به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، هفته سوم آذرماه هر ساله در کشور ما به عنوان هفته پژوهش و فناوری گرامی داشته می‌شود، امسال نامگذاری روزهای این هفته به این صورت بوده است که امروز سه شنبه ۲۱ آذرماه به عنوان روز دانشمندان و سرآمدان علمی پیشران پژوهش و فناوری نامیده شده است، با توجه به این موضوع با سیداحمد فاضل زاده رئیس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام درباره هفته پژوهش و آمار دانشمندان پراستناد کشور گفت‌وگو کردیم.
فاضل‌زاده اخبار خوبی از پیشرفت علمی کشورمان را هم بیان کرد و گفت: قبل از وقوع انقلاب اسلامی تعداد مقالات ثبت شده کشور کمتر از ۵۰۰ مقاله بود، ولی امروز این تعداد به حدود ۸۰ هزار مقاله در سطح بین‌المللی رسیده است.
مشروح گفت‌وگوی ما با فاضل زاده را در زیر می‌خوانید:
* کمی درباره موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام
فارس: شما را شاید بتوان خوش خبرترین مسؤول در حوزه آموزش عالی دانست چرا که همیشه اخبار پیشرفت‌های علمی کشور اعم از دانشگاه‌ها و دانشمندان ایرانی را از شما می شنویم، در ابتدا از پیشرفت‌های علمی کشور بگویید.
فاضل زاده: بله، ما در موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام آمار مربوط به پیشرفت‌های دانشمندان یا دانشگاه‌های کشور در حوزه علم و پژوهش را رصد کرده و در اختیار مردم قرار می‌دهیم، این موسسه در سال ۱۳۷۰ به عنوان مرکز منطقه‌ای علم و فناوری با زحمات بنیانگذار این مجموعه استاد مهراد بنیانگذاری شد و به لحاظ پیشینه فعالیت، اکنون سومین پایگاه استنادی جهان، پس از ISI و اسکوپوس است.
شروع فعالیت این موسسه در سال ۱۳۷۰ صورت گرفت، ما تمام مصوبات مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی را داریم، این شکل علم سنجی که داده‌ها را پردازش می‌کنند از سال ۱۹۹۷ صورت گرفته است که اسکوپوس و آی اس سی از سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ این کار را آغاز کردند و ما نیز در این موسسه داده‌ها را پردازش و افتخارات را اعلام می‌کنیم , این افتخار بزرگی برای کشور است که سازمان‌های بین‌المللی نیز بخشی از اختیارات خود را به ISC تفویض کرده‌اند.
البته در مقاطعی هم این موسسه افول داشت اما آخرین اصلاحات اساسنامه و چارت سازمانی هفتم اسفندماه سال گذشته انجام شد و فعالیت‌هایمان را در چهار معاونت انجام می دهیم که معاونت پژوهشی و معاونت نوآوری و فناوری، معاونت بین الملل و دیپلماسی علمی و معاونت اداری، مالی و پشتیبانی هستند.
ما شورای سیاستگذاری فراوزارتخانه‌ای و فراملی هم داریم و کمیته کشورهای اسلامی هم هست که بعضی مسائل را باید با آنها هم هماهنگ کنیم.
ما از سال گذشته گزارشات تحلیلی مؤسسه را برای نهادهای مختلف مانند مجلس یا دانشگاه ها میفرستیم که آخرین وضعیت علم و فناوری کشور به صورت ماهانه رصد می‌شود، البته بحث آموزش را هم در این موسسه داریم.
* کاربردی کردن تحقیقات اولویت بخش پژوهش باشد
فارس: و در رابطه با پیشرفت علمی چه صحبتی دارید؟
فاضل زاده: در رابطه با پیشرفت علمی باید بگویم که پیشرفت علمی مستلزم حضور در صحنه های بین المللی و کاربردی کردن تحقیقات است و ما همواره باید به این موضوع توجه داشته باشیم.
بحث پیشرفت علم و فناوری بسیار برای وزیر علوم اهمیت دارد و به همین دلیل ما روند حرکت علم و پژوهش کشور را در بازه های زمانی کم به وزیر گزارش و آمار می دهیم از این رو تعبیر وزیر علوم این است که موسسه استنادی جهان اسلام مغز و قلب علم و فناوری کشور است و به نوعی می تواند شاهراه علم و فناوری باشد.
* راه حل‌هایی برای کاربردی کردن پژوهش‌ها
فارس: کاربردی کردن پژوهش ها از چه طریق ممکن است؟
فاضل زاده: برای کاربردی کردن پژوهش‌ها باید تعامل پویا و سازنده با مراکز علمی، آموزشی، پژوهشی و فناوری ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشیم وپیشرفت‌ها و تحولات علمی در حوزه‌های علوم و فناوری را رصد کنیم.
حرکت در مسیر نظریه‌پردازی و استفاده بهینه از امکانات موجود در راستای اهداف مشترک و توسعه همکاری‌های علمی، آموزشی، پژوهشی و فناوری در سطح ملی و بین‌المللی نیز در امر پیشرفت پژوهشی بسیار مهم است.
برای کاربردی شدن تحقیقات، باید تمرکز دانشگاه‌ها فقط روی مقالات نباشد و شبکه‌ای برای جهت‌دهی به پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی در راستای رفع نیازهای مردم باشد.
* ثبت بیش از ۱۲ هزار نیاز و ایده در سامانه نان
فارس: برای این امر اقدامی صورت گرفته است؟
فاضل زاده: سامانه نان راه اندازی شده که در نظام ایده‌ها و نیازها یا همان سامانه نان تاکنون بیش از ۱۲ هزار نیاز و ایده ثبت شده است و اساتید می‌توانند از نیازهای ثبت شده برای انجام پژوهش‌ها استفاده کنند.
درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان (دانا) نیز به ۶ زبان در راستای مرجعیت علمی و دیپلماسی راه‌اندازی شده است. این سامانه مشابه «ریسرچ گیت» است که در آن برای هر محققی یک صفحه ساخته می‌شود که نظام ایده‌ها و نیازها به آن متصل خواهد شد.
این را هم بگویم که بحث‌های مقاله‌محوری و مساله‌محوری در کشورهای پیشرفته هم مطرح است، ولی سطح آنها تفاوت دارد. این یک چالش جهانی است و یک سری دلایل آن مربوط به دانشگاه و یک سری دلایل مربوط به خارج از دانشگاه است.
* ایران در رتبه ۱۴ دنیا از نظر مؤسسات پراستناد
فارس: در فهرست عناوین هفته پژوهش، امروز با عنوان دانشمندان و سرآمدان علمی پیشران پژوهش و فناوری نامیده شده است، با توجه به این موضوع در مورد دانشمندان پراستناد هم صحبت کنید.
فاضل زاده: ابتدا این را بگویم که ما از نظر مؤسسات پر استناد جایگاه ۱۴ را در دنیا داریم، زیرا همانطور که محققان پر استناد اهمیت دارد مؤسسات پر استناد هم اهمیت دارند.
* آمار ایران از نظر تولیدات علمی در دنیا
فارس: از نظر تولیدات علمی در چه وضعیتی قرار داریم؟
فاضل زاده: ایران ۲ درصد تولید علم جهان را دارد و این در حالی است که کل کشورهای اسلامی بین ۸ تا ۱۰ درصد تولید علم دنیا را دارند.
از لحاظ تولیدات علمی و تعداد مقالات در وب او ساینس، جایگاه ۱۷ را داریم. در پایگاه وب او ساینس برزیل قبل از ما قرار دارد و فاصله زیادی از نظر تعداد مقالات نداریم، ولی نمایه کردن مقالات در وب او ساینس سختگیرانه‌تر است و برای بهبود رتبه باید به سمت مجلات با کیفیت‌تر برویم، که البته برای این کار نیز ضرورت داریم چرا که در برنامه هفتم توسعه تاکید شده که باید رتبه ایران از نظر کمیت تولید به ۱۴ برسد. در پایگاه اسکوپوس جایگاه ۱۵ را داریم؛ ولی روسیه، ترکیه و هلند قبل از ما قرار دارند، برای همین کار سخت است و دانشگاه‌ها باید کیفیت مقالات را بالاتر ببرند.
قبل از وقوع انقلاب اسلامی تعداد مقالات ثبت شده کشور کمتر از ۵۰۰ مقاله بود، ولی امروز این تعداد به حدود ۸۰ هزار مقاله در سطح بین‌المللی رسیده است
در سال گذشته در کل کشور، ۸۴۱ محقق پر استناد یک درصد جهان را داشته‌ایم که امسال به حدود هزار نفر رسیده و رشد خوبی است.
به تازگی هم اعلام شد که ۴۲۴ پژوهشگر در زمره پژوهشگران پر استناد برتر حوزه علوم انسانی، علوم اجتماعی، هنر و معماری قرار دارند.
فارس: تحول در علوم انسانی هم بسیار مورد اهمیت مسؤولان است.
فاضل زاده: بله، همانطور که می دانید توجه به مساله ضرورت تحول در علوم، به‌ویژه علوم انسانی از مهم‌ترین و ارزشمندترین دستاورد‌هایی است که انقلاب اسلامی ایران برای جهان اسلام به ارمغان آورد و علوم انسانی به اندازه علوم صنعتی و پزشکی از دیدگاه مقام معظم رهبری مهم است به همین دلیل پیشرفت و نظریه‌پردازی در آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
با توجه به اهمیت تحقیقات در حوزه علوم انسانی، مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در راستای رسالت خود که رصد و پایش علم و فناوری کشور و جهان اسلام است، به‌طور سالانه با اتکا به منابع اطلاعاتی و پایگاه‌های داده خود، اقدام به شناسایی پژوهشگران پر استناد علوم انسانی، علوم اجتماعی، هنر و معماری می‌کند که در این گزارش، پژوهشگران پر استناد در بازه زمانی ۱۰ ساله (۱۴۰۰-۱۳۹۱) معرفی‌شده‌اند.
این تحلیل با شناسایی فهرستی از پر استنادترین نویسندگان در هر حوزه با استفاده از روش‌های نرم‌افزاری آغاز می‌شود، در مرحله بعد، ابهام‌زدایی و یکدست‌سازی این فهرست که منجر به شناسایی افراد متعدد با نام یکسان یا افراد یکسان با نام‌های متنوع می‌شود، انجام می‌پذیرد. پژوهشگران در هر حوزه بر حسب تعداد استناد‌هایی که دریافت کرده‌اند مرتب‌سازی و سپس پژوهشگران پر استناد بر اساس حدود آستانه استنادی به‌عنوان پژوهشگران پر استناد گستره علوم انسانی، علوم اجتماعی، هنر و معماری در نظر گرفته می‌شوند. معیار انتخاب پژوهشگران در این فهرست، تعداد استناد‌های صورت گرفته به تولیدات علمی آنها است.
* میزان استناد به مقالات در کل کشور ۹ میلیون و نیم است
فارس: کیفیت تولیدات علمی و پژوهش ها در کشور ما به چه صورت است؟
فاضل زاده: از نظر میزان استناد نیز در کل کشور ۹ میلیون و نیم استناد داریم. میزان استناد در ترکیه ۶ میلیون است این مسأله نشان می‌دهد که ما کیفیت تحقیقات خوبی داریم، ولی در زیرساخت ضعف داریم و نیازمند امکانات هستیم.
باید به این موضوع توجه کنیم که دانشگاهی که امکانات کافی دارد و از نظر آزمایشگاهی و زیرساختی شرایط مناسبی دارد، می‌تواند به صنعت هم خدمات ارائه دهد.
* عربستان همانطور که رونالدو را به خدمت گرفته است در علم و فناوری هم هزینه می‌کند
فارس: این زیرساخت‌ها در کشورهای رقیب به چه شکل است؟
فاضل زاده: عربستان از زیرساخت های خوبی برخوردار است و رشد سریعی دارد، اما ما از نظر نیروی انسانی ظرفیت خوبی داریم.
عربستانی‌ها همانطور که در ورزش و فوتبال هزینه کرده و بازیکنانی مانند رونالدو را به تیم های خودشان برده اند در علم و فناوری هم هزینه کرده اند
رقیب کشور ما در زمینه جایگاه تولید علم جهانی، کشور ترکیه است اما عربستان به سرعت به دنبال ما در حال حرکت است.
فارس: به نظر شما در چه رشته‌هایی باید کار بیشتری صورت گیرد؟
فاضل زاده: در تمام رشته ها باید زیرساخت ها فراهم شود و فعالیت انجام گیرد اما بحث هوش مصنوعی و دیجیتال بسیار مهم است، یک سوم جمعیت کره زمین به اینترنت دسترسی ندارند و میخواهند دسترسی به اطلاعات را برای همه فراهم کنند، بحث فضا، امنیت غذایی و آمادگی برای بیماری های همه گیر، بحث علوم پایه و همکاری های منطقه ای و بین المللی نیز بسیار مهم است، کشورها باید در حد توان خودشان در این زینه ها وارد شوند.
پایان پیام/
