یادگیری مبتنی بر تجربه و بهره‌گیری از آن در برنامه درسی خلاق

رُهام رضائیان

دکترای جامعه‌شناسی اقتصاد و توسعه

معاون آموزشی متوسطه دوره اول و دوم پسرانه مهرهشتم

یک برنامه درسی خلاق برنامه‌ای است که شامل ایده‌های بزرگ، فعالیت‌های متنوع و جذاب و هم‌چنین احساس تداوم در فرآیند یادگیری به عنوان یک راه برای تحریک دانش‌آموزان، معلمان و حتی خانواده‌های آنان در این مسیر باشد. برنامه درسی خلاق و اثرگذار معلمان و دانش‌آموزان را قادر می‌سازد تا ارتباطات قدرتمندی با جهان پیرامون و دنیایی که در آن زندگی می‌کنند؛ به طرز پیوسته و معنادار برقرار کنند. فعالیت‌های تعریف شده در یک برنامه درسی خلاق باید رویکرد اکتشافی و تجربی داشته و هم‌چنین چالش برانگیز بوده و قابل دستیابی و نیز قابل تأمل و بهره‌مندی باشد. این مهم است که کودکان و نوجوانان می‌توانند فرآیند یادگیری خود را برای دست‌رسی و دست‌یابی به یک هدف (یا اهداف) ببینند و تجربه کنند و سپس در مسیر زندگی خود از آن استفاده کنند. این امر باعث می‌شود آموزش؛ بیش از یک سری تجارب منفرد و واحد معنا پیدا کند.

یک برنامه درسی خلاق به معلمان و مربیان کمک می‌کند که برنامه‌های متناسب با رشد و توسعه فردی و اجتماعی را با بهره‌گیری از محتوای مناسب طراحی نمایند تا مراحل اولیه یادگیری برای پیشرفت همه جانبه کودکان را محقق سازد. هم‌چنین به معلمان کمک می‌کند تا درک کنند که برای طراحی و ایجاد برنامه‌های روزمره و شکل‌گیری تجربیات معنا‌دار، که به نقاط قوت، علایق و نیازهای کودکان و نوجوانان پاسخ می‌دهد، باید چه مواردی را مورد توجه و دقت قرار دهند.

دو ویژگی برنامه درسی خلاق

به عنوان مثال از میان مجموعه‌ شیوه‌ها‌، الگوهای عمل و رویکردهای تربیتی در یک برنامه درسی خلاق می‌توان به دو ویژگی زیر اشاره کرد:

در یک برنامه درسی خلاق توجه به یک فضای طبیعی هم‌چون یک بوستان، یک منطقه جنگلی، یک ساحل، یک منطقه مرتفع و کوهستان، یک منطقه کم ارتفاع و دشت و سایر فضاهای طبیعی و باز بسیار مهم و اثرگذار است. به عبارتی با حضور و بهره‌گیری از فضای طبیعی می‌توان از آن فضا لذت بُرد و هم‌چنین از هر فرصتی برای یادگیری در فضای باز و طبیعی در هر یک از شاخه‌های علمی استفاده کرد.

هم‌چنین انعطاف‌پذیر بودن نیز در یک برنامه درسی خلاق یکی از بزرگ‌ترین ویژگی‌های قابل توجه است زیرا معلمان و یادگیرندگان (دانش‌آموزان) می‌توانند از بند محدودیت‌های برنامه درسیِ عمومی و یکسان رها شده و در مواجهه با فرصت‌های ایجاد شده در فرآیند یادگیری که بسیار متنوع و متعدد خواهد بود؛ به رشد و توسعه مضاعف دست یابند.

یک تجربه هیجان انگیز و شوق آور

از سوی دیگر یک برنامه درسی خلاق به ما این امکان را می‌دهد که با طراحی و ارائه محرک‌های هیجان‌انگیز و همین‌طور اجازه دادن به کودکان برای کشف خود و جهان پیرامون، تخیلات کودکانه را رشد و توسعه دهند. به اشتراک گذاردن و ارزش نهادن به ایده‌ها و اشتیاق کودکان برای بزرگسالان و کودکان بسیار هیجان انگیز است و با راهنمایی و همراهی بزرگسالان (معلمان و والدین)، کودکان می‌توانند شاهد پیشرفت فوق‌العاده‌ای باشند. در حالی که در یک برنامه درسی خلاق به طور عمده از شیوه‌ها و الگوهای عمل مبتنی و بر اکتشاف و تجربه استفاده می‎شود، یادگیرنده به مرور ابعاد مختلف زندگی را می‌آموزد و اشتیاق تازه‌ای به موضوعات مختلف نشان می‌دهد.

تجربه یادگیری و یادگیری تجربه

چه واقعی و چه خیالی، ما احساس می‌کنیم که فقط از طریق تجربه واقعی است که کودک می‌تواند بیاموزد و این آموختن عمیق و ماندگار خواهد بود. به عنوان مثال کودکان و نوجوانان با تجربه رفتار و روابط اجتماعی می‌آموزند که در عالم واقع چطور می‌شود با دیگران در احساسات و زندگی احساس همدلی کند و چطور می‌توان به دیگران یاری رساند.

هر چه خلاقیت بیش‌تری در آموزش و برنامه درسی خود داشته باشیم، توانایی ارائه یک کل جامع را خواهیم داشت که می‌توان آن را "تجربه یادگیری" و یا "یادگیری تجربه" نامید.

به عنوان مثال می‌توان از یک کارگاه نمایش تئاتر که به درک زندگی در سنگرهای مقاومت کمک می‌کند و یا بازدید از یک موسسه مالی یا بانک و افتتاح یک حساب شخصی توسط دانش‌آموزان جهت شروع فرآیند پس‌انداز فردی به آموزه‌های متعالی و ماندگار فردی و اجتماعی رسید. به این نحو ما می‌توانیم تجربه‌ای رو به رشد را از آموزش ارائه دهیم که نه فقط یک مجری در آموزش محدود و غیر مشارکتی باشیم بلکه به عنوان یک کنش‌گر و همراه ظاهر شویم. با توجه به این امر طیف گسترده‌ای از همه کودکان و یادگیرندگان مورد پشتیبانی همه جانبه قرار می‌گیرند.

با بهره‌گیری از این شیوه‌ها و به کار گیری برنامه درسی خلاق؛ سطح تمرکز یادگیرندگان و عزم ایشان برای فراگیری محتوای درسی نیز زیاد می‌شود و در این میان کودکان و نوجوانان می‌توانند برای مدت طولانی وظیفه یادگیرندگی خود را حفظ کنند؛ زیرا آن‌ها می‌توانند ارزش یک فعالیت را در مقام عمل ببینند. توجه داشته باشید؛ زمانی که سرگرم و مشغول یک امر می‌شویم یادگیری عمیق شده و حفظ می‌شود.

ویژگیهای پایه برنامه درسی خلاق

به عبارتی در یک برنامه درسی خلاق پنج ویژگی پایه شامل: انعطاف‌پذیری، استقامت، ماندگاری، اعتماد به نفس و سازگاری وجود خواهد داشت. یادگیرندگان با درک این صفات و ویژگی‌های چالش برانگیز اما حیاتی کمک می‌توانند به سوی آگاهی و خودشناسی بیش‌تری قدم بردارند. در این فضای یادگیری فراگیری یک‌پارچه و یک‌سان وجود ندارد و یادگیرندگان به فراخور توان و علاقه خود در فرآیند یادگیری، کشف و ابداع پیش خواهند رفت.

در برنامه درسی خلاق با توجه به انعطاف‌پذیری که وجود دارد؛ وقت بیشتری برای تمرکز بر روی موضوعاتی که تخیل دانش‌آموزان را برانگیخته می‌کند، صرف می‌شود. هم‌چنین امکاناتی را برای یادگیری در فضاهای جدید و کشف استعداد یادگیرندگان فراهم می‌کند که ممکن است در برنامه درسی عمومی این امکان محقق نشود.

تجربه نشان داده است که هر زمان در فرآیندهای یادگیری به دانش‌آموزان و فراگیران الهام و بال پرواز داده شده است؛ شاهد رشد، توسعه و پرواز بی‌درنگ آن‌ها بوده‌ایم.

بدیهی است که بسیاری از محدودیت‌ها وجود دارد که برنامه درسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به طور قطع الزامات اجرایی مدارس همواره مقدم بر این‌چنین برنامه درسی خاص و خلاقانه می‌باشد، اما باید توجه داشت که این شیوه خلاقانه یک طرح تحول آفرین است که باعث می شود یادگیرندگان، کودکان و نوجوانان از یادگیری خود لذت ببرند زیرا خود را عامل و محل تغییر می‌یابند.

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.