به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، آذرتاش آذرنوش متولد ۲۹ بهمن ۱۳۱۶ در قم، مؤلف و محقق زبان و ادبیات عرب، مدیر بخش ادبیات عرب در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران بود. او همچنین چهره ماندگار ادبیات عرب در همایش چهره‌های ماندگار بود. این چهره نامی آسمان فرهنگ ایران روز گذشته، پانزدهم مهر ماه در سن ۸۳ سالگی به سوی معبود خویش شتافت.
این استاد فقید تا هنگام رحلت علاوه بر کار استادی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دانشگاه امام صادق(ع) و تربیت مدرس و مدیریت بخش عربی در دائرةالمعارف، سردبیر مجله مقالات و بررسی‌ها و نیز مدیر بخش عربی در دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز بود و در طول عمر پربرکت خود آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشت، یکی از این آثار مربوط به مکتوبات اوست که در قالب کتاب منتشر شده است. در گزارش پیش رو به عناوین این آثار پرداخته و معرفی مختصری از آنها ارائه کرده‌ایم.
ترجمه فتوح البلدان
کتاب «فتوح البلدان» نوشته احمد بن یحیی بلاذری، آخرین کتاب عمده‌ای است که درباره فتوحات مسلمانان به دست ما رسیده است. بخش مهمی از این کتاب مربوط به فتح ایران است. بلاذری از بیشتر کتاب‌هایی که قبل او نوشته شده بودند و نیز از گروه بیشماری از بزرگان، دانشمندان و راویان یاری گرفته است. مهمترین مراجع او حسین بن اسود کوفی، قاسم بن سلام، محمد بن سعد کاتب واقدی، مدائنی و هشام کلبی بوده‌اند. بخش ایران این کتاب از سوی استاد آذرتاش آذرنوش ترجمه و با تصحیح محمد فرزان به همت انتشارات بنیاد فرهنگ ایران منتشر شده است.
النحو التجریبی
این کتاب آموزشی دستور زبان عربی است که به همت صلاح الصاوی، محمد غفرانی، مرتضی آیت‌الله‌زاده‌شیرازی و آذرتاش آذرنوش تألیف شده و در سال ۱۳۴۹ از سوی انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است.
خریدة القصر و جریدة العصر
«خریدة القصر و جریدة العصر» اثر عمادالدین کاتب قزوینى ۵۹۷ قمری است که در زمینه شعر و ادبیات، در ۲۰ جلد منتشر شده است. این کتاب، تذکره شعرا و نویسندگان عرب مسلمان است که سال‌ها منبع موثقى براى تذکره‌نویسان مسلمان بوده و تعدادی از مجلد‌های آن به همت مرحوم آذرنوش به فارسی برگردانده شده است.
راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی
کتاب «راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی» یکی از تألیفات مرحوم آذرنوش است که برای اولین بار در سال ۱۳۵۴ منتشر شد و چاپ دوم همراه با ویرایش‌هایی در سال ۱۳۷۴ به همت انتشارات توس روانه بازار نشر شد. بخش اصلی کتاب عبارتست از بررسی آخرین دولت‌هایی که پیش از اسلام در اطراف عربستان وجود داشته‌اند که در شمال به دولت‌های تدمر و بطرا پرداخته شده است. در شرق به تفصیل تمام پادشاهی نیمه مستقل حیره را مورد بحث قرار داده و کوشیده همه آثار ایران و تمدن ایرانی را که در تاریخ این دولت به چشم می‌خورد بازنماید. در جنوب غربی عربستان یعنی یمن، ایرانیان مدت یک قرن نقش عظیمی داشته‌اند؛ از این رو در این کتاب به موضوع فتح یمن به دست ایرانیان، حاکمان ایرانی یمن و نیز اسلام آوردن ایشان اهمیت فراوانی داده شده و نویسنده سعی کرده اشتباهات تاریخ‌نویسان را در مورد نام و تعداد حکام ایرانی یمن تصحیح کند. بخش پایانی کتاب نیز به بررسی عوامل ایرانی در حجاز اختصاص یافته است.
ترجمه تاریخ ادبیات عرب
کتاب «ترجمه تاریخ ادبیات عرب» به قلم عبدالجلیل درباره تاریخ ادبیات عرب تألیف شده و به همت استاد آذرنوش ترجمه و از سوی انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۶۳ منتشر شده است. این اثر ویژگی‌هایی دارد که تازگی و ظرافت کتاب را دوام بخشیده است. هوشمندی مؤلف در بررسی و عرضه مطاب، بی‌طرفی عالمانه و فروتنی و سادگی خردمندانه او موجب شده حتی استادان او به سهولت تمام و با علاقه‌مندی، تاریخ ادبیات وی را مورد استفاده قرار دهند. مترجم نیز سعی کرده لحن روانه و بی‌پیرایه نویسنده را در زبان فارسی منعکس کند. طرح کلی کتاب نیز بسیار ساده است؛ پیش از عباسیان، عباسیان و پس از عباسیان؛ که درباره دوره دوم بیش از دیگر دوره‌ها به تفصیل پرداخته شده است.
مقدمه کتاب الشعر و الشعرای ابن قتیبه در آئین نقد ادبی
کتاب «الشعر والشعراء ابن قتیبه» در شمار نخستین کتاب‌هایی است که در باب شعرا و شرح حال و آثار آنها نوشته شده است. به همین دلیل جزء منابع دست اول قرار می‌گیرد. مقدمه این اثر نیز همراه با متون عربی اشعار و ترجمه فارسی آنها و تعلیقات گودفروا دومونبین است که به قلم آذرتاش آذرنوش ترجمه و به همت انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۶۳ منتشر شده است.
مجمع اللغات فرهنگ مصطلحات
کتاب «مجمع اللغات فرهنگ مصطلحات» از سوی محمود عادل، آذرتاش آذرنوش و مرتضی شیرازی به چهار زبان عربی، فارسی، فرانسه و انگلیسی ترجمه شده است. نخستین چاپ این اثر در سال ۱۳۶۳ به همت دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است. در مورد تهیه فهرست فارسی این اثر کوششی خاص شده است. به طوری که از طریق یک کلمه می‌توان به تمام انواع کاربرد آن کلمه و جملاتی که شامل آن است، دست یافت. در واقع به یاری دو فهرست فرانسه و انگلیسی و همچنین فهرست فارسی ما و اصل عربی، هر خواننده می‌تواند با دانستن یک معنی در یکی از این چهار زبان، به معادل‌های آن در سه زبان دیگر برسد.
آموزش زبان عربی
کتاب آموزش زبان عربی تألیف آذرتاش آذرنوش است که به همت مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده است. این اثر متنی درسی برای آموزش زبان عربی به شیوه‌ای متفاوت با شیوه‌های کهن و مرسوم است. نویسنده با استفاده از رهاورد‌های زبان‌شناسی و شیوه‌های نوین آموزش زبان کوشیده است تا با پرهیز از پرداختن مستقیم به قواعد و دستورالعمل‌های متعدد صرف و نحو، زبان عربی را در قالب جملات ساده و روان به دانشجویان بیاموزاند. هدف وی از نوشتن کتاب حاضر قادر ساختن دانشجو به خواندن متون و عربی و تکلم به این زبان بوده است، نه تحمیل انبوه قواعد صرفی و نحوی. کتاب شامل ۳۰ درس است که ۲۰ درس آن در جلد اول و ۱۰ درس دیگر در جلد دوم آمده است.
تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ترجمه‌های قرآن
آذرتاش آذرنوش در «تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ترجمه‌های قرآن» به بررسی ترجمه‌های فارسی قرآن کریم از آغاز تا عصر پادشاهان صفوی می‌پردازد. او ابتدا به بررسی کیفیت نثر عربی، به ویژه سادگی ساختار نحوی آن پرداخته و معتقد است قرآن نخستین نثر است و هم نخستین اثری است که از همان آغاز- خواه کتبی و خواه شفاهی، به زبان یا زبان‌های فارسی ترجمه می‌شده است. پس از آن گفتاری درباره تفسیر و ترجمه رسمی معروف به «ترجمه تفسیر طبری» مطرح می‌شود و ضمن آن نویسنده عقیده خود مبنی بر اینکه این کتاب ترجمه «تفسیر طبری» معروف نیست، بلکه کتابی مستقل است، را ابراز می‌دارد. این ترجمه اثری است دربردارنده یک دوره ترجمه آیات قرآن کریم و برخی قصص و شأن نزول‌ها و دیگر مطالبی که به عادت تفسیرنگاران قدیم در تفسیرنامه‌ها درج شده است. این اثر از سوی انتشارات سروش منتشر شده است.
موسیقی کبیر
کتاب «موسیقی کبیر» از آثار ابونصر محمد فارابی است که به قلم مرحوم آذرنوش ترجمه شده است. این اثر را انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهش فرهنگی منتشر کرده و برنده شانزدهمین دوره جایزه کتاب سال نیز شده است. براساس گفته فارابی در آغاز کتاب، این کتاب به کتاب دیگری محلق بوده که مؤلف در آن به شرح نظریات دانشمندان پیشین در هنر موسیقی پرداخته و اشتباه‌های آنها را تصحیح کرده است، اما ظاهراً کتاب یادشده مفقود و یا گمنام مانده است. این کتاب از جمله نوشته‌های خطی قدیمی به زبان عربی است که به دلیل کثرت مطالب، قدمت اصطلاح‌های به کار برده شده، عمق معانی، اشکال خواندن و فهم آن و فراوان نبودن نسخه‌های کامل در کتابخانه‌های عمومی و همچنین به سبب آنکه اقدام به تحقیق تنها در آن فایده چندانی نداشته و شرح معانی و توضیح اشکالات مطالب مستلزم آگاهی در این گونه مباحث بوده است و نیز بیرون آوردن معانی از مراجع مختلف برای فهم مطلب، تخصص و فراغت زیاد لازم داشته است، پژوهندگان فقط به قسمت‌هایی از این کتاب مراجعه یا پاره‌ای از آن را در مواقع مناسب مورد توجه قرار داده و به همین بسنده کرده‌اند.
تاریخ چوگان
کتاب «تاریخ چوگان» یکی دیگر از تألیفات استاد آذرنوش است که به همت نشر ماهی روانه بازار نشر شده است. نویسنده در کتاب حاضر می‌کوشد به بررسی خاستگاه یکی از مهمترین مواد آموزشی بزرگ‌زادگان در سراسر تاریخ ایران، یعنی ورزش دوهزار ساله چوگان بپردازد. این بررسی از پیش از اسلام شروع می‌شود و از میان روایات افسانه‌ای و تاریخی ساسانی دنبال می‌شود و سرگذشت آن از خلال نوشته‌های تاریخی و متون ادبی همچون «منطق‌الطیر»، «تاریخ وصاف»، «گوی و چوگان میرزا یحیی خان» و ... مرور می‌شود. در پایان نمایی از ورزش چوگان در تک بیت‌های فارسی و نیز در تصویرپردازی شعر عرب ترسیم می‌شود.
اطلس تاریخ الاسلام
«اطلس تاریخ اسلام» کتابی از حسین مونس با ترجمهه آذرتاش آذرنوش است که در سال ۱۳۷۵ و از سوی انتشارات سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح منتشر و به عنوان کتاب برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران معرفی شده است. این کتاب در حقیقت یک کتاب جغرافیایی - تاریخی است که حاوی نمودار‌های سلسله‌های حکومت‌گر، نقشه‌های قلمرو جغرافیایی دولت‌ها، و نمودار‌های سیر حرکت و توسعه قدرت مکانی خلفا و حکام به همراه توضیحات لازم است. حسین مونس یکی از اساتید دانشگاه قاهره در مدت ۱۴ سال با همکاری عده‌ای از مورخان معروف کشور‌های اسلامی این کتاب را فراهم آورده است که در آن سعی شده اطلاعات کاملی درباره تاریخ و جغرافیای اسلام به محققان و علاقه‌مندان ارائه شود. این اثر اطلسی تخصصی و دارای ۲۷۰ نقشه تمام رنگی و جدول است. فصل‌های این کتاب از فتوحات اسلام، شام، عراق، ایران، ماوراءالنهر و سند گرفته تا مصر، مغرب، اندلس، بیان مسئله مربوط به کشور‌های اسلامی در آفریقا با عنوان مسلمانان در بحر المتوسط از صدر اسلام تا زمان حاضر، تاریخ عثمانی از زمان سلطه ترکان سلجوقی تا امروز، بیان وضع اقتصادی جهان اسلام طی دو قرن گذشته، گسترش تدریجی مستملکات امپراتوری‌های انگلیس، فرانسه و.. اشاره به وضعیت امروز جهان اسلام مورد توجه قرار گرفته است.
تاریخ زبان و فرهنگ عربی
کتاب «تاریخ زبان و فرهنگ عربی» نوشته استاد آذرنوش به همت انتشارات سمت منتشر شده و یکی از کتاب‌های درسی دانشجویان رشته الهیات است. این اثر در دو بخش پیش از عصر اسلام و عصر اسلام به نگارش درآمده و به تاریخچه کشور‌های کهن در عربستان، خط‌ها و زبان‌های سامی، اعراب جاهلی و فرهنگ آنها، نخستین سده اسلامی، عصر اول عباسی، عصر دوم عباسی و عصر مغول و عثمانی پرداخته شده است.
فرهنگ معاصر عربی به فارسی
فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی براساس کتابی تدوین شده است که هنوز هم مشهورترین فرهنگ عربی - انگلیسی میان غربیان است. دانشمند آلمانی، هانس ور، سال‌ها پیش از جنگ جهانی دوم بر آن شد که لغت‌نامه‌ای براساس زبان فصیح رایج در جهان عرب گرد آورد. او از سال ۱۹۴۶ براساس آثار طه حسین، محمدحسین هیکل، توفیق‌الحکیم، محمود تیمور، منفلوطی، جبران خلیل جبران، امین‌الریاحی و نیز مجلات، روزنامه‌ها، سالنامه‌ها، راهنماها، کتاب‌های درسی مصر و برخی از کشور‌های دیگر به گردآوری فرهنگی عربی-آلمانی پرداخت و سرانجام در سال ۱۹۵۲ توانست نخستین چاپ آن را منتشر کند. هانس ور در سال ۱۹۵۹ براساس آثار عبدالسلام عُجَیلی، میخائیل نُعَیمه، کرم مَلحَم کرم و نیز مطبوعات و کتاب‌های درسی جدید، ویراست تازه‌ای از فرهنگ خود انتشار داد.
توجه خاص مجامع علمی امریکا به این فرهنگ، مؤلف را بر آن داشت که با همکاری میلتون کوان در پی ترجمه آن به انگلیسی نیز برآید. سرانجام با کمک برخی از مؤسسات علمی و حتی شرکت‌های عربی - آمریکایی، تحریر انگلیسی کتاب در سال ۱۹۶۱ منتشر شد. در برگردان این قاموس به فارسی کوشش شده است در چارچوب عالمانه‌ای که مؤلف به‌دست داده، معادل‌هایی مقبول در فارسی معاصر انتخاب شود و به‌دلیل اینکه در دهه‌های اخیر انبوهی اصطلاح و کلمه تازه در زبان عربی پدید آمده‌است، برآن بوده به یاری فرهنگ‌های تازه عربی - انگلیسی، فرانسه و فارسی کاستی‌های آن جبران شود. این افزوده‌ها به حدود ۵۰۰۰ واژه و اصطلاح بالغ می‌شود. این کتاب در نوزدهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به عنوان اثر برگزیده معرفی شد.
چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست
در کتاب «چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست» که به همت نشر نی روانه بازار نشر شده است، مؤلف در پی طرح پرسش‌های بنیادین درباره زبان فارسی به‌عنوان مهمترین گنجینه و سرچشمه هویت ایرانی و آغاز پژوهشی شایسته‌تر یا پاسخ به این پرسش‌ها و دامن زدن به استمرار چنین پژوهش‌هایی است. در بخشی از مقدمه نویسنده آمده است؛ از روند عمومی تاریخ و مسکن‌گزیدن عرب‌ها در ایران آگاهیم، اما درست نمی‌دانیم جامعه عرب‌نژادِ تازی‌زبان چگونه با توده ایرانیان فارس‌زبان رابطه برقرار می‌کرد، چگونه دسته‌های بی‌شمار عرب در جامع ایران تحلیل رفتند. چرا زبان عربی، با همه توانمندی‌های دینی و ادبی و علمی و سیاسی، نتوانست جای زبان فارسی را بگیرد، فارسی کجا بود و پیش از آنکه سربرکشد چرا دیرزمانی در تاریکی پایید. کی و کجا به نگارش درآمد و چگونه زبان رسمی ایران شد، این زبان نوپا که پشتوانه‌ای بس کهن داشت چگونه می‌توانست زبان نیرومند و مقدس عربی را در کنار خود تحمل کند، یا چه شد که عربی فراگیر، اندک‌اندک دامن درمی‌کشید تا زبان رقیب، همه‌جا پا بگیرد و عربی را در حوزه‌ی دین و دانش محدود کند؟
یادآور می‌شود؛ استاد مرحوم آذرتاش آذرنوش افزون بر نوشتن کتب، مقالات بسیاری را به ویژه در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی تألیف کرده است که معرفی آنها مجال دیگر می‌طلبد.
روحش شاد و یادش گرامی باد
منبع: ایکنا
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
