شکوه تاریخ کهن «قزوین» از سبزه میدان تا عالی قاپو/ رئیس جمهور برای آزادسازی و احیای «دولتخانه صفوی» دستور داد

به گزارش خبرنگار فارس از قزوین، مجموعه نفیس، باشکوه و اثر تمدنی «دولتخانه صفوی» قزوین به عنوان بزرگترین سایت مطالعات باستان شناسی در دل بافت تاریخی شهر قزوین، یادگار عصر صفویه است که به دلیل وجود آثار ارزشمندی چون سردر عالی قاپو، کاخ موزه چهلستون، گرند هتل، مدرسه امید، مرکز اسناد، کتابخانه و… که در این مجموعه مستقر هستند، از برجسته ترین آثار تاریخی استان به شمار می آید.

چهارشنبه هفتم اردیبهشت ماه بود که رئیس جمهور در بیستمین سفر استانی به قزوین سفر کرد. در جریان این سفر، از دولتخانه صفوی قزوین بازدید و دستور آزادسازی این مکان تاریخی و تهیه طرح جامع برای استفاده عمومی از این مکان را از سوی مراکز و نهادهای دولتی که در بخشی از این مجموعه مستقر هستند را صادر کرد.

دکتر رئیسی استفاده از مجموعه «دولتخانه صفوی» را نیازمند مرمت جدی دانسته و خطاب به مسئولان استانی تاکید کرده بود: برای تمام ۷ هکتار این مکان، برنامه ریزی و طرحی جامع تهیه شود.

رئیس جمهور همچنین در جلسه شورای اداری استان قزوین اذعان کرده بود: قزوین قطب گردشگری است اما در معرفی آن غفلت شده است.

دکتر رئیسی با اشاره به خیانت خاندان پهلوی در نحوه نگهداری این مکان تاریخی متذکر شده بود که به نحو مناسبی به مردم اطلاع رسانی شود که خاندان پهلوی چگونه این اثر تاریخی را از بین بردند.

بد نیست در آغاز گزارش، گریزی به تحقیق پروژه پژوهشی و مطالعاتی صورت گرفته در خصوص دولتخانه صفوی داشته باشیم. 

دولتخانه فقط یک محیط میراثی نیست

سال 88 بود که به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین یک کار مطالعاتی و پژوهشی در خصوص مجموعه دولتخانه صفوی در دستور کار قرار گرفت و در این زمینه یکی از مشاوران شهرسازی و مشاور این اداره کل، تحقیق و پژوهش جامعی را انجام داد. در این پروژه بالادستی، برنامه هایی که باید اجرایی شوند برای این اداره کل مشخص شد.

احسان دیزانی که مشاور شهرسازی و مشاور مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی است، در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین، انجام پژوهش را بر اساس اصل ساماندهی «دولتخانه صفوی» و مبناهای مختلف ذکر و اظهار می کند: پژوهش مذکور به صورت گروهی از سوی متخصصان مرتبط انجام یافته است. ابتدا اهداف، ضرورت ها، روش تحقیق در سه رویکرد موضوع محور، زمینه محور و سیاست محور صورت گرفت. رویکرد موضوع محور بر اساس ادبیات موضوعی پژوهش انجام یافته و رویکرد زمینه محور شامل لایه هایی است که با انطباق و همپوشانی آنها به دنبال طرحی برای بهترین پاسخ به بستر طرح است.

وی می افزاید: سیاست محوری هم مبنای دیگر بوده که از لحاظ قوانین و برنامه های بالادستی و منشورهای بین المللی و نظر کارشناسان ملی، اقداماتی که باید از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین اجرایی شود را پیش بینی کرده است.

این مشاور ادامه می دهد: در نهایت، یک تحلیل یکپارچه صورت گرفته و پس از استخراج معیارها و ضوابط طرح، سند مداخله در محدوده «دولتخانه صفوی» و بیش از ۲۵ پروژه موضوعی و موضعی تعریف شد.

نکته جالب اینکه، پروژه مطالعاتی به گونه ای است که برای مشاوران «دولتخانه صفوی» فقط شامل یک محوطه میراثی نمی شود چرا که شامل اجزای فراوانی می شود و علاوه بر آثاری همچون چهلستون، پیغمبریه، گراند هتل و ... باید احیا، حفظ و نگهداری شود که برنامه هایی در این زمینه در دستور کار قرار گرفت و استخراج و مشخص هم شده است. همچنین در زمینه مقیاس کلی و جزئی «دولتخانه صفوی» نیز کار مطالعاتی انجام شده است.

برای این پژوهش اعتبارات بالا و وقت زیادی صرف شد و از نظر صاحب نظران ملی بهره برده شده است

این مشاور مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی به ارائه پژوهش مطالعاتی در دانشگاه UCL انگلستان و برگزیده شدن پوستر آن در قالب موضوع محوری، شرکت دادن این پژوهش در کنفرانس طراحی شهری سنندج و برگزیده شدن آن و چاپ مقاله در مجله علمی و پژوهشی باغ نظر، اشاره و تصریح می کند: این پژوهش پایه مطالعاتی علمی دارد و اطلاعات آن بر مبنای روش تحقیق علمی تولید شده و همه اطلاعات مرتب و با فایل های تعیین شده به اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحویل داده شده حتی در بخش سیاست محوری، از اساتید ملی و کارشناسان مطرح، مدیران وقت و مردم در خصوص «دولتخانه صفوی» نظرخواهی شده و در کل مهندسی و فکر شده تعیین تکلیف شده است.

موضوع دولتخانه صفوی، برای مدیران و مجریان، پیچیده و نامشخص است 

دیزانی موضوع «دولتخانه صفوی» را برای مدیریت شهری پیچیده و نامشخص ذکر می کند و می افزاید: به این مجموعه باید با دید کلی و بلند مدت نگریسته شود؛ یعنی فقط نباید به آن با دید موزه ای، تاریخی، گردشگری، ترافیکی و یا فقط به عنوان یک سایت باستان شناسی نگاه کرد چرا که علاوه بر آنکه محوطه تاریخی ارزشمندی است، پیشانی و چهره اصلی شهر و محل تردد روزانه مردم و در واقع مرکز شهر تاریخی و قلب شهر است.

برای انجام پژوهش و کار مطالعاتی، بحث با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع و گردشگری این بود که خروجی های این کار این باشد که به صورت ملی و بین المللی، به عنوان اثر با قابلیت ثبت جهانی مطرح شود که لازم است کار با نظر کارشناسی و فنی و مدیریت و برنامه ریزی خاص، اجرایی شود.

لازم به ذکر است؛ پروژه پژوهشی به صورت «نقشه اجرایی یا فازبندی شده» تعریف نشده بود که کارشناسان و مشاوران این پروژه اذعان کنند چه درصدی از کار اجرایی شده بلکه دیزانی معتقد است کارها به صورت بخشی و آن هم موقت و ضعیف اجرایی شده است.

این مشاور شهرسازی با بیان اینکه زیر کف «دولتخانه صفوی» دهها آثار تاریخی و ساختمان های صفویه و آثاری قبل و پس از دوره مذکور وجود دارد و در این زمینه می توان به کاخی معروف به دیوانخانه که الگوی چهلستون اصفهان بوده و اکنون مدفون است اشاره کرد. وی در ادامه توضیح می دهد: نباید این مجموعه تکه تکه شود و باید با پژوهش، طرح، برنامه ریزی و طبق اسناد، جاهایی که نیاز به کاوش دارند گمانه زنی شده و سر از خاک بردارند. 

دیزانی آزادسازی کامل «دولتخانه صفوی» را ضروری می داند و اذعان می کند: برخی از فضاها هنوز در اختیار سازمان های دولتی قرار دارد و فضاهایی مانند مدرسه پاسداران و مجموعه ورزشی، بر روی کاخ باغ های صفویه احداث شده که آزادسازی کامل این مجموعه، در اولویت اجرایی قرار دارد.

وی معتقد است؛ قبل از اجرای طرح هایی که برای «دولتخانه صفوی» در نظر گرفته شده لازم است، روی سایت قرار گیرند و نظر کارشناسی و حقوقی و حتی نظر شهروندان ارائه و اخذ شوند و سپس تصمیم سازی شده و به مرحله فاز اجرایی برسند. 

دیزانی ادامه می دهد: با توجه به سفر رئیس جمهور و پیش بینی بودجه مناسب برای «دولتخانه صفوی» و توانمندی و پا به کار بودن استاندار قزوین و معاونان ایشان و مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین، باید گفت انشاءالله تحول خوبی را برای این مجموعه تاریخی شاهد خواهیم بود.

سبزه میدان قبلا جزو دولتخانه صفوی بوده است

بنا بر این گزارش، سید مهدی مجابی که زمانی مدیر پروژه «دولتخانه صفوی» بوده، با اشاره به مطالعات و پژوهش ها و اقدامات انجام شده در این مجموعه تاریخی در گفت و گو با خبرنگار فارس در قزوین می گوید: از جمله اقدامات صورت گرفته می توان به محوطه سازی قسمت شمالی دولتخانه و اصلاح و سنگفرش باغچه ها و انجام تعمیرات بر روی چهلستون جهت مقاوم سازی در برابر زلزله، تزئینات و مقرنس ها و... اشاره کرد.

وی می افزاید: آنچه امروز از مجموعه باارزش «دولتخانه صفوی» باقی مانده هم به صورت تاریخی از آن استفاده می شود و هم به صورت شهری درآمده و در آینده با سرمایه گذاری هایی که احتمالا نیاز دارد، باید اقدامات موثرتری انجام شوند.

این مدیر پروژه با بیان اینکه سبزه میدان قبلا جزو «دولتخانه صفوی» بوده و در دوره هایی بر اثر ناآشنایی و یا مقاصدی که معلوم نیست، از هم جدا شدند، بیان می کند: با اجرای طرحی، دوباره این دو بخش به هم وصل شد و سبزه میدان به وضعیت قبل بازگشت.

احیای «دولتخانه صفوی» اقدامی برای ثبت جهانی 

نظر مجابی بر این است که اگر «دولتخانه صفوی» بخواهد به ثبت جهانی برسد باید احیا و به خدمت درآوردن این مجموعه در شهر به عنوان فضای شهری مورد توجه قرار گیرد و صرفا یک چهار دیواری بسته نباشد و بتواند انواع خدمات را در مرکز شهر به شهروندان ارائه دهد. همچنین باید مراکز فرهنگی و هنری و خدمات گردشگری به اقتضای شهر راه اندازی شود تا بتوان گردشگران مختلفی را جذب کرد.

وی با اشاره به مساحت زیاد «دولتخانه صفوی» می گوید: از نظر علمی نمونه های کمی در دنیا و ایران داریم که مانند «دولتخانه صفوی» باشد. یعنی دارای باغی باشد که در آن کاخ ها، بناها و کوشک هایی وجود داشته باشند که هنوز بخشی از آنها باقی مانده و در مقیاس شهری هم باید محافظت شود. در صورتی که اگر «دولتخانه صفوی» احیا شود محیط شهری بسیار مناسبی برای قزوین خواهد بود و بافت تاریخی و خود مجموعه دولتخانه ارزش بین المللی پیدا خواهد کرد.

مجابی که مدتی مشاور عالی «دولتخانه صفوی» هم بوده، آزادسازی این مجموعه را حیاتی ذکر و اذعان می کند: برخی از بناهای این مجموعه متاسفانه تخریب شده، خیلی از آثار در زیر خاک مدفون است و از آثار موجود هم به درستی و علمی استفاده نمی شود و از سویی می طلبد آزادسازی بناها صورت گیرد و به بافت ملحق شوند.

وی بر تهیه طرح جامع احیا و مرمت شهری به عنوان طرحی بسیار هوشمندانه برای «دولتخانه صفوی» تاکید دارد و از نظر علمی این طرح را بسیار حساس ذکر و بیان می کند: باید از آثار «دولتخانه صفوی» به صورت علمی و دقیق حفاظت کنیم و مشارکت مردم را جلب کنیم و مشخص شود که از بخش های آموزش و دانشگاهی چه استفاده هایی می! شود کرد و با ایجاد یک مرکزیت شهری خیلی خوب و وسیع چه خدماتی را می توان به مردم ارائه داد، یعنی طراحی و برنامه ریزی باید در مقیاس شهری و محیط تاریخی باشد تا بتوان طرحی جامع و معقول، طراحی و اجرایی کرد.

آزادسازی دولتخانه مصوبه سفر مقام معظم رهبری است

علیرضا خزائلی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین در گفتوگو با خبرنگار فارس،«دولتخانه صفوی» را یکی از مجموعه های تاریخی ثبت شده قزوین و استان و دارای ویژگی های منحصر به فرد و بنای بسیار زیبا و فاخر ذکر و اذعان می کند: وجود این مجموعه تاریخی که بیش از هفت هکتار مساحت دارد، دلالت بر زمانی دارد که در دوره صفویه بیش از 50 سال پایتخت ایران اسلامی بوده است.

وی می افزاید: یکی از موضوعاتی که در سالهای اخیر در دستور کار و پیگیری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین قرار داشته، آزادسازی بخشی هایی از این دولتخانه بوده است.

طبق اذعان این مسئول؛ آزادسازی «دولتخانه صفوی» مصوبه سفر مقام معظم رهبری در سال 82 بوده و بعد از این دستور، نخستین دستگاهی که اجابت و نسبت به تخلیه مکان اقدام کرد، نیروی انتظامی بود که سر درب عالی قاپو و فضای موسوم به شهربانی بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین می گوید: در حال حاضر بخشی از «دولتخانه صفوی» در اختیار بخش خصوصی و بخشی هم در اختیار نهادها و دستگاه های دولتی قرار دارد که با بازدید اخیر رئیس جمهور از این مجموعه اعتبار ویژه ای برای آزادسازی مدرسه پاسداران و مجموعه ورزشی پیش بینی و اختصاص یافت که باید گفت استاندار قزوین پیش از سفر ریاست جمهوری، پیگیر آزادسازی این مجموعه بودند.

خزائلی می افزاید: تهیه طرح جامع، کاوش، پژوهش و مرمت «دولتخانه صفوی» از دستوراتی بود که به صورت ویژه رئیس جمهور برای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین صادر کردند و بودجه ویژه ای هم تخصیص یافته که موظف به اجرا و انجام این امر هستیم.

وی ادامه می دهد: ماموریت این است که قزوین را بیشتر از قبل به هم میهنان مان بشناسانیم و جایگاه تاریخی آن را تبیین کنیم. در خصوص اینکه چگونه عرصه پایتخت صفوی در «دولتخانه صفوی» مورد هجمه و هجوم و فرایند توسعه شهری در زمان پهلوی قرار گرفته و مخدوش شده از موضوعاتی بود که رئیس جمهور دستورات ویژه ای در این زمینه صادر کرده و بر این اساس پژوهش های خاصی را انجام خواهیم داد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین در خصوص محدوده «دولتخانه صفوی» توضیح می دهد: در دوره صفوی حتی مجموعه باغ هایی که در خیابان شهرداری و بوعلی وجود داشته، جزو عرصه «دولتخانه صفوی» بوده اما در حال حاضر ساخت و ساز شده؛ حد جنوبی این عرصه سر درب عالی قاپو بوده و حد شمالی آن، بزرگتر از وضعیت فعلی بوده است.

طبق گفته خزائلی؛ مجموعه «دولتخانه صفوی» مجموعه ای از موزه ها، فرایندها و کارهای بسیار دقیق و پیچیده و علمی است و هیچ وقت اجازه داده نمی شود تبدیل به پارک شود. تمام برنامه ها در راستای احیای دولتخانه بوده و برنامه های مرمتی و کاوش دلالت بر حفظ دولتخانه دارد.

وی ابزار امیدواری می کند: تا پایان امسال آزادسازی دولتخانه صفوی کامل شود و برنامه های مرمتی به نحو احسن محقق شوند.

در این میان با توجه به حواشی ایجاد شده در فضای مجازی و در رسانه‌های بیگانه، باید گفت که توجه و تمرکز مطالبه عمومی باید بر احیای دولتخانه و حفظ و احیای آثار ارزشمند تاریخی آن باشد. دور کردن اذهان عمومی با عملیات رسانه‌ای رسانه‌های معاند از آغاز احیای دولتخانه به یک سازه سیمانی فاقد ارزش تاریخی، تلاش برای نادیده گرفتن یک اتفاق بزرگ است.

آنچه باید مورد حمایت و مطالبه و همراهی عمومی قرار بگیرد، آزاد سازی سبزه میدان و یکپارچه کردن آن با فضای دولتخانه در مسیر احیای این فضای تاریخی و ثبت جهانی آن است که با حضور سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور و مصوبات آن آغاز شده و هیاهوی ایجاد شده، به نحوی ایجاد انحراف در افکار عمومی از این اتفاق بزرگ است. امیدواریم با همدلی و مساعدت مسئولان استان قزوین، جایگاه واقعی و اصیل «دولتخانه صفوی» به مردم شناسانده شود.

گزارش از هاجر عبدالهی

انتهای پیام/