به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، مسئله تامین منابع آبی به عنوان رکن اول حکمرانی، همواره جزء چالش‌های هر مرز بومی‌بوده است. این مسئله در کشورهایی نظیر ایران که دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک هستند و میزان بارش‌ها نیز توزیع قابل توجهی در کشور ندارد، از اهمیت قابل توجهی برخوردار میشود، تا جایی که بی‌توجهی به تامین آب پایدار برای همه مشترکان می‌تواند هزینه‌های جبران ناپذیری را بر جای بگذارد.
در همین ارتباط به منظور کسب اطلاعات از آخرین وضعیت مسائل حکمرانی آب در کشور به سراغ محمد همت، کارشناس حوزه آب و فناوری‌های آبی رفتیم تا پیرامون این مسئله با وی به گفتگو بنشینیم.
در این گفتگو مسائلی از جمله شرایط مدیریت آب کشور، مسائل خوزستان، وضعیت وزارت نیرو و برخی از سوالات پر تکرار این روزها مطرح شده که در ادامه این مصاحبه به آن می‌پردازیم.
مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:
* در حوزه آب، حکمران واحد نداریم
فارس: به عنوان سوال ابتدایی وضعیت کلی منابع آبی ایران برای کاربری های کشاورزی، صنعت و شرب چگونه است؟
همت: در ایران به صورت عمده درصدهای مختلفی برای مصارف صنعت، خانگی و کشاورزی ارائه میشود که گاهی در حوزه تعریف هم دچار ایراد جدی هستند. در کلی ترین آمار ارائه شده گفته میشود که حدود 7 % در بخش مصارف شهری و روستایی و 2% در صنعت و مابقی در حوزه کشاورزی مصرف میشود. البته به نظر من این آمارها چندان دقیق نیستند.
مثلا در بخش کشاورزی که عمده مصرف را در این حوزه ذکر می‌کنند، ما با چنین آماری روبرو نیستیم. چون به نظر می‌رسد بسیاری از اتلاف‌ها و هدر رفت های آب به حساب کشاورزی منظور میشود که حاکی از عدم دقت لازم در محاسبه است.
از سوی دیگر مثلا در سال 99 میزان برداشت آب از منابع سطحی و زیرزمینی برای مصارف شهری روستائی، حدود شش هزار و هشتصد میلیون متر مکعب بوده است که اگر این عدد را با آمار درصد مصارف تعمیم دهیم، مصرف آب کشاورزی را باید بیش از 90 میلیارد متر مکعب و صنعت را هم بیش از 2 میلیارد متر مکعب در نظر بگیریم.
فارس: در حال حاضر مباحث متعددی پیرامون شرایط آب در کشور مطرح میشود، از نظر شما مساله اصلی آب در کشور چیست؟
همت: تغییرات عمده در رژیم های هیدرولوژیکی به دلایل مختلف، نارضایتی‌های جدی در برخی استان‌ها به وجود آورده است. اما مساله دیگر علاوه بر تغییر اقلیم و مسائل جمعیتی، این است که حوزه آب در کشور، حکمران واحد ندارد و چه بسا اصلا حکمران ندارد. از نظر من بحران حکمرانی بسیار فراتر از بحران تامین فیزیکی آب است.
به مساله آب هنوز به صورت فرابخشی نگاه نمی‌شود و هر سازمان و نهادی مبتنی بر نگاه تاریخی آن نهاد به حوزه آب و ضرورت ها و فشارهای موجود در این حوزه سیاست گذاری می‌کند و به سیاست‌های خود هم پایبند است و آنها را عملیاتی می‌کند.
به عنوان مثال وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت، سازمان محیط زیست هر یک در زمینه آب شرب، آب کشاورزی، آب صنعتی و آب زیستی یک اولویت هایی دارند که ممکن است با وضعیت کشور و منابع آبی انطباق نداشته باشد.
به مشکلاتی که استان‌ها باهم در موضوع آب دارند، نگاه کنید. همیشه پای تعارض دیدگاه دستگاه های دولتی وسط است. نظر هیچ کدام نافذ نیست و به یک اندازه ضرب دارند. یک نظام واحد حکمرانی با قاعده مشخص به منظور ایجاد بالاترین بهره وری و تامین منافع مردم، حاکمیت و بخش های اقتصادی باید تعریف و ایجاد شود. اگر نشود، به زودی و به سادگی به مشکل بر می خوریم.
به صورت ساده باید گفت مساله اول کشور مدیریت منابع آب است، مساله دوم هم مدیریت منابع آب است و مساله سوم کسری و کمبود آب.
*برخی افراد از آب شرب به عنوان جارو استفاده می‌کنند!
فارس: در مواردی شاهد هستیم، توصیه‌های به سمتی حرکت می‌کند که اگر صرفه جویی در مصرف آب شرب را انجام دهیم، مشکل آب در کشور حل میشود، این سطح از توصیه‌ها از چه رو عنوان میشود؟
همت: همه افراد تصور می‌کنند صرفا کمبود آب فیزیکی، علت درخواست متولیان برای صرفه جویی در مصرف آب است.
گرچه در بسیاری از موارد ممکن است کسری وجود داشته باشد، اما باید حتما به موضوع سخت افزار، زیرساخت‌های تامین، انتقال، تصفیه و توزیع آب و مسائلی از این دست که محدودیت های جدی ایجاد می‌کنند نیز توجه کرد.
از طرفی آب شرب در ایران استانداردهای بسیار مطلوب و سخت گیرانه ای دارد که برای ارائه به مصرف کننده حتما باید رعایت شوند. پس آب شرب ارزش بالائی دارد.
بنابراین با توجه به محدودیت های موجود، حتما بهترین راه، صرفه جویی است. منظور از صرفه جویی هم، صرفا کم مصرف کردن یا اذیت شدن نیست.
مثلا با تعویض یک سر دوش حمام و استفاده از سر دوش مناسب یا نصب پرلاتور(دستگاه بازچرخانی آب)، می توان یک صرفه جویی قابل ملاحظه انجام داد بدون اینکه اصلا مصرف کننده متوجه شود که مصرف او کمتر شده است. یا اینکه اگر عده ای از آب به عنوان جارو استفاده نکنند، خوب مسلما مصرف آب کاهش خواهد یافت. حتی چند لیتر کاهش روزانه در مصرف آب شرب بسیار با ارزش است.
فارس: در حال حاضر بخش عمده مصرف آب کشور معطوف به 2 حوزه صنعت و کشاورزی است، به نظر شما در این 2 حوزه باید چه اقداماتی انجام شود؟
همت: کلا مصرف آب صنعتی در کشور ما رقم قابل ملاحظه ای نیست. این مصرف با مبنا قرار دادن آمار رسمی در کل حدود 2 درصد از مصارف را پوشش می‌دهد، اما خوب مسلما همین صنایع، نقش بسیار مهمی در تولید، خودکفائی، اشتغال و پیشرفت کشور دارند.
از طرفی بسیاری از صنایع دور از آب های سطحی، خود را با ساختار کم آبی وفق داده‌اند و عموما از فرایندهای باز چرخانی آب، تصفیه فاضلاب و مکانیزم هایی از این دست آب خود را تامین می‌کنند.
در کشاورزی هم حتما ما باید در حوزه روش ها و ابزار به روز شویم. هیچ کس نمی‌تواند و نباید از تعطیل شدن کشاورزی دفاع کند. ایده تعطیلی کامل کشاورزی، ایده خطرناکی است. کشاورزی و تولید باید ادامه داشته باشد، اما درحوزه روش‌ها و ابزارها نیاز به تغییر جدی حس میشود. با منابع موجود، دیگر روش های سنتی پاسخگو نیستند.
الگوی کشت حتما باید با توجه به دسترسی به منابع آبی و ظرفیت آن اصلاح شود. مثلا برنج کاری نباید در تمام مناطق کشور صورت گیرد. جایی که منابع آب به سختی کفاف نیاز شرب مردم را می‌دهد، باید الگوی کشت نیز متناسب با آن تغییر کند. کشت‌های سنتی هم باید به سرعت تغییر کنند و بهره‌وری آب افزایش یاید.
دقت کنید ما برای کشت هر کیلوگرم هندوانه به روش سنتی، به بیش از سیصد کیلوگرم آب نیاز داریم. حالا در همین اینترنت جستجو کنید که با این میزان آب میشود چند کیلوگرم فولاد تولید کرد؟ .البته من باز هم در این زمینه اعلام می‌کنم که بیش از مساله کم آبی، مساله حکمرانی نامطلوب، سیاستگذاری و تصمیم های ناصحیح و چندگانه موجب همین وضعیت شده است.
به بیان ساده زیان سو مدیریت و ناکارآمدی بسیار بیشتر از کم آبی است. به نظرم مردم به عنوان ضلع اصلی، همیشه حاضرند و ثابت کردند که حاضرند در راستای سیاست های صحیح حرکت کنند. اما آیا سیاست های صحیح تدوین شده است؟
*نمی‌توان با نگاه تک‌بعدی به عرصه حکمرانی آب ورود کرد
فارس: با توجه به اینکه در مواردی ما در تامین آب شرب مردم هم اقدامات لازم را انجام نمی‌دهیم، در این حوزه یعنی مسئله آب شرب چه مسائلی وجود دارد؟
همت: در حوزه آب شرب با مسئله تامین آب، تصفیه و افزایش کیفیت مواجه هستیم. قطعا تامین آب سالم و بهداشتی از بدیهی ترین حقوق مردم بر حاکمیت است و همه دستگاه ها باید با جدیت این موضوع را دنبال کنند. البته شرکت آبفا در این زمینه، نسبتا خوب عمل می کند.
در حال حاضر کیفیت آب برخی مناطق به ویژه برخی روستاها مناسب نیست. در برخی از تصفیه خانه‌های روستایی به خاطر عدم یکسری تعمیرات دوره ای چند میلیون تومانی یا نگهداری صحیح، کل تصفیه خانه چند میلیاردی فاقد کارایی شده است.
در این زمینه توسعه دستگاههای فیلتراسیون و شیرین سازی آب می‌تواند بسیار موثر باشد. از طرف دیگر پروژه های نیمه کاره تأمین آب به خصوص در شهرهای بزرگ باید با فوریت و جدیت بیشتر تا اتمام و بهره برداری ادامه پیدا کند. نباید هیچ پروژه نیمه کاره در حوزه تامین آب شرب مردم، در کشور معطل و نیمه تمام مانده باشد.
فارس: عده ای از کارشناسان محیط زیست معتقدند که بسیاری از معضلات آبی موجود مربوط به سدسازی‌های بی رویه است. نظر شما در این مورد چیست؟
همت: همانطور که که در ابتدای مصاحبه عرض کردم، مسئله آب یک مسئله چند وجهیست نمی‌توان صرفا با نگاه زیست محیطی و یک کشاورزی و سایر نگاه‌های تک‌بعدی به این مسئله نگریست. با ذکر یک مثال به سوال شما پاسخ خواهم داد. در سیلاب‌های سال 98 استان خوزستان به دلیل حجم زیاد روان آب‌ها مورد تهدید جدی قرار گرفت، به گونه ای که مجبور به رهاسازی بیش از اندازه آب سدهای استان جهت کاهش خسارات سیل شدیم.
در همان موقع عده ای گفتند که اگر سد بختیاری و تعدادی پروژه دیگر که در سال های پیشین مطالعه و در دستور کار قرار گرفته انجام می‌شد، در موضوع سیلاب سال 98 نه تنها مشکلات به وجود آمده را نداشتیم، بلکه می‌توانستیم ذخایر آبی کشور را نیز به شدت تقویت کنیم که البته حرف تقریبا درستی است.
الان که کشور در وضعیت خشکسالیست عده‌ای دیگر می‌گویند همان پروژه‌های سد سازی و یا انتقال آب باعث این مشکلات شده است. البته توضیح نمی دهند که همین الان اگر این سدها نبودند، آیا اصلا آبی در استان ها جریان داشت یا خیر؟
ببینید اینکه از حکمرانی واحد در موضوعی به اهمیت آب می‌گوییم، برای همین است. سدها به منظورهای متفاوتی از جمله تامین آب شرب، کشاورزی، صنعت، کنترل سیلاب و غیره ساخته می‌شوند و وجود آن ها برای توسعه و پیشرفت کشور در همه ابعاد ضروریست اما مسئله محوری این است که این موضوع باید مطالعه شده و مبتنی بر اصول قطعی علمی در تمام شئون خود باشد که غالب پروژه های سد سازی اجرا شده در کشور نیز بر همین مبنا بوده است.
شایعاتی که در زمینه خطرات سدها مطرح میشود، غالبا تهی از واقعیت است و رسانه باید در این زمینه روشنگری کند.
* چرا عده ای سد راه پروژه های فناورانه ای مانند آب‌های ژرف شدند؟
فارس: ما می‌بینیم که دنیا به مسئله ورود علم و تکنولوژی به حوزه آب اهمیت داده است، اساسا ورود کارکردهای علم و فناوری به حوزه آب چگونه است؟ آیا این ورود باعث تغییر در وضعیت موجود آبی کشور میشود؟
همت: حتما میشود. این رکن به نظرم خیلی فراموش شده است. ما هم در حوزه اکتشاف، هم در حوزه تصفیه و هم در حوزه مصرف باید نهاد علم و حوزه فناوری را ورود دهیم. در همه دنیا این اتفاق در حال وقوع است.
مثلا شما در همین پروژه آب ژرف ببینید که چه اتفاقاتی افتاد. یک کار عادی علمی چه حواشی عجیب و غریبی پیدا کرد! ما باید حتما برای کار علمی در همه عرصه های مرتبط با آب برنامه ریزی کنیم. به این کارها، ارزش و ضریب بدهیم. نباید متعصبانه جلوگیری کنیم. امروز در دنیا فناوری های مختلفی در حال توسعه هستند که ما بعضا غفلت می‌کنیم.
ما در ایران اصلا نباید برای کمترین سطوح فناوری، محتاج غرب و شرق باشیم. نباید از یک فیلتر سرامیک تا ممبران های اسمز معکوس دستمان دراز باشد. در حالی که فعالترین و علاقمندترین شرکت ها و باهوش ترین افراد را داریم. باید زودتر از اینها منافع مشترک تعریف می‌کردیم.
به دو دلیل اینکار انجام نشد. اول اینکه قیمت آب در کشور واقعی نیست و بخش خصوصی رغبتی به مشارکت و حضور در عرصه ندارد. دوم اینکه مسئولین ما هم خیلی قائل به این فناوری‌ها و بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها نبوده‌اند.
البته در گفتار خلاف این را مطرح می‌کنند اما عمل مهم است. بهتر است مسئولینی که در حال تحویل کشور پس از هشت سال هستند، توضیح بدهند که در این مدت چه فناوری هایی را توسعه داده‌اند و از آن درحال حاضر بهره برداری می‌کنند؟ من از مسئولین در این حوزه‌ها خیلی سوال دارم.
*7 سوال بزرگ از رضا اردکانیان وزیر نیرو
فارس: چه سوالات دیگری از مسئولان حوزه آب و وزارت نیرو دارید؟
همت: خیلی خوب بود اگر مسئولین کشور درپایان دوره مسئولیت، یک گزارش واقعی از نقاط قوت و ضعف نوع مدیریت خود و فرصت ها و تهدیدهای ایجاد شده به مردم می‌دادند. من با توجه به قضایای استان خوزستان و همچنین مساله تامین آب و برق کشور و طرح افتتاح پویش هر هفته الف ب ایران چندین سوال ویژه از این دوستان بالاخص شخص وزیر نیرو و یک درخواست از قوه قضائیه دارم.
اول سوال اینکه وزیر محترم نیرو با توجه به مشکلات چندین ساله آب شرب روستاهای استان خوزستان، چندین بار از تصفیه خانه‌های روستایی و مشکلات عجیب آنها بازدید کرده است و چه اقداماتی برای حل آن مشکلات داشته است؟. آیا او وضعیت لاگن های آب تصفیه خانه ها دیده است یا به او گزارش داده اند؟ آیا او از مشکلات ساده ای از جمله عدم سیلیس گذاری در فیلترهای شنی در تصفیه خانه های روستایی آگاهی داشته یا دارد؟ اگر دارد که چرا فکری نکرده و مشکل به این سادگی را حل نکرده و اگر ندارد که واقعا چرا تا کنون بر این مسند نشسته است؟
مساله دوم راجع به طرح های نیمه کاره عظیم وزارت نیرو است. چرا باید بسیاری از طرح های معظم سرنوشت ساز در کشور با سرمایه گذاری های بسیار بالا و ارزش افزوده زیاد برای مردم، در دوره کاری این دوستان معطل مانده باشند؟ چرا این پروژه ها به سرانجام نرسیده است؟ نمونه های زیادی در این زمینه وجود دارد.
مساله سوم، چرا با طرح های نوآورانه و فناورانه مانند آب ژرف تا این حد مخالفت و کارشکنی صورت گرفت و یک طرح تحقیقاتی با این همه حاشیه روبرو شد. چرا باید این حجم از اختلاف برای یک طرح علمی که در بسیاری از کشورها عملیاتی شده است، در کشور وجود داشته باشد. چرا به جای اینکه برای سیستان و بلوچستان نسخه روئین تنی بپیچید، همراهی نکردید تا تحقیقات برای اکتشاف منابع نوین در مسیر درست عملیاتی شود؟
سوال چهارم اینکه چرا از طرح های دیگری مانند ممبران های شیرین ساز یا سایر طرح های فناورانه- خلاقانه ای که می توانست مسیرهای جدیدی برای مردم باز کند، حمایت جدی صورت نگرفت و اصلا تیم های مختلف در این زمینه برای دستیابی به فناوری بسیج نشدند؟ اصلا در این هشت سال کدام دانش های روز را در کشور در حوزه اکتشاف، استحصال، بهره برداری، تصفیه، مدیریت منابع و ... در حوزه نرم افزاری و سخت افزاری آب بومی‌سازی کرده یا ارتقا داده اید؟ پروژه‌های مشترکتان با معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری کدام پروژه هاست و تا چه اندازه اثربخش بوده است؟ چقدر به مردم کمک کرده است؟
مساله پنجم اینکه چرا وزیر محترم با درک ضرورت های جدید در حوزه آب، قانون جامع آب را تدوین، تصویب و عملیاتی نکردند؟ اینکه اکنون اعلام میشود پیش نویس هایی برای آن آماده شده است، ایجاد ابهام می کند. چرا هفت سال گذشته با این حجم از مشکلات، این کار صورت نگرفت؟ آیا هدف این اقدامات، شیفت دادن مشکلات به سمت دولت جدید نیست؟
موضوع ششم اینکه چرا ساختار سازمانی شرکت مدیریت منابع آب ایران در وزارت نیرو باید در این سه ماه پایانی مدیریت شما تغییر کند. اگر این یک ضرورت بود، چرا قبلا تغییر نکرد؟ چرا اکنون این تغییر ایجاد شده است؟
موضوع هفتم اینکه چرا به جای افتتاح های تشریفاتی الف ب که اکثر آنها مثلا آبرسانی روستاها می توانستند در سطح ریش سفید روستا، بخشدار و نهایتا فرماندار انجام شود، وقت هیات دولت و رئیس جمهور و کشور را صرف این نمایش ها کردید و از تصمیمات بزرگی که می توانست الان جلوی تولید بحران هایی مثل خوزستان را برای کشور بگیرد، غافل شدید؟
نکته آخر اینکه آیا مدیرانی که با سو مدیریت و اهمال چندین ساله، موجب این همه صدمه به فکر و آسایش مردم شدند و این همه مخاطره برای کشور تولید کردند، ذره ای در عمق وجودشان احساس ناراحتی یا ناکارآمدی می‌کنند یا اینکه شب‌ها آسوده می‌خوابند و مشکلات آب کشور را هم ناشی از تصمیمات و عملکرد ترامپ می‌دانند!
سوالات من خیلی بیش از این هاست. منتها خیلی وقت اجازه طرح آنها را نمی دهد. البته که نباید منتظر پاسخ به این مساله ماند و به نظرم قوه قضاییه هم در عمل شایسته است یک درصد از ضربه‌ای که برخی از مدیران ناتوان و ناکارامد به کالبد کشور و مردم وارد کردند را بر پیکره خودشان وارد کند تا عطش و شهوت قدرت و جاه طلبی برای همیشه از مغزشان بپرد و متوجه باشند که مدیریت صرفا زیر کولر نشستن و فخرفروختن و اخذ تصمیمات پرهزینه نیست. این دست از مسئولان باید متوجه شوند مردم خودپرداز و مادر خرج اشتباهات و بی کفایتی های آنها نیستند.
انتهای پیام/ب
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
