چطور با بچه هایمان صمیمی شویم؟/بهترین سبک فرزندپروری را بشناسیم

گروه زندگی ـ زهره سعیدی: بحث صمیمیت والدین و فرزندان از ابعاد اخلاقی، جامعه شناختی، روان شناختی، تربیتی، جمعیت شناختی و ... قابل پرداخت است. گاهی تصورات موهومی بین پدر و مادرها به وجود می آید و این تصورات باعث می‌شود که تفکرشان نسبت به فرزندآوری منفی شود و تصمیم بگیرند که یا بچه‌دار نشوند یا یک بچه‌شان به دو بچه تبدیل نشود؛ مثل اینکه «فرزندآوری کار خیلی دشواری است و آنها از پسش بر نمی‌آیند»، « تعامل با فرزندان در این عصر دشوار شده چرا که یک نوع نافرمانی و عدم اطاعت در بین فرزندان این دوره دیده می شود».

پدر و مادرها باید بدانند که فرزندآوری و فرزندپروری مثل دیگر رفتارهای زندگی اجتماعی یک مهارت آموختنی است. ما گاهی وقتی کاری انجام ندادیم از آن می ترسیم و تصور می‌کنیم انجام آن خیلی دشوار و شاق است، اما وقتی وارد میدان می‌شویم متوجه می‌شویم که شناختمان بالا رفته و مهارت و هنرورزی آن را کسب می کنیم و از انجام آن لذت می بریم.

حجت الاسلام اسماعیل چراغی، استاد جمعیت و جامعه شناسی و مشاور خانواده

«حجت الاسلام اسماعیل چراغی کوتیانی» مدرس جمعیت شناسی و جامعه شناسی  و مشاور خانواده این مباحث را مطرح می کند. در رابطه با راهکارهای افزایش صمیمت والدین و فرزندان پای صحبت های حجت الاسلام چراغی نشستیم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

*آقای چراغی چرا فرزندپروری نیاز به کسب مهارت دارد. در کنارش چرا آنقدر ارتباط صمیمانه بین والدین و فرزندان  حائز اهمیت است؟

 یک کار ساده مثل عروسک سازی نیاز به کسب مهارت و دست ورزی دارد ، حال شما تصور کنید که می‌خواهید یک انسان را پرورش دهید و تربیت کنید ، قطعا نیاز به کسب مهارت دارید و با این مهارت است که تنها سختی‌های مسیر فرزندپروری برایتان لذت بخش می‌شود. هر پدر و مادری می بایست این مهارت را کسب کنند و خود را بی نیاز از آن ندانند.

ما هر قدر که بتوانیم یک ارتباط صمیمانه و نرم با فرزندانمان برقرار کنیم، گام اول مسیر فرزندپروری را بهتر طی‌کرده ایم ، ذوق و شوقمان نیز برای ادامه این راه بیشتر شده و این تجربه برایمان شیرین می شود.

*این ارتباط موثر چطور حاصل می شود؟ در این زمینه مثال بزنید.

ایجاد روابط صمیمانه بین والدین و فرزندان ابتدا از خود والدین شروع می‌شود. تعامل و برخورد درست والدین با هم خیلی مهم است، این صمیمیت در قالب‌های احترام، همراهی، رعایت اخلاقیات و توجه به ارزش های خانواده نمود پیدا می‌کند. بنابراین بچه ها هم که نخستین الگوهایشان پدر و مادر هستند، این صمیمت را فرا می‌گیرند.

همین که پدر و مادر در خانه همدیگر را چطور صدا می‌زنند، با پرخاش یا با احترام و آرامش در بیان مطالب و صحبت‌ها، تعریف از همسر در غیاب دیگری، همه را بچه یاد می‌گیرد. به هرحال هر والدینی اختلافاتی هم با هم پیدا می‌کنند، اول اینکه نباید این اختلافات  با پرخاش و جدل جلوی بچه ها مطرح شود، در خلوت باید صحبت شود تا اختلافات حل شود و دوم اینکه در جمع تنها با آرامش و مهربانی با هم صحبت کنند.

از جمله مسائلی که از سبک زندگی امام خمینی (ره) در همسرداری و خانواده داری مطرح می شود این است که اعضای خانواده تعریف می کنند تا زمانی که مادر سر سفره نمی آمدند، پدر دست به غذا نمی بردند و به بقیه هم می‌گفتند صبر کنند تا مادرشان بیاید. این همین احترام بین همسران است که به فرزندان هم منتقل می شود.

یا مرحوم آیت الله جوادی آملی که چه اشک‌ها برای درگذشت همسر خود نریختند شاید برخی بگویند همسر ایشان عمر خود را کرده بود و  از دنیا رفت ْ اما واقعا این مهر و محبت بین علما و همسرانشان وجود دارد و نمونه اش را هم دیدیم که برای همه می تواند الگو باشد.

*نوع رفتار پدر با مادر مثل اینکه پدر چطور احترام همسرش را در منزل نگه می دارد و باعث می شود پسر خانواده یاد بگیرد که بعدها هم با مادر و هم همسرش چطور رفتار کند، مهم است. اینطور نیست؟

بله دقیقا همینطور است. در روایات داریم که یکی از حقوق کودک بر پدرش این است که جلوی او با مادرش بدرفتاری یا به او توهین نکند یعنی این یک حق است. درست است که بدرفتاری با مادر خیلی بد است اما بدتر از آن این است که پدر جلوی فرزندانش با مادر بدرفتاری کند، چون مادر  شخصیت بزرگی در نظر فرزندش است و اگر جلوی او کسی به مادرش توهین کند، انگار شخصیت بچه را به هم ریخته و به او آسیب زده است.

در روایت دیگری از ائمه داریم که «با ایمان ترین شما کسی است که نسبت به همسر خود مهربان باشد» شاید تصور کنیم که اگر نماز بخوانیم با ایمان ترین مومن هستیم اما مهربان ترین فرد با خانواده و همسر ، با ایمان ترین در نزد اسلام است. پس پدر و مادر با رفتاری که با هم دارند، می توانند تجلی گر یک الگوی خوب برای فرزندانشان در بزرگسالی باشند و این صمیمیت را ابتدا خودشان رقم می زنند و کم کم خصوصیات اخلاقی بچه ها شکل می گیرد.

بچه ای که در خانه جز بدرفتاری، بداخلاقی و پرخاشگری چیزی از والدینش ندیده، چطور می تواند طور دیگری در بزرگسالی رفتار کند ، بعد هم همین رفتار را به والدینش تحویل می دهد و آنوقت پدر و مادر می گویند بچه‌داری چه سخت است و ما دیگر بچه نمی‌خواهیم و بچه هر چه کمتر باشد ، آدم راحت‌تر است! درحالیکه همه اینها برایند رفتار خودشان بوده است.

*به جز ارتباط والدین با هم دیگر چه چیزهایی در صمیمت والدین و فرزندان اثرگذار است.

نکته بعدی رابطه همدلانه با بچه ها است به این معنی که پدر و مادر بتوانند ارتباط مبتنی بر دل با آنها برقرار کنند. پای حرف هایشان بنشینند و خوب گوش دهند نه اینکه فقط شنونده باشند. والدین ما بیشتر یاد گرفته اند که در تعاملات خانوادگی و اجتماعی گوینده باشند ، درحالیکه خوب گوش دادن یک هنر است اینکه بتوانیم حرف های بچه ها را بشنویم، تلاش کنیم آنها را درک کنیم و از دید آنها به دنیا نگاه کنیم.

در این زمینه راهکار این است که اگر حرفی بچه ها می‌زنند و به نظرتان بی اهمیت می‌آید، خود را جای آنها بگذارید و در دل بگویید که اگر ما جای او بودیم، چه می‌کردیم یا چطور رفتار می‌کردیم و براساس این تفکر با بچه ها ارتباط بگیریم تا آنها احساس هویت و اعتماد متقابل کنند.

*پس یکی از دلائلی که افراد در سنین پایین و نوجوانی تنها با همسالان درددل می کنند، عدم این احساس صمیمیت بین آنها و والدینشان است؟

بله همینطور است بیشتر ما همینطور بودیم با دوستانمان احساس راحتی داشتیم و صحبت می کردیم چرا که فکر میکردیم آنها دغدغه های ما را درک می کنند حتی می ترسیدیم خیلی چیزها را به پدر و مادرها بگوییم، همین یک قدم در راه احساس عدم صمیمیت است.

به عنوان والدین باید سعی کنیم با بچه ها ارتباط صمیمانه برقرار کنیم، زندگی را به آنها سخت نگیریم، گاهی با هم حرف بزنیم و برای بچه ها وقت بگذاریم چه در خانه و چه در  تفریحات مختلف. سعی کنیم در طول روز حداقل نیم تا یک ساعت با همسرمان در یک اتاق جداگانه صحبت کنیم بدون اینکه حواسمان به گوشی موبایل یا جای دیگری باشد و همینطور با فرزندانمان اگر به سن صحبت کردن رسیده اند و اگر نرسیده اند با آنها بازی کنیم.

خانواده هایی را سراغ دارم که در طول هفته فرصت نمی کنند دو کلام با هم حرف بزنند، حتی بچه که سراغشان می رود تا با آنها بازی کند، گله می‌کنند که برو من حال و حوصله ندارم . همه این مسائل باعث می شود که بچه ها، غریبه ها و دوستانشان را از ما صمیمی تر ببینند و نتوانند دغدغه ها و مسائلشان را با ما در نوجوانی و بزرگسالی در میان بگذارند چرا که می‌گویند تو در کودکی و نوجوانی دو کلام با من حرف نزدی و هیچ صمیمیتی بین ما نیست!

صحبت کردن با بچه ها باعث تخلیه روانی آنها می‌شود ، بچه ها ناراحتی هایشان را به ما می‌گویند و فرایند شکل گیری و رشد شخصیت آنها به خوبی طی می‌شود.

*برخی پدرها تصورشان این است که اگر نیازهای معیشتی فرزندان و همسرشان را تأمین کنند دیگر کافی است و نیازی نیست برای چیز دیگری وقت بگذارند. آیا چنین تصوری آسیب به خانواده وارد نمی کند؟

بله متاسفانه این هم هست درحالیکه یک بخش مسائل مادی خانواده است ، بقیه معنوی، ذهنی و سخن گفتن با آنها است که بدان پرداختم. البته گاهی هم ما با هم حرف نمی زنیم، گاهی هم که حرف می زنیم تنها تحکم آمیز، امر و نهی و نصیحت است. در روایات داریم که اگر با لجاجت یک حرف حق را هم بخواهی به کسی بگویی، او با تو همراهی نمی‌کند و پس می‌زند.

نکته دیگر این است که در نوع صحبت کردن با بچه ها سعی کنید مچ گیری و عیب جویی نکنید. طوری حرف بزنید که مجادله و خصمانه به حساب نیاید و طرف حس دعوا نکند بلکه از صحبت هایتان حس کند که دلت می سوزد و می خواهی کمکش کنی.

* بازی کردن چقدر در ایجاد صمیمیت نقش دارد ؟خیلی از والدین اصلا برای بازی با بچه ها وقت نمی گذارند و مدام به دیگری پاس کاری می کنند 

همبازی شدن با بچه ها خیلی مهم است. بازی و سرگرمی نیاز و زمینه حیات بچه ها است، همیشه نباید آنها با همسالان و دوستانشان بازی کنند، بچه ها نیاز دارند گاهی با پدر و مادر بازی کنند. پیامبر اسلام(ص) در سبک زندگی شان آمده که خم می شدند تا امام حسن و امام حسین(ع) روی دوششان سوار شوند و ایشان هم می گفتند که عجب مرکبی شما دارید و راه می رفتند، حتی موقع نماز آنها را از دوششان پایین نمی آورند و بچه ها مشغول بازی بودند.

حالا ما پدر و مادر را می بینیم که وقتی  بچه به سمتشان می رود، پرخاش می کنند.همینطور می‌شود که بچه احساس صمیمتش را با والدین از دست می‌دهد و واکنش منفی نسبت به آنها نشان می دهد ، بعد پدر و مادر می گویند که بچه داری چیه؟ همش دردسره!

والدین باید گاه نسبت به بازی با بچه ها اطاعت پذیر باشند تا حس صمیمیت بینشان تقویت شود. بازی کردن بچه ها خلاقیت و صمیمیت بین والدین و فرزندان را افزایش می‌دهد و همین ها باعث می‌شود که او در بزرگسالی شخصیت بسامانی داشته باشد.

نکته دیگر این است همانطور که اشاره شد پدر و مادر می بایست در تعامل با بچه ها ارتباط صحیحی با هم داشته باشند، در تعامل با خود بچه هم می بایست ارزش های اخلاقی و احترام را رعایت کنند . وقتی بچه صدایشان می‌زند، جانم و عزیزم جواب او را بدهند. یا اینکه به وعده هایشان در ارتباط با بچه عمل کنند اگر قولی می‌دهند ، حتما عمل کنند چون بچه ها نسبت به بزرگسالان حساس تر هستند.

اگر پدر و مادر در تعامل با بچه دروغ بگویند، بچه هم دروغ را یاد می‌گیرد، اگر به وعده هایشان عمل نکنند، او هم در بزرگسالی بدعهد می شود چون بین حرف و عمل شما تناقض می بیند و در روایات داریم که در ارتباط با بچه ها به وعده هایتان عمل کنید چون آنها شما را روزی دهنده خود می دانند.

*در ارتباط با سبک فرزندپروری صحیح نیز توضیحی بفرمایید برخی والدین خیلی در بچه داری شان سختگیری می کنند و برخی نیز برعکس از آن سوی بام می افتند. در این زمینه مسیر صحیح چیست؟

در مباحث روانشناسی سه نوع سبک مهم فرزندپروری مطرح شده است نخست سخت گیرانه، دوم سهل گیرانه و سوم مقتدرانه که اولی باعث می شود پدر و مادر به خواسته های فرزندان بی اعتنا باشند و شخصیت بچه را زیرسوال ببرند و اصلا مناسب نیست. دومی باعث می شود که بچه ها هر نیازشان تأمین شود و هیچ سختی و شکستی در زندگی نکشند و این هم آسیب زا است.

اما سبک فرزندپروری صحیح مقتدرانه است. خانواده ای که در آن قانون و مهربانی در کنار هم حاکم است، به خواسته های مشروع فرزندان پاسخ داده می شود  و صمیمیت بین والدین و فرزندان وجود دارد و نوعی فرزندپروری مشروع در این خانواده اتفاق می افتد. در حالت های دیگر فرزندپروری ما تقابل و تنش بین والدین و فرزندان را زیاد می بینیم، والدین به فرزندان با دید منفی نگاه می کنند و برچسب بد به آنها می زنند و همین باعث می شود که دومرتبه نخواهند فرزنددار شوند.

*نکته پایانی

در نهایت آنچه مانع عدم فرزندآوری در خیلی زوج ها می شود، تصورات غیرمنطقی و غلط است  که نسبت به فرزندآوری و فرزندپروری وجود دارد منتها همانطور که مطرح شد با بالا بردن مهارت و آگاهی ها ، تجربه فرزندپروری را می توان شیرین و خاطره انگیز کرد.

انتهای پیام/