«لودرها» به ضیافت بافت تاریخی شیراز می‌روند؟/راهکاری برای اتصال ارگانیک بین الحرمین+فیلم

خبرگزاری فارس - سعیده اسدیان: چندسالی می‌شود که به بهانه توسعه حرم حضرت احمد ابن موسی(ع) معروف به شاهچراغ در شیراز، بافت تاریخی این شهر پر آوازه به سیبل مسئولانی تبدیل شده که با نشانه‌گیری‌های اشتباه خود، تار و پود این بناهای قدیمی را از هم باز کرده‌اند.

علی اصغر مونسان، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی سال ۹۷ در پاسخ به سوال خبرنگار فارس در خصوص نتیجه شکایت‌هایی که میراث فرهنگی در خصوص تخریب بافت تاریخی انجام داده است، چنین گفته بود: «ما اقدامات حقوقی را انجام دادیم و حکم قضایی در این خصوص صادر شد و امید دارم با اجرای حکم قضایی که قطعی هم شده کسی به خودش اجازه تخریب ندهد.

متأسفانه مجری آنجا از ورود ضابطین ممانعت کرده، خواهش من از استاندار فارس این بود که یا خودش ورود کند یا از طریق شورای تأمین پیگیر موضوع شود، همچنین از دادستان کل کشور هم می‌خواهم که به این ماجرا ورود کنند.

کمیته امنیت ما در میراث فرهنگی تشکیل جلسه داد که نمایندگان قوه قضائیه، وزارت اطلاعات وزارت کشور و وزارت امور خارجه در آن حضور داشتند و از نزدیک محل را مورد بازدید قرار دادند، در شورای تأمین حاضر شدند و با استاندار دیدار کردند، بعدهم کمیسیون امنیت ملی مجلس محل را مورد بازدید قرار داد و همه تاکید کردند باید جلوی تخریب گرفته شود.»

هیچ اراده‌ای برای برخورد با تخریب‌گران وجود ندارد

ابراهیم صبوری نایب رئیس وقت شورای شهر شیراز هم در خصوص وضعیت بافت تاریخی شیراز و اقداماتی که قرار بود در راستای مصوبه دوفوریتی شورای شهر همچون مستندنگاری و نصب دوربین مداربسته انجام شود، چنین گفته بود: «واقعیت این است که هنوز به دلیل کمبود بودجه شهرداری نتوانسته‌ایم کاری انجام دهیم.

قرار بود که کمیسیون اصل 90 مجلس و میراث فرهنگی در بافت تاریخی کارهایی را انجام دهند، چرا که متصدی این خانه‌ها و بافت‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی است.

برای مستندنگاری، برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داده‌ایم و یک تیم دانشگاهی مسئولیت کار را بر عهده گرفتند، بسیاری از خانه‌هایی که در بافت تاریخی شیراز تخریب شده ثبت ملی است اما متأسفانه هیچ اراده‌ای برای برخورد با تخریب‌گران وجود ندارد.

در یکی از جلسات در خیابان اسکندریه در مورد بازآفرینی بافت‌های تاریخی شهر صراحتاً گفتم زمانی که دو خانه قدیمی‌ تخریب شد هیچکس به فریاد ما نرسید، اگر آن موقع کاری انجام می‌شد تخریب‌ها این قدر جلو نمی‌رفت.

از سوی دیگر عده‌ای از اسامی مقدس سوء استفاده می‌کنند و در حال نابودی بافت تاریخی هستند، تولیت آستان شاهچراغ گناهی ندارد اما عده‌ای به اسم طرح بین‌الحرمین بافت تاریخی را نابود کرده‌اند.

این در حالی است که اخیراً تخریب‌های شبانه در بافت تاریخی شیراز آغاز شده است، همین امر سبب شد تا جمعی از فعالان میراث فرهنگی و اساتید دانشگاهی نسبت به این موضوع واکنش نشان دهند.

در همین راستا غلامحسین معماریان، هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر معماری به همراه 6 نفر از سردبیران نشریات علمی و پژوهشی کشور و همچنین اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی در نامه‌هایی جداگانه به رئیس جمهور خواستار توقف این تخریب‌ها شدند.

به همین جهت در یک میزگرد تخصصی موضوع بافت تاریخی شیراز، دلایل تخریب و آخرین وضعیت آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

تکه تکه کردن بافت تاریخی شیراز از دوران پهلوی آغاز شد

غلامحسین معماریان، هیأت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت در این میزگرد با بیان اینکه ما یک خط تاریخی چند هزارساله در کشور داریم اظهار داشت: این خط تاریخی به دو دوره پیش و پس از معاصر تقسیم می‌شود، ما یک سری داشته‌های تاریخی، فرهنگی و هنری داریم که در اینجا قرار است در خصوص داشته‌های تاریخی‌مان صحبت کنیم، داشته‌هایی که حتی از ۶ هزار سال پیش به صورت تداومی جلو آمده تا به دوره پهلوی رسیده است.

وی افزود: در دوره پهلوی سبکی از معماری وارد ایران می‌شود که مورد استقبال هم قرار می‌گیرد، ساختمان‌هایی بلند و شبیه به قوطی کبریت که فضای شهری را پر کرد، در دنیا گفته شده هر آنچه که تا پیش از دوره معاصر وجود داشته جزو ارزش‌های ملی است و باید حفظ شود، این داشته‌ها در ارتباط با فرهنگ، اعتقادات، سیاست، تجارت و... اطلاعات خوبی به ما می‌دهند، مثل شیراز قدیم اما بعد از دوره پهلوی که خیابان‌های عریض با ساختمان‌های بلند شکل می‌گیرد ما کم کم این داشته‌ها را از دست می‌دهیم.

معماریان با بیان اینکه این داشته‌ها به عنوان ارزش در تمام کشورها مورد حفاظت قرار می‌گیرد، گفت: گاهی داشته یک شیء است که در موزه نگهداری می‌شود، گاهی بنایی مثل مدرسه و خانه است، گاهی شهر است و گاهی فراشهر مثل منطقه‌ تخت جمشید و پاسارگاد.

وی ادامه داد: اتفاقی که در شیراز افتاد این بود که ما شهری داشتیم که تا اواخر دوره پهلوی حدود ۷ هزار خانه و بیش از ۲۰۰ مسجد و مدرسه داشته اما رضا شاه برای ساخت خیابان زند و لطفعلی خان این بافت را تکه تکه می‌کند، پس تخریب بافت تاریخی شیراز از دوره رضا شاه آغاز شد. 

تخریب بیش از ۱۰۰۰ خانه تاریخی تنها در ۲ طرح توسعه‌

این پژوهشگر معماری با بیان اینکه در اوایل دهه ۶۰ بیش از ۵۰۰ خانه برای احداث خیابان دستغیب تخریب شد، گفت: در دوره بعدی یعنی سال ۷۴ تا ۷۶ به نام طرح بین الحرمین شهرداری شیراز اقدام به تخریب شبانه خانه‌های تاریخی کرد.

وی افزود: شاهچراغ و مسجد جامع محوریت کل محلات شیراز بود اما با این کار پیوند محلات جنوبی که به شاهچراغ و مسجد جامع می‌رسید قطع شد، تا جایی که محله پر رفت و آمد شیراز خالی از تردد شد، تا اینجا و در راستای اجرای دو طرح توسعه، حدود هزار خانه از بین رفت تا اینکه در دهه ۹۰، طرح ۵۷ هکتاری مطرح شد.

استاد دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: من سال ۸۸ به همراه یکی از دانشجویان مشغول مستند نگاری خانه‌های دزفول و شوشتر بودیم، اما زمانی که طرح ۵۷ هکتاری مطرح شد جهت مستند نگاری خانه‌های شیراز اقدام کردیم و در این راستا ۲۰۰ خانه مستند نگاری شد.

 بافت تاریخی مثل یک نسخه خطی کهنه نیاز به مرمت و حفاظت دارد

وی با اشاره به اینکه کل شیراز ۳۵۰ هکتار است، گفت: قرار شد ۵۷ هکتار از بافت تاریخی شیراز جهت توسعه حرم شاهچراغ تخریب شود، ان طرح در دوره آقای احمدی نژاد مطرح شد و آقای شیخی مسئول طرح تفصیلی بافت تاریخی شیراز بود، استاندار فارس معتقد بود بافت تاریخی فرسوده است و فرسودگی راه حل خودش را دارد. من همان موقع نامه‌ای به ایشان نوشتم و عنوان کردم که حرف‌شان غلط است، گفتم بافت تاریخی مثل یک نسخه خطی کهنه نیاز به مرمت و حفاظت دارد، در حالی که قرار بود در طرح توسعه حرم با نابودی کامل بافت تاریخی شیراز مواجه شویم.

نامه مسئولان استانی شیراز به رئیس جمهور

معماریان در خصوص حضور یک تیم خارجی برای مستندنگاری گفت: همکاری های بین کشورها وجود دارد و حضور تیم های خارجی بد نیست به شرطی که از تجربه آن‌ها استفاده کنیم اما ایتالیایی ها زرنگ هستند، من خودم ۸ سال ایتالیا درس خواندم، آن‌ها دلار می‌خواهند و اول به دنبال شناخت هستند بعد ارائه تجربیات، اما زیبایی‌های ایران رو نمی‌بیند و ابتدا به سراغ نکات منفی می‌روند تا آنها را برجسته کنند.

وی ادامه داد: ما خودمان این ایراد را به میراث فرهنگی گرفتیم و گفتیم ما ۲۰۰ خانه را مستند نگاری کرده‌ایم، شما اول مستندنگاری ما را با مستندنگاری دو صفحه‌ای تیم خارجی مقایسه کنید،حدوداً بالای یک میلیارد برای تیم خارجی هزینه شد در حالی که یک تیم ایرانی مشغول کار بود.

ما نامه‌نگاری‌های زیادی داشتیم، حتی به آیت‌الله مکارم شیرازی هم نامه زدیم و شرح ما وقع کردیم، ایشان هم گفتند «سزاوار است آثار تاریخی که هویت هر کشوری را تشکیل می‌دهد تا آنجا که ممکن  است محفوظ بماند و از ضایع کردن آن پرهیز شود.» اما حتی به این حرف هم توجهی نشد.

نقشه تخریب بافت تاریخی شیراز

 با معماری‌‌های شاخص دوره زندیه و قاجاریه در شیراز مواجه هستیم

در ادامه این میزگرد سروش مختاری، دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران اظهار داشت: این تخریب‌ها نه تنها در بافت تاریخی شیراز بلکه در تمام شهرهای کشور به همین گستردگی رخ داده است، مثلاً در تبریز ما شاهد چنین صحنه‌هایی هستیم.

وی افزود: به جای خیابان کشی و تخریب خانه‌ها خیلی راحت می‌توان اتصال بین دو حرم را از طریق کوچه پس کوچه‌های بافت تاریخی شیراز و به صورت ارگانیک برقرار کرد، درست است که خیلی از بافت‌ها فرسوده هستند اما می‌توانند مثل یک نسخه خطی فرسوده ارزشمند باشند.

این دانشجوی ارشد برنامه‌ریزی شهری در ادامه گفت: ما با معماری‌‌های شاخص تاریخی در شیراز مواجه هستیم که مربوط به دوره زندیه و قاجاریه می‌شوند و ثبت شده‌اند اما تک به تک در حال تخریب هستند.

وی تأکید کرد: ما ضمن حفظ ارزش‌های اعتقادی و مذهبی که همگی به آن پایند هستیم، می‌توانیم ارزش‌های فرهنگی و ملی را هم که بخش جدایی ناپذیر این موضوع هستند حفظ کنیم، صرفاً با تخریب بافت تاریخی نمی توان اقدام به حفظ ارزش‌های مذهبی کرد.

دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران در خصوص مستندنگاری تیم خارجی از بافت تاریخی شیراز گفت: ما خودمان نسبت به چیزی که اتفاق می‌افتد آگاهی بیشتری داریم،  حالا با داشتن این آگاهی شاهد چنین اتفاقاتی هستیم شما فرض کنید مستند نگاری افرادی که هیچ آگاهی ندارند، می‌تواند چه اتفاقاتی را برای شهرها رقم بزند؟

آنچه در راستای طرح بین الحرمین ساخته شد مجتمع تجاری و پارکینگ طبقاتی بود

محمدمهدی کلانتری، دبیر کمیته میراث فرهنگی و گردشگری اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی معماری، مرمت و شهرسازی ایران هم در این میزگرد اظهار داشت: من صحبت‌هایم را با سخنی از شهید چمران آغاز می‌کنم، از ایشان پرسیدند تعهد بهتر است یا تخصص؟ شهید چمران اینگونه پاسخ دادند: «می‌گویند تقوا از تخصص لازم‌تر است آن را می پذیرم اما آن کسی که بدون تخصص کاری را می پذیرد بی تقواست» ما الان گرفتار موضوعی هستیم که عده‌ای به اسم تعهد و باورهای دینی کارهای غیر تخصصی می کنند که این کارها به باورهای مردم هم آسیب می‌زند.

وی افزود: آنچه که در راستای طرح بین الحرمین ساخته شده مجتمع تجاری و پارکینگ طبقاتی بوده و هیچ ارتباطی با مفهوم زیارت و مجموعه شاهچراغ ندارد ام این طرح به بهانه توسعه حرم یا اتصال دو حرم شاه‌چراغ و سید علاالدین حسین پیاده شد.

کلانتری با بیان اینکه در همه جا تخریب‌ها به یک شکل انجام می‌شود، گفت: در اصفهان ارگ جهان نما روی کاروانسرای صفوی «تحدید» ساخته شد، کاروانسرایی که زنده بود و مردم داخل حجره‌های آن کار می کردند، حتی در ساخت این به اصطلاح ارگ آنقدر طبقه اضافه شد که نقش جهان در خطر خروج از فهرست یونسکو قرار گرفت تا اینکه پس از ۱۲ سال مناقشه، ۱۰ متر از آن تخریب شد که میدان از ثبت خارج نشود.

شمارش معکوس تا اجرای یک حکم!

وی افزود: وقتی این همه خانه تاریخی در این بافت است مگر نمی شود خانه‌ها تبدیل به اقامتگاه و بومگردی شوند؟ اگر نیت زائرسرا بوده تک تک خانه‌ها می‌توانسته پس از مرمت تبدیل به اقامتگاه شود.

این دانشجوی دکترای مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی با بیان اینکه یک سری از تخریب‌ها شبانه و زیرپوستی رخ می‌دهد، گفت: نرم افزار Google Earth تنظیماتی دارد که به راحتی می توانید به وسیله آن آخرین عکس‌های هوایی را ببینید، با توجه به اینکه در این نرم افزار عکس‌های قدیمی پاک نمی‌شود شما می‌توانید به راحتی روند تخریب‌ها را مشاهده کنید.

کلانتری گفت: ممکن است یک تعدادی از این خانه‌ها ثبت ملی نباشند اما همگی ارزش تاریخی دارند و با طرحی که در دستور کار قرار گرفته، نیم میلیون متر مربع از بافت تاریخی شیراز تخریب می‌شود.

ابلاغیه وزیر راه و شهرسازی

وی تأکید کرد: متأسفانه در این مسیر قدرت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از قدرت وزارت راه کمتر است، به همین خاطر وزیر راه با یک امضا به راحتی حکم به تخریب داده  و ما هر تلاشی می‌کنیم آخرین تیرهای ترکش‌مان است.

انتهای پیام/