خبرگزاری فارس ـ گروه کتاب و ادبیات ـ محمدرضا اسماعیلی: هرچه به دهه فجر نزدیک‌تر می‌شویم، شعرها و شعارهای سال ۵۷ را در ذهن‌هایمان مرور می‌کنیم. اگر متن شعر و شعار را به یاد نداشته باشیم، حداقل وزن و آهنگ را می‌توانیم بگوییم. انقلاب اسلامی پُر است از شعر و شعار؛ چرا که این انقلاب در اصل یک انقلاب فرهنگی بود. البته در ظاهر سیاسی است؛ چرا که تغییر حکومتی صورت گرفته است، اما در بطن هر کار سیاسی، امری فرهنگی نهفته است.
این شعر در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۴ روی دیوار مدرسه فیضیه نصب شده بود
در سال‌های ۷۸، ۸۸، ۹۶، ۹۸ و ۱۴۰۱ اعتراضاتی در موضوعات مختلف رخ داد که در ظاهر اعتراض بود، اما در عمقش عملی به غیر از اغتشاش نبود. در همین حین عده‌ای می‌گویند که انقلاب اسلامی هم به همین صورت پا به عرصه وجود نهاد و آن را با اغتشاشات مقایسه‌اش می‌کنند. به همین دلیل سعی کردیم سراغ شعارها و شعر‌هایی که در زمان انقلاب منتشر و پخش می‌شد، برویم تا تفاوت‌های ادبی و فرهنگی انقلاب اسلامی را با بَلواهایی که در سال‌های گذشته صورت گرفته است، مقایسه کنیم.
این شعر در چهار صفحه نگاشته شده که تصویر صفحه اول آن را می‌بینید. ساواک نسخه‌ای از این شعر را در ۲۹ آذرماه ۱۳۵۷ یافت که به صورت اعلامیه منتشر شده بود
چند بیتی از شعر بالا را باهم می‌خوانیم که مضامین طنز انقلابی دارد.
خدا یک شب به خواب شاه آمد
خمینی با خدا همراه آمد
شهنشاه جوانمرد و جوانبخت
ز وحشت بر زمین افتاد از تخت
تو گویی طبق فرمان الهی
فرو افتاده است از تخت‌ِ شاهی
به صد زحمت دوباره رفت بالا
چنین فرمود با باری‌تعالی
اگر لطفی به حال شاه داری
خمینی را چرا همراه داری
اگر خواهی سراغ ما بیایی
از این پس سعی کن تنها بیایی!
ابیات بالا یک شاکله ادبی اما انتقادی دارد. اگر بخواهیم عامیانه بگوییم در ادبیات انقلاب اسلامی با توجه به شواهد و اسناد فحاشی و بدزبانی جایی نداشته و ندارد، اما در بلواهای اخیر این نکته پررنگ‌ترین بخش اغتشاشات بود.
چرا ای مادرم
ای جان شیرینم
به پشت میله‌های سرد این زندان
بسان ابر می‌گریی؟
چرا اندوهگین هستی؟
چرا افسرده و رنجور و محزونی
چرا بر میله‌ها چسبیده‌ای مادر
مگر این‌سردآهن‌ها روا سازند حاجت را
که همچون قلب اربابان خود سردند و خاموش‌اند.
مبادا مادرم
مادر!
مبادا مادرم
گریان شوی
نالان شوی
شیون برآری نزد این دونان
که از اندوه تو
و اندوه من
خوشحال می‌گردند
مبادا مادرم هرگز
کمک خواهی از این دونان دون‌پرور
مگر نشنیده‌ای مادر
که اندر کربلا، دشمن چه‌ها می‌کرد
مگر فرزند تو مادر
از آن مردان پاک حق بود کمتر؟!
در این نیمایی‌واره، تصریحاً به مصائب کربلا اشاره شده است و نیز موضوع مهم مرگ‌اندیشی ـ که در اندیشه انقلاب اسلامی به شهادت ختم می‌شود.
این دو نمونه از میان زندان‌‌سروده‌ها در قالب‌های شعر نو و کهن نشان دهنده سند سیاسی و ادبی آرمان‌های انقلاب اسلامی است.
این شعارها هیچ وقت برای هیچ ملتی کهنه نمی‌شود
«شعارهای انقلاب کهنه شدنی نیست؛ همیشه برای آحاد مردم تازه و جذاب است. شعاری که به نفع مستضعفین و عزت ملی است، شعاری که در آن مقاومت و ایستادگی است، این شعارها هیچ وقت برای هیچ ملتی کهنه نمی‌شود، برای نظام ما هم کهنه نخواهد شد.» این‌ها بخشی از سخنرانی رهبر انقلاب در سال ۸۸ است.
شعری در مدح و توصیف امام خمینی(ره)
اگر «مقاومت و ایستادگی» رهبرانقلاب عامل کهنه نشدن شعارهای انقلاب اسلامی دانستند
اگر «مقاومت و ایستادگی» را که رهبر انقلاب عامل کهنه نشدن شعارهای انقلاب اسلامی دانستند در شعارهایی چون زن، زندگی، آزادی، بیکاری، بیگاری، حجاب زن اجباری و یا بی‌شرف، بی‌شرف جستجو کنیم، خواهیم یافت که پشت این اشعار و شعارها هیچ‌گونه مبانی فکری وجود ندارد. اما برای همراه کردن مردم نیاز به این دارد که کمی از حق و باطل قاطی داشته باشد، یعنی التقاطی باشد. اشعار و شعارهای انقلاب اسلامی از یک سنت برای رسیدن به آرمان واحد و مشخصی پیروی می‌کرد، اما در ادبیات اغتشاشگرانی که خود را معترض می‌نامیدند، دیده نمی‌شود.
امسال، نخستین بار شعارهایی با محتوای جنسی در برخی از اعتراضات بیان شد
شعارهای این اعتراضات نسبت به شعارهای اعتراضات سال‌های ۷۸ تاکنون و حتی شعارهای سال ۹۸ که تنها سه سال از آن گذشته است، به لحاظ محتوا، خواسته‌ها، ادبیات و حتی آهنگ تفاوتی ساختاری دارد و برای نخستین بار شعارهایی با محتوای جنسی در برخی از اعتراضات بیان و ویدیوهای آن در فضای عمومی نیز منتشر شد.
سه بنیاد اصلی انقلاب ایران: «رهبری»، «وحدت» و «حکومت اسلامی»
هر جنبش سیاسی بر بنیادهایی استوار می‌شود. سه بنیاد اصلی انقلاب ایران را، «رهبری»، «وحدت»، و «حکومت اسلامی» تشکیل می‌دادند که این سه، برپایه محور اسلام با یکدیگر در ارتباط بودند. در بسیاری از شعارهای انقلاب، این سه عنصر، حضوری پررنگ دارند که بن‌مایه تمام اشعار اسلام است.
برخی از شعارهایی که حول محور رهبری قیام رواج یافت عبارتند از:
الله اکبر، خمینی رهبر؛
ارتش ما حسینیه، رهبر ما خمینیه؛
این است شعار ملی، خدا، قرآن، خمینی.
برخی از این گونه شعارها با موضوع وحدت عبارتند از:
اتحاد اتحاد، رمز پیروزی
روحانی، دانشجو، محصل، پیوندتان مبارک
ارتش برادر ماست
حامی و یاور ماست
شعارهای زیر، صریحاً به برقراری حکومت اسلامی اشاره دارند:
جمهوری اسلامی آری
حکومت خودکامان هرگز
نظام شاهنشاهی سرچشمه فساد است
جمهوری اسلامی مظهر عدل و داد است
زندانی سیاسی آزاد باید گردد
حکومت اسلامی ایجاد باید گردد
ماهیت شعارهای انقلاب ایران را می‌توان در چهار بخش بررسی کرد:
۱. شعارهایی که از آغاز انقلاب، حتی پیش از آن در تجمعات قانونی، از طریق بیانیه‌های رسمی و حتی در رسانه‌های گروهی مطرح می‌گردند و بر اصلاحات و تغییرات جزئی در نظام سیاسی حاکم تأکید می‌کنند.
۲. شعارهایی که در فواصل مختلف حرکت انقلابی بر چگونگی مبارزه تا پیروزی انقلاب و انسجام و تقویت پایگاه و جایگاه رهبری تأکید می‌کنند. نمونه‌های زیر را می‌توان از این دست بر شمرد:
با سرود لا اله الا الله
می‌رویم به راه پاک روح الله
۳. آن دسته از شعارها که با اوج گرفتن انقلاب رواج می‌یابند و با ماهیت سلبی خود، خواهان نابودی رژیم سیاسی حاکم هستند
نصر من الله و فتح قریب
مرگ بر این سلطنت پرفریب
۴. آن‌ها که ماهیت ایجابی دارند و در روزهای آخر پیروزی انقلاب بر استقرار یک نظام سیاسی مطلوب تأکید می‌کنند.
شورای انقلابی ایجاد باید گردد
جمهوری اسلامی ایجاد باید گردد
پایان پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
