خبرگزاری فارس مازندران - سرویس فرهنگی| یلدا یا شب چله، شب اول زمستان و طولانی‌ترین شب سال است و فردای آن با دمیدن خورشید روزها بزرگتر شده و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد، به این مناسبت جشن بزرگی برپا می‌کردند.
این جشن یک سنت باستانی است، مردم گذشته‌های دور در این شب برای درامان ماندن از خطر اهریمن، دور هم جمع می‌شدند.
از آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت و تندرستی فراوانی و شادکامی هستند.
البته در این شب نیز مانند جشن تیرگان فال گرفتن مرسوم است که به حافظ تفال می‌زنند و یا حاضران با انتخاب و شکستن گردو و با پوکی و پری آن، از آینده می‌گویند.
*رسوم یلدایی در مازندران
محمد جعفریان کارشناس ارشد گردشگری مازندران در گفت‌وگو با فارس، اظهار کرد: از مهم‌ترین شب‌های ایران باستان شب یلدا است که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شد و جشن‌ها و شب‌نشینی‌هایی در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود.
وی افزود: شب یلدا ( شب چله) یک سنت دیرینه و ریشه‌دار محسوب می‌شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده بلکه جایگاه بسیار ویژه‌ای نزد ایرانیان پیدا کرده است.
این کارشناس ارشد گردشگری با بیان اینکه چله و جشن‌هایی که در این شب برگزار می‌شود، یک سنت باستانی است، اضافه کرد: مردم روزگاران دور و گذشته که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد و در طول سال با سپری شدن فصل‌ها و تضادهای طبیعی روزگار می‌گذراندند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند. جعفریان با اشاره به اینکه یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنای زایش و تولد است، بیان کرد: مردم اعتقاد دارند که این شب یک شب خوب و شادی‌آور است و شگون ندارد بی‌غذا باشند و به همین دلیل اعتقاد دارند که در این شب برنج پخت کنند؛ البته در برخی از مناطق پخت آش دوغ و آش ترشی هم متداول است.
*شام مازندرانی‌ها در شب یلدا
وی درباره شام مازندرانی‌ها در شب یلدا، گفت: از آنجایی که مهم‌ترین محصول مازندران برنج است، پلو یکی از محبوب‌ترین و بهترین غذاها به شمار می‌رود. معمولاً در این شب برنج را با کدوی حلوایی دم می‌کنند که به آن «کَئی پلا» می‌گویند، پخت کئی پلا در اکثر مازندران تقریبا یکنواخت و با یک ترکیب و چند نوع همراه مثل نیمرو، اناردون است و هرچند ممکن است غذاهای دیگری مانند مرغ یا اردک محلی که با سبزیجات معطر مانند زِلنگ و انار شکم پر می‌شود نیز سرو شوند.
این کارشناس ارشد گردشگری بیان کرد: یکی دیگر از غذاهای محلی متداول در چلّه شو، «ته‌چین» است که جز غذاهای محبوب مازندران به‌ویژه در مرکز و شرق استان است، افزود: در این غذا گوشت یا مرغ را لای برنج می‌گذارند تا دم بکشد، برخلاف ته‌چین متداول، در این نوع ته چین، از تخم مرغ و ماست استفاده نمی‌کنند و فسنجان هم در این شب مورد پسند است. معمولا فسنجان را با اردک محلی، خروس سرو می‌کنند.
جعفریان یادآور شد: مردم آخرین شب پاییز را که طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب در طول سال است را تا سپیده دم بیدار می مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رخت خواب روند و بیاسایند.
وی ادامه داد: در آیین کهن، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر، شاهان ایرانی در روز اول دی ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند، کاخ شاهی و همه برده‌ها و خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان دیگران زندگی می‌کردند رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند، البته درستی این امر تایید نشده شاید افسانه‌ای بیش نباشد.
این کارشناس گردشگری تصریح کرد: در مازندران در این شب، باقی مانده میوه‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات می‌خوردند و دور هم گرد هیزم افروخته می‌نشستند تا سپیده دم بشارت روشنایی دهد؛ چراکه به زعم آنان در این شب تاریکی و سیاهی در اوج خود است.
جعفریان یادآور شد: در گذشته در این شب از سوی خانواده داماد برای دخترانی که نامزد داشتند خرجی شب یلدا شامل خوراکی‌های مختلف مرغ و ماهی برده می‌شد.
وی ادامه داد: خوردن انار، ماست، میوه، آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، تخم بو داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و مزه‌دار شده با دارچین و عسل و آجیل و میوه خشک که به همه آنها «شب چره» می‌گویند از جمله آداب و رسوم شب یلدا در مازندران و از اوجب واجبات بوده و در آیین و رسوم شب یلدا در مازندران به یکی از میوهای شب یلدا «کِنِس» می‌گویند.
این کارشناس گردشگری با اعلام اینکه یکی از مهم‌ترین آداب و رسوم شب یلدا در مازندران مثل سایر نقاط ایران «شبنشینی» است، اظهار کرد: قصه‌گویی، شعر خوانی و نی‌نوازی پیران و ریش‌سپیدان فامیل از دیگر سنت‌های قدیمی در روستاهای شرق مازندران است که همچنان در برخی روستاها متداول است و گرمی خاصی به این دورهمی می‌بخشد.
جعفریان اضافه کرد: دلجویی از خانواده‌های عزادار که پیش از شب یلدا عزیزی را از دست داده‌اند یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در مازندران است، علاوه بر این اگر دو خانواده قصد داشته باشند با هم وصلت کرده و دختر و پسرشان را عروس کنند یکی از خوش‌یمن‌ترین شب‌ها را برای گذاشتن قول و قرار عقد و عروسی چله شو یا همان شب یلدا می‌دانند.
*فرستادن خرجی در یلدا
این کارشناس گردشگری بیان کرد: از سوی دیگر اگر خانواده‌ای در آن سال برای پسرشان نامزد گرفته باشند به اصطلاح برای او خرجی می‌فرستند، این خرجی شامل موادی مثل مرغ، ماهی اردک یا بوقلمون در کنار تمام میوه‌ها بود.
جعفریان با اشاره به اینکه مراسم چلّه شو، مورد علاقه کودکان هم است، افزود: در این شب کودکان فرصت پیدا می‌کنند تا با کیسه‌های پارچه‌ای به خانه همسایگان رفته، خوراکی و آجیل جمع‌آوری کنند.
* جذابیت یلدا برای کودکان
وی با بیان اینکه جمع کردن گردو برای بازی «آغوزکا» هم مانند جمع‌آوری غنائم برایشان دل‌چسب است، گفت: شنیدن خاطرات، داستان‌ها، افسانه ها و گاه چیستان و معما از دیگر تفریحات کودکان است.
این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: مازندرانی‌ها در این شب آدابی را رعایت می‌کردند که مهم‌ترین آنها احترام به خانواده است؛ به‌طوری‌که مازندرانی‌ها در غم و شادی کنار یکدیگر هستند؛ به همین دلیل اگر خانواده‌ای داغدار و سیاه‌پوش باشد، فامیل نزدیک به احترام آنها مراسم یلدا را برگزار نمی‌کنند و به دیدارشان می‌روند، اگر دختری نامزد داشته باشد، خانواده داماد وسایل شب یلدا را به عنوان هدیه به خانه عروس می‌فرستند تا علاقه خود را نسبت به دختر و خانواده‌اش ابراز می‌کنند.
جعفریان تصریح کرد: خوراکی‌های ویژه این مراسم شامل برنجک، نان محلی ، نان روغنی ، اسبه حلوا ، خمیرآش ، آغوز نون ،انار، پرتقال، ازگیل (کنس)، ولیک ، کشمش، بادام شیرین، نارنگی، سیب، لیمو شیرین، نی شکر است؛ درواقع شیرینی‌های ویژه مازندران که پای ثابت مراسمات است به آن پشت زیگ و پیس گنده می‌گویند که این دو شیرینی طرفدارهای خاص خودش را دارد.
وی یادآور شد: زنان مازندرانی با آرد آسیاب‌شده، غذای مخصوصی برای شب یلدا درست می‌کنند. به این شکل که آرد آسیاب‌شده را با آب، کنجد، گردو و شکر مخلوط می‌کنند و به‌صورت خمیر درمی‌آورند. این خوراکی به دو شکل تهیه می‌شود؛ ابتدا اینکه به‌صورت خام خورده می‌شود که به آن «پیس گنده» می‌گویند و دیگر اینکه به خمیر، زرده‌ی تخم مرغ اضافه و پخته می‌شود و به آن، «کنجی» یا «آغوز‌نون» می‌گویند. هندوانه به عنوان نمادی کروی که برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشید محسوب می‌شود، به عنوان مهم‌ترین میوه بر سر سفره چله قرار می‌گیرد.
این کارشناس گردشگری ادامه داد: در مازندران معمولا رسم بر این است که اگر افراد فامیل برای شام دور هم جمع نشوند حتما برای شبنشینی بعد از شام با هم از چند روز قبل قرار و مدار می‌گذارند و معمولا همه افراد برای شبنشینی به خانه بزرگتر فامیل می‌روند و تا پاسی از شب با خوردن خوراکی‌های مخصوص شب یلدا بیدار می‌مانند و گاهی هم برای سرگرمی با هم کشتی می‌گیرند یا مچ می‌اندازند، آوازهای قدیمی مازندرانی و منظومه‌های امیری و طبری می‌خوانند یا با اشعار حافظ فال می‌گیرند.
*یلدا یا گت چله
طوبا اوصانلو مسؤول مردم‌شناسی و میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به اینکه شب یلدا در گویش مازندرانی به گت چله معروف است، اظهار کرد: از باورهای این مراسم، خوردن هنداونه است که سبب می‌شود مردم در طول زمستان احساس سرما نکنند.
مسؤول مردم‌شناسی و میراث ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با بیان اینکه یلدا، بهانه اى است تا پندها و تجربه هاى ارزشمند پدربزرگ ها و مادربزرگ‌هایى را که در پس وقت نداشتن ها و بى حوصلگى‌هاى کوچک‌ترها مدفون مانده‌اد، زنده کنیم، اضافه کرد: یلدا، مجالى است براى تکرار هر آنچه روزگارى، سرمشق خوبى هایمان بوده اند و امروز بر روى طاقچه عادت‌هایمان غبار مى‌گیرند و فراموش مى‌شوند.
اوصانلو تصریح کرد: یلدا، مجالى است براى دیدن عزیزانى که تصویر و صدایشان در پس مشغله‌هاى زندگى رنگ باخته و مجالى است براى نشستن لبخند بر لبان کودکان، در آغوش پر مهر بزرگ ترها.بهترین مجال براى نیم نگاهى کوتاه به لحظه‌ها است؛ لحظه هایى که در سرعت عبور، خلاصه مى‌شوند و مى‌گذرند و این گذشتن، بهترین پیام براى زیبا زیستن ماست؛ زیرا شیرینى در کنار هم بودن لبخندهاى امروز، هزار بار بهتر از اشک حسرت ریختن بر مزار جدایى‌هاى فرداست.به امید آنکه هیچ وقت بین ما و فرهنگ غنی و پربارمان فاصله‌ای نیفتد.
پایان پیام/۸۶۰۳۴/غ
