به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، ... « إن الله جمیل یحبّ الجمال»، خداوند متعال انسان را زیبا آفرید و او نیز ذاتاً در پی زیبایی‌هاست. نغمۀ دلنشین، بوی خوش، منظرۀ دلفریب، لطافت و سرسبزی، صورت و سیرت زیبا و... همه برای او لذت‌آور و فرحبخش است. حال اگر این جمال‌پرستی او با کمال‌گرایی درهم آمیزد، اشرف مخلوقات بودن انسان معنی خواهد شد و پدیده‌های جهان را گزینش کرده با احساس و خیال درونی خویش آنها را بازآفرینی می‌کند. به این آفرینش جدید، هنر و آفرینندۀ آن را هنرمند می‌نامند.
هنر جلوه‌های گوناگونی دارد. گستـرۀ هنر بسیار است. از نـویسنـدگـى، شعر و شاعری، قصه و طنز، نقاشـى و طراحی، مجسمه‌سازی، مـوسیقـى و آواز، خطـابه و سخنـورى گـرفته، تـا وادى فیلـم، سینمـا و تـئاتـر، برنامه‌هاى هنرى رادیو و تلـویزیون و کاریکاتـور، نمایشنامه‌ها و فیلم‌هاى عروسکى و کارتـون کودکان، طراحى و گرافیک، خـوشنویسى و... را دربرمی‌گیرد. امروزه همۀ اینها از مؤثرترین و بهترین ابزار در جهت ارائه حقایق و معارف دینی و وصف ارزشها، ابراز احساسات درونی و... برای همگان است.
امام خمینی نیز با آن نگاه جهانشمولی توجه ویژه‌ای به هنر داشت. چنانچه در تعریف و توصیف هنر می‌گویند:
«هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، نظامى است. هنر در عرفان اسلامى ترسیمِ روشن عدالت و شرافت و انصاف، و تجسیم تلخکامى گرسنگانِ مغضوبِ قدرت و پول است.» (صحیفه امام، ج۲۱، ص: ۱۴۵)
هنر ابزار رسیدن به هدف والاتر است
امام خمینی هنر را ابزاری برای رسیدن به هدف والا و بالا که همان کمال انسانیت است، عنوان می کنند. جلوه‌های گوناگون هنر را نه هدف و مقصد، بلکه بهترین ابزار بیان می کنند برای رسیدن به یک هدف برتر و والاتر! برای رفع ظلم و بی‌عدالتی و رسیدن به انسانیت به همین دلیل است که می فرمایند: « تنها هنرى مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدى- صلى اللَّه علیه و آله و سلم- اسلام ائمه هدى- علیهم السلام- اسلام فقراى دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم‌آور محرومیتها باشد. هنرى زیبا و پاک است که کوبندۀ سرمایه‌دارى مدرن و کمونیسم خون‌آشام و نابودکنندۀ اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگى، اسلام مرفهین بى‌درد، و در یک کلمه «اسلام امریکایى» باشد.» (همان: ۱۴۵)
امام خمینی هنری که وابسته و سلطه‌پذیر شرق و غرب را نفی کرده و قبول نمی داشت و معتقد بود تنها به هنرى باید پرداخت که راه ستیز با جهانخواران شرق و غرب، و در رأس آنان امریکا و شوروى، را بیاموزد.» (همان، ص ۱۴۶)
امام خمینی (ره) علاوه بر اینکه چهره برجسته و اثرگذار سیاسی و رهبری ایدئولوژیک برای جامعه انقلابی ایران و حتی بسیاری از جوامع آزادیخواه دنیا بود، به عنوان هنرمندی فرزانه و عارفی اهل هنر هم شناخته می‌شود. جلـوه‌هاى گوناگون هنرى در فکـر و بیان و قلـم و شعر و ادبیات و ذوقیات ایشان سرشار بود. رهبری که در کنار همه معادلات سیاسی و اجتماعی، هرگز دست از هنر نکشید و دنیایی متفاوت از هنر را به جامعه تازه انقلاب کرده ایرانی نشان داد. دنیایی که از دل آن آثاری ارزشمند و هنرمندانی صاحب سبک بیرون آمدند و همچنان نیز بر گستره این جهان بی انتهای هنر افزوده می‌شود.
هنر امام خمینی تربیت آوینی هاست
هنر امام خمینی (ره) و مکتب ایشان تربیت هنرمندانی چون شهید سید مرتضی آوینی بود. هنر امام خمینی هنر دمیدن روح تعهد در کالبد انسان هاست. همان که با کلبد شهید آینی ریخته شد. نگاه همیشگی امام (ره) به هنر سبب شده که در بسیاری از فرمایشات ایشان واژه «هنر» کلیدی برای ارتباط مبحثی ارزشمند به جهانی فراتر از آنچه که می‌بینیم باشد.
در جلد ۱۴ صحیفه امام آمده است: «هنر آن است که بی هیاهوهای سیاسی و خودنمایی‌های شیطانی، برای خدا به جهاد برخیزد و خود را فدای هدف کند نه هوی، و این هنر مردان خداست…» با این تعریف نیز می‌توان دریافت که هنر در دیدگاه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران، هنر و عرفان به موازات یکدیگر و با اهدافی یکسان در مسیر خدمت به جامعه قرار دارند.
هنر از منظر انقلاب اسلامی وسیله‌ای برای نیل جامعه به تعالی می باشد، هنرمند انقلاب اسلامی مسئول و دغدغه مند در قبال جامعه و عاملی که در اختیار صلاح و فلاح افراد و انسان هاست، باید باشد.
انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی به نجات هنر نیز قیام نمود. چرا که در قبل از انقلاب تلقی مردم از هنر، یک هنر ناپاک بود. عمده جامعه و بسیاری از هنرمندان آن زمان کارکردهای آن روزگار هنر را به حساب هنر می‌گذاشتند و با ریشه هنر یکی می‌دانستند. وقتی اسم هنر می‌آمد معمولاً چیزی که در ذهن متبادر می‌شد کارکردهایی بود که هنر در نظام منحط پهلوی داشت. اما امام (ره) نگرشی متفاوت و متعالی به هنر داشت. در سخنرانی تاریخی ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ صراحتاً به همین موضوع اشاره داشتند و اعلام کردند که «سینمای ما مرکز فحشاست. ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشاء مخالفیم.»
امام خمینی طالب این بود که هنر پاک باید از هنر ناپاک تفکیک گردد و هنر بایستی در مسیر ارزش ها و معارف الهی و متعالی گام بردارد و از همین روست که امام می فرمایند: «هنر پرستش عاشقانه الله است».
هنر در کلام امام و دیگر بزرگان
امام خمینی، واژه هنر را در معانی گوناگون بکار برده اند. مثل اینکه جهاد در راه خدا و فدا کردن خود در این راه را "هنر مردان خدا" می داند. (صحیفه امام،ج۱۴،ص۴۷۸) حال آنکه هنر در معنای اخص آن به طور کلی همان صنایع ظریفه است که شامل رشته های گوناگون و متعددی از قبیل شعر، نقاشی، خوشنویسی، داستان و غیره می گردد.
در سخنان امام، هنر هم به معنای خاص آن (رشته های گوناگون هنری) و هم به معانی دیگری مطرح شده است. علاوه بر معنای واژگانی هنر، این کلمه از سوی اندیشه مندان فراوانی به صور گوناگون تعریف شده است، به طوری که می توان گفت " هنر" صدها تعریف دارد و هم چنان مورد بحث و بررسی واظهار نظر و تعریف متفکران است که انتهایی برای آن متصور نیست. طبعاً احصا تعاریف موجود امکان پذیر نمی باشد ولی به عنوان نمونه بعضی از این تعاریف در ذیل می آید:
ارسطو: هنر تقلیدی از طبیعت است.
هگل: هنر کوششی برای ایجاد زیبایی است.
تولستوی: هنر انتقال تجربه شخصی هنرمند و سرایت دادن این احساس به دیگران است.
اسکار وایلد: هنر کلید فهم زندگی است.
نیما یوشیج: آن چه در هنر اساس زیبایی است، راستی و درستی است.
بندیتو کروچه (اندیشه مند ایتالیایی): هنر، نوعی شهود خداست در ظهور جمال.
اقبال لاهوری: مقصود از علم و فلسفه، کشف حقیقت است و هدف از هنر، تجلی و تمثل حقیقت است.
علاوه بر تعریف هنر، بسیاری از متفکران در باره هنر مباحث بسیاری را طی کتاب های مستقل مطرح کرده اند از جمله کتاب " هنر چیست؟ " اثر نویسنده شهیر روس: لئون تولستوی. تولستوی در کتاب خود به منظور توضیح هنر خوب و صحیح بر عنصر ارتباط تأکید می کند. او معتقد است هنر باید یک ارتباط احساسی مشخص بین هنرمند و مخاطب ایجاد کند طوری که مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد.
هرچند از دیدگاه بسیاری از متفکران، زیبایی ـ چه زیبایی ظاهری و چه زیبایی معنوی و حقیقی ـ عنصر محوری هنر محسوب می شود ولی بزرگان هنر ایران غالباً از منظر عرفان به این ارزشها می نگرند.
هنر در عرفان و ادب ایران زمین
عرفای ایران که معتقدند " انّ الله جمیل و یحب الجمال"، انسان را فطرتاً طالب زیبایی می دانند. حتی وقتی هنرمندی مفاسد و زشتی ها را بیان می کند و نشان می دهد، در حال ارائه انحرافات و کژی ها و کاستی های زندگی بشر برای رهایی و نجات از این گونه مفاسد و مشکلات است. در واقع هیچ هنرمندی خواهان زشتی نیست. زیبایی اساس هنر است. همه تعاریف هنر متکی بر انعکاس زیبایی است. گاه، انعکاس حقیقت، هنر خوانده شده است و گاه جلوۀ عشق و گاه ارزش های والای انسانی، و همه اینها جلوه های زیبایی اند که در زندگی انسانی جاری و ساری است.
در کشور ما کمتر عارفی را می شناسیم که با هنر بیگانه باشد ولی هنرمندان بسیاری را می شناسیم که در مسیر کمال، عارفان بنامی بوده اند.
فردوسی (حماسه سرای بزرگ ایران) می گوید:
هنر مـردمی باشـد و راستی
ز کژّی بود کمّی و کاستی
حافظ می سراید:
قلنــدران حقـــیقــت به نیـم جو نــخـــرند
قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است
سعدی می سراید:
عوام عیب کنندم که عاشقی همه عمر
کدام عیب؟ که سعدی همین هنر دارد
در واقع، هنرمندان بزرگ کشور ما غالباً عارفانی بنام بودند و آمیختگی عرفان و هنر در آثار آنان وضوحی چشمگیر دارد. داستان هایی نظیر حکایت مشهور نقاشان روم و چین در مثنوی که اینگونه شروع می شود:
رومیان گفتند ما را کر و فر
چیـنیان گفتـند ما نقـاش تر
کز شماها کیست در دعوی گزین
گفت سلطان امتحان خواهم درین
آثار شعرا و ادبا و عرفای ایران مشخص می سازد که آنان هنرمندانی حق گو و حقیقت خواه و مدافع محرومان و دردمندان و دشمن ستمگران و زاهدان ریایی و متملقان و جاه طلبان و امثال اینان بوده اند.
طبعاً امام خمینی به عنوان عارفی بزرگ از جایگاهی بلند به هنر می نگرد. علاوه بر این باید در نظر داشت که امام، هم استاد فلسفه بود و هم فقیه و مرجعی بزرگ. از سوی دیگر، او بنیان گذار نظامی نو در عرصه سیاست جهان است.
این ویژگی های فقهی و فلسفی و سیاسی و تجارب مبارزاتی و انقلابی امام از ایشان شخصیتی استثنایی در تاریخ معاصر ایران و جهان ساخته است که بررسی دیدگاه ها و نظریاتش را اهمیتی مضاعف می بخشد. این دیدگاه ها آمیخته ای از فقه و فلسفه و سیاست و عرفان اسلامی است. به همین دلیل نظریات او در هر زمینه ای از جمله هنر، نظریاتی چند بعدی است.
پیام معروف امام خمینی خطاب به هنرمندان و خانواده شهدا
بسم الله الرحمن الرحیم.
خون پاک صدها هنرمند فرزانه در جبهه های عشق و شهادت و شرف و عزتْ سرمایه زوال ناپذیر آن گونه هنری است که باید، به تناسب عظمت و زیبایی انقلاب اسلامی، همیشه مشام جان زیباپسندِ طالبانِ جمال حق را معطر کند. تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدی- صلی الله علیه و آله و سلم- اسلام ائمه هدی- علیهم السلام- اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه خوردگانِ تاریخِ تلخ و شرم آور محرومیتها باشد. هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داری مدرن و کمونیسم خون آشام و نابود کننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگی، اسلام مرفهین بی درد، و در یک کلمه «اسلام امریکایی» باشد .
هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی است. هنر در عرفان اسلامی ترسیمِ روشن عدالت و شرافت و انصاف، و تجسیم تلخکامی گرسنگانِ مغضوبِ قدرت و پول است .
هنر در جایگاه واقعی خود تصویر زالوصفتانی است که از مکیدن خون فرهنگ اصیل اسلامی، فرهنگ عدالت و صفا، لذت می برند. تنها به هنری باید پرداخت که راه ستیز با جهانخواران شرق و غرب، و در رأس آنان امریکا و شوروی، را بیاموزد.
هنرمندان ما تنها زمانی می توانند بی دغدغه کوله بار مسئولیت و امانتشان را زمین بگذارند که مطمئن باشند مردمشان بدون اتکا به غیر، تنها و تنها در چهارچوب مکتبشان، به حیات جاویدان رسیده اند.
و هنرمندان ما در جبهه های دفاع مقدسمان اینگونه بودند، تا به ملأ اعلا شتافتند. و برای خدا و عزت و سعادت مردمشان جنگیدند؛ و در راه پیروزی اسلام عزیز تمام مدعیان هنر بی درد را رسوا نمودند .
خدایشان در جوار رحمت خویش محشورشان گرداند .
- ۳۰ / ۶ / ۶۷.
- روح الله الموسوی الخمینی. (صحیفه امام،ج۲۱،ص ۱۴۵-۱۴۶)
جمع بندی
هنر در منظر هنرمندان بزرگ عالم، وجهه ای اخلاقی و متعالی دارد. این حالت در هنر کشور ما پررنگ تر به نظر می رسد. علاوه بر این، هنر ایران زمین با عرفان اصیل درآمیخته است و بسیاری از هنرمندان بزرگ کشور ما عرفای بنامی نیز بوده اند.
شاید مهم ترین تفاوت امام خمینی با چنین هنرمندان و عرفایی، مسئله عرفان عملی ایشان باشد. مسیر عرفان امام در درجه اول از راه بسیار دشوار مبارزه با نفس و سپس از راه مبارزه عملی با ستمگران، می گذرد. اول، باید مرد خدا بود تا بتوان در جهت مبارزه در راه حق به اوج حرکت متعالی انسانی یعنی لقاء الله رسید.
اقتضای چنین هنری، مقابله با ستمگران و وابستگان آنان و دفاع از ستمدیدگان و محرومان و تلاش درجهت حل مشکلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و تصویرگری عدالت و انصاف و شرافت و نیز نشان دادن درد و رنج مغضوبان قدرت و پول است. هنر در عرفان اسلامی در خدمت جامعه است. در گفتمان امام خمینی، عرفان و هنر از یکدیگر جدا نیست و با هدفی مشترک در عرصه جامعه معنا پیدا می کند و معرفی می شود.
انتهای پیام/ی
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
