سایه‌روشن‌های انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ترکمنستان

«الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی و استاد دانشگاه دولتی «سن پترزبورگ» روسیه در یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی چرایی برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ترکمنستان پرداخته است.

در این یادداشت آمده است: طبق اعلام کمیسیون مرکزی انتخابات و همه پرسی ترکمنستان، در تاریخ 12 مارس سال جاری میلادی (21 اسفند) انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری این کشور برگزار خواهد شد. «قربانقلی بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان ضمن سخنرانی در نشست فوق العاده مجلس «خلق مصلحتی» (مجلس علیا) که روز جمعه هفته گذشته دایر شد، بر ضرورت فراهم کردن فرصت برای رهبران جوان جهت مدیریت کشور تاکید کرد.

اما هنوز زود خواهد بود چنین برداشت شود که بردی محمداف قصد حضور در انتخابات زودهنگام قریب الوقوع را ندارد. بنابراین ممکن است رئیس جمهور فعلی ترکمنستان در این انتخابات حضور یابد تا موقعیت خود را تایید و مشروعیتش را تجدید کند.

رفتارهای خاص و ویژه رئیس جمهور ترکمنستان امری شناخته شده است و به این دلیل می‌توان این احتمال را نیز داد که هدف از برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری آزمایش وفاداری نخبگان ترکمن نسبت به وی خواهد بود.

در صورتی که بردی محمداف در حقیقت قصد کنار گذاشتن کرسی ریاست جمهوری را داشته باشد، پس تنها نامزد واقعی برای جانشینی وی پسرش «سردار بردی محمداف» خواهد بود که در حال حاضر معاونت نخست وزیری ترکمنستان را بر عهده دارد.

البته عدم حضور قربانقلی بردی محمداف در انتخابات ریاست جمهوری به معنای کنار رفتن وی از سیاست نخواهد بود. زیرا به احتمال بسیار بالا کرسی ریاست مجلس «خلق مصلحتی» و شورای امنیت ترکمنستان را با خود خواهد داشت.

چنین طرحی از بسیاری جهات شبیه سناریوی انتقال قدرت در قزاقستان است که ناموفق ظاهر شد، چرا که «نورسلطان نظربایف» با حفظ تعدادی از سمت‌های عالی دولتی، استقلال عمل «قاسم ژامرت تاکایف» به عنوان رئیس جمهور منتخب را محدود کرد. اما تمایل تاکایف برای دستیابی به استقلال بیشتر بود که در نهایت در ماه ژانویه سال جاری میلادی منجر به تلاش ناکام کودتا از سوی نزدیک‌ترین حلقه اطرافیان نظربایف شد.

البته بردی محمداف در صورت واگذاری کرسی ریاست جمهوری به سردار بردی محمداف، مطمئن است که در هر صورت پسرش نسبت به وی صادق و وفادار باقی خواهد ماند. به خصوص اینکه طبق بسیاری از شواهد، سردار بردی محمداف جاه طلبی‌های زیادی نداشته و تمام مراحل رشد حرفه‌ای را عمدتاً به اصرار پدرش طی کرده است. دیگر اینکه وزن سیاسی سردار بردی محمداف مبتنی بر حمایت‌های پدرش بوده و هنوز خود را به عنوان یک چهره مستقل سیاسی نشان نداده است.

در قیاس با سناریوی انتقال قدرت در قزاقستان، شرایط موجود ترکمنستان دارای ویژگی‌هایی است که می‌تواند به نفع سناریوی مورد نظر رهبری این کشور تمام شود.

قابل ذکر است که در مورد قزاقستان، کمیته امنیت ملی این کشور به ریاست «کریم ماسیموف» ضامن اصلی حفظ وضعیت مطلوب و مورد نظر نورسلطان نظربایف تعیین شده و در جریان تحقق سناریوی انتقال قدرت حداکثر اختیارات به وی واگذار گردید.

در واقع همه ساختارهای انتظامی، امنیتی و دولتی که مسئولیت کنترل بر شرایط داخلی قزاقستان را داشتند، در وابستگی به کمیته امنیت ملی این کشور قرار گرفتند. در نتیجه، ماسیموف با احساس تهدید نسبت به این موقعیت منحصر به فرد خود از سوی تاکایف، به صورت واقعی سعی بر مدیریت کودتا ماه ژانویه سال جاری میلادی کرد.

در ترکمنستان هیچ یک از نهادهای دولتی از چنین وضعیت استثنایی و انحصاری برخوردار نیستند. گذشته از آن به نظر می‌رسد که جابجایی مکرر مسئولین نهادهای امنیتی، انتظامی و نظامی ترکمنستان یک سیاست حساب شده بردی محمداف با هدف جلوگیری از احتمال شکل گیری حلقه مخالفان در این محیط و ظهور چهره‌های سیاسی قوی با برخورداری از حمایت‌های این نهادها است.

به استثنای شخص رئیس جمهور ترکمنستان، تنها چهره قوی دیگری در «عشق آباد» معاون نخست وزیر و وزیر خارجه این کشور «رشید مردوف» است که هیچ حرکتی از جانب وی برای اشغال کرسی ریاست جمهوری مشاهده نمی‌شود. البته وی باید درک کند که قطع نظر از چگونگی روند تحولات، نمی‌تواند روی حمایت قبایل ترکمن حساب کند.

این احتمال هم وجود دارد که مردوف در فرآیند انتقال قدرت در تیم سردار بردی محمداف حضور نداشته باشد و در چشم انداز کوتاه مدت از حلقه نخبگان حاکم ترکمن حذف شود. در هر صورت حضور وی در انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ترکمنستان به عنوان نامزد رقیب در برابر سردار بردی محمداف غیر قابل تصور خواهد بود.

 با این حال، سناریوی انتخاب سردار بردی محمداف به عنوان رئیس جمهور جدید این کشور می‌تواند مواجه برخی چالش‌ها باشد. برای نظام سیاسی ترکمنستان و نهاد ریاست جمهوری، دستیابی به اجماع بین نخبگان و متنفذان قبیله‌ای فاکتور مهمی است. از نظر تاریخی چنین بوده که رهبران قبیله «تکه» و قبل از همه استان «آخال» (آخال تکه) در این سیستم غیر رسمی تعاملات از مهم ترین جایگاه برخوردار است.

با اینکه خانواده بردی محمداف با آنها از یک قبیله هستند، باز هم بین خود رابطه ناهمواری دارند. کافی است به این نکته اشاره شود که کنار رفتن سردار بردی محمداف از کرسی استانداری «آخال» بیشتر به دلیل مشکل بین وی و متنفذین قبیله‌ای این منطقه اتفاق افتاده بود.

البته برخی مشکلات در محیط خانوادگی رئیس جمهور ترکمنستان هم مشاهده می‌شود. به عنوان مثال «شاهمراد رجب اف» که پسر خواهر بزرگ قربانقلی بردی محمداف، جاه طلبی‌های خاصی برای رهبری دارد. بین وی و سردار بردی محمداف پس از انتصابش به عنوان معاون مالی نخست وزیر اختلاف مشخصی شکل گرفت.

پشت سر خانواده‌های «رجب اف‌ها» و «دولت اف‌ها» (یعنی خانواده‌های خواهران قربانقلی بردی محمداف) نه تنها آبرو و اعتبار رهبران بزرگ سال آنها، بلکه گروه‌های نیز قرار دارند که به تهدید رقبای تجاری مشغول هستند. البته تعیین این نکته که بلندپروازی‌های بستگان رئیس جمهور ترکمنستان تا چه حد جدی است، کار بسیار سختی است، اما وجود این عامل در محیط سیاسی داخلی ترکمنستان واقعیت غیر قابل انکار به شمار می‌رود.

در میان سایر گروه‌های قبیله‌ای ترکمن نیز نارضایتی‌های قابل توجهی نسبت به انحصار قدرت توسط بردی محمداف‌ها که متعلق به گروه قومی «آخال» هستند، به چشم می‌خورد که به طور سنتی قبیله «تکه ماری» (استان ماری) همیشه در موقعیت مخالفت پنهان قرار دارد.

این نکته نیز قابل ذکر است که نخبگان «ماری» با گروه‌های زیرزمینی افراطی ارتباط دارند که به نوبه خود این گروه‌ها با مراکز خارجی، عمدتاً ترکیه و کشورهای عربی مرتبط هستند.

سطحی از نارضایتی در میان سایر گروه‌های نخبه قبیله ای/منطقه ای نیز وجود دارد. در شرایط اقتصادی و اجتماعی پیچیده، این نارضایتی تنها از راه اقدامات اداری و با اتکاء به نهادهای مجری قانون مهار می‌شود. چنانچه موازنه مکانیسم‌های بازدارندگی به دلایلی، از جمله به دلیل انتقال قدرت برهم بخورد، روحیه اعتراضی می‌تواند از شکل پنهان به شکل آشکار تغییر کند.

برخی منابع دلیل تسریع در روند انتقال قدرت در ترکمنستان را به وضعیت سلامتی (دیابت) قربانقلی بردی محمداف مرتبط می‌دانند اما آنچه از گزارش‌های رسانه‌های ترکمن دریافت می‌شود، رئیس جمهور فعلی این کشور از وضعیت خوب فیزیکی برخوردار است. بنابراین تسریع اجرای سناریوی انتقال قدرت از طریق برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ممکن است مبتنی بر تمایل وی نسبت به مدیریت کل فرآیند انتقال (از پدر به پسر) باشد.

به عنوان مثال به دلیل اوضاع جسمی نورسلطان نظربایف بود که تلاش‌ها برای برکناری رئیس‌جمهور قاسم ژامرت تاکایف با شکست مواجه شد. اگر نظربایف دارای وضعیت خوب جسمانی بود، شاید کودتای ژانویه نتیجه‌ متفاوتی به همراه داشت.

به نظر می‌رسد که قربانقلی بردی محمداف با توجه به اتفاقات اخیر قزاقستان، در صدد انتقال قدرت در اسرع زمان برآمده و می‌خواهد بر ادامه این روند به عنوان رئیس مجلس علیای «خلق مصلحتی» نظارت داشته باشد.

در صورت انتخاب سردار بردی محمداف به عنوان رئیس جمهور جدید ترکمنستان، انجام برخی اصلاحات قانونگذاری با هدف افزایش اختیارات رئیس پارلمان و محدود کردن صلاحیت‌های رئیس جمهور (که به طور عمده بر مدیریت دولت مشغول خواهد شد) بعید نخواهد بود.  

انتهای پیام/ح