال تعاملات این دو کشور وارد سطح جدید از همکاری و همگرایی خواهد کرد که می‌تواند به الگوی مناسب برای سایر کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شود.
سفر رسمی 10-11 ژوئن رئیس جمهور ازبکستان به تاجیکستان در هر دو کشور نیز مورد پوشش بسیار گسترده رسانه‌ای قرار گرفت که حاکی از توجه و علاقه مندی نه تنها دولت‌ها، بلکه مردم تاجیک و ازبک نسبت به رشد و توسعه مناسبات در همه زمینه‌هاست.
میرضیایف بار سوم است که به تاجیکستان سفر می‌کند که این سفرها در توسعه مناسبات میان دو کشور نقش و تاثیر جدی دارند. روابط حسن همسایگی بین دو کشور از توافق نامه همکاری‌های استراتژیک سال 2018 نشأت گرفته است.
به طور معمول مشارکت استراتژیک بین کشورهایی شکل می‌گیرد که دارای شرایط یا فرصت‌هایی تقریبا برابر هستند یا مصمم به تحقق منافع خود در چنین قالبی هستند. بنابراین می‌توان گفت که مشارکت استراتژیک بین تاجیکستان و ازبکستان تا حدود زیادی تجسم وضعت مطلوب و طبیعی این دو کشور همسایه است. فرصت‌ها و ظرفیت‌های متعدد دو کشور مکمل یکدیگر بوده و زمینه برای توسعه پایدار و هماهنگ را فراهم می‌کند.
طی سال‌های اخیر به طور بی‌سابقه‌ای بین دو کشور اسناد متعدد همکاری به امضا رسید که کافی است به سال 2018 (54 سند) و سال 2021 (36 سند) اشاره شود.
در رابطه به سفر رسمی میرضیایف به تاجیکستان می‌توان به چند نکته اشاره داشت.
یکی اینکه رهبران دو کشور بار دیگر بر اراده قاطع خود جهت تقویت هرچه بیشتر روابط دوجانبه تاکید کردند.
باید گفت که پس از بهبود روابط میان دوشنبه و تاشکند، هم در تاجیکستان و هم در ازبکستان و همچنین بیرون از آن این باور وجود داشت که «ماه عسل» این دو کشور پس از مدت نه چندان زیادی به پایان خواهد رسید. اما با گذشت پنج سال در راس قدرت قرار داشتن میرضیایف، همکاری‌های میان تاجیکستان و ازبکستان از رشد روزافزونی برخوردار بوده و مشکلاتی که طی این فاصله بروز کردند، با در نظر گرفتن منافع متقابل به نتیجه رسانده شدند.
یک نکته کاملا روشن است که برخی از بازیگران ذینفع در آسیای مرکزی خواستار تحکیم هرچه بیشتر مناسبات استراتژیک بین دوشنبه و تاشکند نبوده و این امر را در راستای منافع خود در منطقه نمی‌دانند. بنابراین عده‌ای از کارشناسان آنها همواره در مطالب و طرح دیدگاه‌های خود بر احتمال بروز مشکلات و بی‌اعتمادی میان این دو کشور همسایه تاکید می‌کنند. اما واقعیت امر این است که روابط سیاسی بین تاجیکستان و ازبکستان در حال بیش از پیش تحکیم یافتن بوده و می‌تواند به عنوان یک الگوی موفق برای منطقه در نظر گرفته شود.
طی سفر رسمی میرضیایف به تاجیکستان تصمیم به راه اندازی همکاری‌های بین مناطق دو کشور نه تنها در سطح استان‌ها، بلکه نواحی و شهرستان‌ها نیز گرفته شد که به بیشتر نهادینه شدن مناسبات کمک خواهد کرد.
نکته بعدی به توسعه همکاری‌های دو کشور در زمینه آب و انرژی و اقدامات مشترک برای رسیدگی به مسائل زیست محیطی است. متاسفانه تا سال 2016 موضوع آب و انرژی در آسیای مرکزی کاملا سیاسی شده و به عنوان عنصری از رقابت و تقابل عمل می‌‌کرد. با این حال با برقراری روابط نزدیک بین تاجیکستان و ازبکستان، مسائل به اصطلاح «غیر قابل حل» به تدریج به نتیجه رسیدند.
ضرورت گسترش همکاری‌ها در این زمینه به آن بر می‌گردد که آسیای مرکزی از منابع لازم جهت تامین آب آشامیدنی و کشاورزی خود برخوردار است. اما مشکل اصلی در قدیمی بودن سیستم آبیاری و اتلاف بیش از حد آب است که باید در این زمینه همه کشورهای منطقه اقدامات مربوطه را انجام دهند.
تجربه همکاری‌های بین تاجیکستان و ازبکستان در سال 2020 و تاجیکستان و قزاقستان در سال 2021 برای تأمین آب نیز یک پدیده مثبت بوده و به صراحت نشان داد که کشورهای همسایه آمادگی در نظر گرفتن منافع یکدیگر را دارند. به ویژه تاجیکستان ثابت کرد که به عنوان یک کشور دارای ذخایر اصلی آبی در منطقه، از همسایگان خود در شرایط سخت حمایت می‌کند.
به این نکته نیز باید اشاره شود که در آسیای مرکزی ظرفیت‌های کافی برای تأمین منطقه با برق وجود دارد، ولی تا این اواخر تمایلی از سوی همسایه‌ها برای مشارکت در پروژه‌های این بخش به چشم نمی‌خورد.
ضمن سفر رسمی میرضیایف به تاجیکستان اتفاق مهمی رخ داد. روسای جمهور دو کشور توافق نامه‌ی را در رابطه به ایجاد یک شرکت سهامی مشترک برای ساخت دو نیروگاه برق آبی روی رودخانه «زرافشان» در تاجیکستان به امضا رساندند.
بر اساس این توافق نامه، در مرحله نخست نیروگاه برق آبی «یاوان» با ظرفیت 140 مگاوات و هزینه 282 میلیون دلار ساخته خواهد شد که 800 میلیون کیلووات ساعت برق تولید خواهد کرد. در مرحله دوم احداث نیروگاه برق آبی «فانداریا» با ظرفیت 135 مگاوات و هزینه‌ای در حدود 270 میلیون دلار پیش بینی شده است که قادر به تولید 600 میلیون کیلووات ساعت خواهد بود.
قابل ذکر است که منابع انرژی تاجیکستان به تنهایی امکان تأمین برق سازگار با محیط زیست برای کل منطقه را فراهم می‌کند.
همکاری‌های بین تاجیکستان و ازبکستان در زمینه تولید انرژی پدیده‌ای مثبت به شمار می‌رود و زمینه برای حضور سایر کشورهای آسیای مرکزی در عرصه انرژی به خصوص در پروژه‌های نیروگاهی برق آبی تاجیکستان را مساعد خواهد کرد.
توسعه بخش انرژی و استفاده منطقی از منابع آبی، تلاش‌های مشترک برای حفاظت از یخچال‌های طبیعی امکان خواهد داد تا همکاری در این زمینه‌ها گسترش یافته و همچنین اقدامات جدی برای رفع مشکلات زیست محیطی و به ویژه پیامدهای منفی خشک شدن دریای «آرال» صورت گیرد .
کارشناسان ازبک بر آنند که با توجه به اصلاحات اقتصادی در حال اجرا در این کشور، نیاز ازبکستان به انرژی به ویژه برق طی 10 سال آینده به طور قابل توجهی افزایش خواهد یافت. بنابراین استفاده از پتانسیل انرژی تاجیکستان منجر به موفقیت بیشتر روند اصلاحات اقتصادی در این کشور خواهد شد.
ضمن سفر رسمی میرضیایف به تاجیکستان در کنار موضوع روابط اقتصادی و تجاری همچنین به ضرورت توسعه ارتباطات و همکاری‌ها در زمینه حمل و نقل و ترانزیت توجه جدی ظاهر شد. باید گفت که مشکل اصلی منطقه آسیای مرکزی و کشورهای آن دور بودن از مسیرهای دریایی است. آنها برای رسیدن به بنادر آب‌های گرم باید از مرز چند کشور عبور کنند. بنابراین منطقه تا حدودی منزوی بوده و با این وجود چه در گذشته و چه در حال حاضر برخی از کشورهای آسیای مرکزی از ظرفیت‌های حمل و نقلی و ترانزیتی خود علیه یکدیگر استفاده می‌کنند.
چنین اقدامی منجر به بی‌اعتمادی و ایجاد موانع بر سر راه اجرای پروژه‌های منطقه‌ای در زمینه ارتباطات جاده‌ای و ریلی منطقه می‌شود.
با توجه به نکات فوق گسترش همکاری‌های حمل و نقلی و ارتباطاتی بین تاجیکستان و ازبکستان از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود. به ویژه احداث راه آهن از شهر «سمرقند» ازبکستان به شهر «پنجکنت» تاجیکستان و راه اندازی خطوط حمل و نقل جاده‌ای بین شهرهای «دوشنبه-تاشکند» و «دوشنبه-سمرقند» گامی ارزشمند در این جهت دانسته می‌شود.
طی 5 سال گذشته مبادلات تجاری بین تاجیکستان و ازبکستان از مرز 500 میلیون دلار عبور کرده و حالا دو کشور مصمم به ارتقاء آن تا سطح یک میلیارد دلار هستند. ضمنا طی سفر رسمی رئیس جمهور ازبکستان به تاجیکستان بین بخش‌های خصوصی و دولتی دو کشور در حجم بیش از 700 میلیون دلار توافق نامه و قرارداد به امضا رسید که در مسیر اجرا قرار گرفتن آنها منجر به تحول جدی در روابط اقتصادی و بازرگانی آنها خواهد شد.
نکته مهم دیگر این بود که تعاملات تاجیکستان و ازبکستان در زمینه‌های فرهنگی و بشردوستانه بیشتر تقویت شد. طی 5 سال گذشته در این زمینه اقداماتی پیاده شد که تا قبل از این به سختی قابل تصور بود. از جمله در مورد حضور بدون ثبت نام اتباع دو کشور در قلمرو یکدیگر تا 10 شبانه روز تصمیم گرفته شد که در مجموع گامی جدی در جهت از بین بردن نظام روادید بین دو کشور و توسعه مناسبات در همه زمینه‌ها دانسته می‌شود.
در مجموع می‌توان گفت که سفر رسمی رئیس جمهور ازبکستان به تاجیکستان نه تنها از اهمیت دوجانبه برخوردار است، بلکه در جهت تامین صلح و ثبات در منطقه نیز از اهمیت بالای برخوردار خواهد بود.
انتهای پیام/ح
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
