"مرو" از ولایت ‌عهدی امام رضا(ع) تا دیواره‌هایی برای تجلی ارادت به اهل‌بیت + عکس

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در مرو، در شماره قبلی این مطلب اشاره شد که آثار بدست آمده از کهن‌ترین بخش منطقه مرو قدیم یعنی "مارگوش" بیانگر این مطلب است که سابقه مدنیت و حیات در مرو به زمان پیش از عهد اسکندر و هزاره دوم پیش از میلاد باز می‌گردد. همچنین به معرفی آثار و ابنیه‌ای از آن زمان پرداختیم که حاکی از قدمت بسیار بالای تاریخی این منطقه دارد.
 
اما اهمیت این منطقه تنها به واسطه سابقه تاریخی درخشان و ماندگاری ابنیه بجا مانده از آن زمان نیست، بلکه سابقه اسلامی این شهر کهن نیز برای مسلمانان همواره مورد توجه خاص قرار داشته است.
 
 مرو از شهرهای قدیمی خراسان قدیم بود که در سال 22 هجری قمری توسط "احنف بن قیس" فتح شد. مرو در دوره خلفای اموی به دلیل اسلام ستیزی و سیاست‌های نژاد پرستانه به پایگاهی علیه امویان تبدیل شد و قیام بنی عباس از مرو آغاز شد. تا اینکه با روی کار آمدن مامون مرکز خلافت عباسی به مرور منتقل شد.
 
از زمان ورود حضرت رضا علیه السلام یعنی در سال 201 ق تا زمان شهادت ایشان در سال 203 ق، حوادث گوناگونی در پیرامون امام روی داد که مناظرها، گفت‌وگوهای امام و مامون، و همچنین ماجرای ولایت عهدی در طی این مدت بر اهمیت منطقه مرو در زمان حاضر به لحاظ جایگاهی که حضرت رضا علیه السلام در 2 سال آخر عمر پربرکتشان داشته‌اند، دارا است.
 
اما متاسفانه به علت کوتاهی‌هایی که مسئولین فرهنگی کشور ترکمنستان در نگهداری شایسته از آثار بجامانده از آن دوران سرنوشت ساز و تاریخی داشته است، اکنون تنها دیواره‌هایی خرابه از آن ایام تنها به یادگار مانده است و دیگر نشانی از عظمت کاخ مامون و خانه ساده و محقر حضرت رضا چیز دیگری باقی نمانده است.
 
این درحالی است که طی چند سال اخیر و به علت پیگیری‌های مستمر رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در احیا قدمگاه مبارک حضرت رضا در مرو قدیم و ثبت این منطقه تاریخی در آثار یونسکو این منطقه رونق خاصی به لحاظ وجود حضور زائرین و مردم محلی به خود گرفته است.
 
لازم به یادآوری است که این منطقه تارخی با این وجود همواره مورد توجه خیل عظیمی از مردم منطقه خصوصاً ساکنین نواحی همجوار بوده بطوری که مردم محل با آداب و رسوم خاص خود و با ارادتی که همواره نسبت به اهل بیت دارند، از نقاط دور و نزدیک کشور ترکمنستان به زیارت و بازدید از محل زندگی حضرت رضا و دیگر اماکن تاریخی بجامانده از آن دوران تاریخی آمده و زیارت این منطقه را همسنگ زیارت آرامگاه حضرت رضا در مشهد می‌دانند.
 
این در حالی است که در گفت‌وگویی کوتاه با زائرینی که بعضاً صدها کیلومتر را برای زیارت دیواره‌های بجامانده از زمان حضور حضرت رضا (ع) طی کرده‌اند، این نتیجه به دست می‌آید که ترکمن‌ها در سخنان خود از امام رضا به عنوان یک دانشمند بزرگ تعبیر می‌کنند.
 
نگاه آنان به امام علیه السلام نگاهی کاربردی و عینی است و مایلند از این امام بزرگوار و رفتار ایشان الگو بگیرند. در این راستا مردی که خود را "رشید" معرفی می‌کند، با دادن نام "امام طلایی" به امام رضا (ع) اظهار داشت، این محل یک مکان بسیار مقدس است و من در این محل خودم را در مقابل مرقد مطهر امام رضا(ع) در مشهد مقدس و زائر مقبره آن حضرت احساس می‏کنم زیرا من چند بار به ایران سفر کرده و از اهمیت و ارج و قرب آرامگاه آن حضرت و احترام مسلمانان جهان و زائران آن محل به این امام بزروگوار آگاهم.

این زائر ترکمن که از فاصله حدود 200 کیلومتری از منطقه "یولوتان" استان مرو برای زیارت به اماکن تاریخی و اسلامی مرو قدیم به همراه خانواده خود آمده‏ است، در پاسخ به سوال چگونگی اطلاع شما از این مکان اظهار داشت، سال گذشته ایرانیان به این محل آمده و مراسم باشکوهی در گرامیداشت سالروز تولد آن حضرت برگزار کردند که و از آن زمان نیز این محل برای ما ارزنده شد و جایگاه معنوی بالاتری یافت.
 
این در حالی است که قدمگاه حضرت امام رضا (ع) در مرو قدیم اینک با همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران جان تازه‏ای برخود گرفته‏است و به صورت خودجوش در حال احیا است و با توجه به فقدان سادهترین امکانات برای زائران این مکان مقدس، احداث یک مرکز فرهنگی، عبادتگاهی با امکانات برای زائران و نیز تشکیل موزه‏ای امام رضا(ع) و شخصیت‏های بزرگ اسلام که در این منطقه وفات کرده‌اند و در این محل مدفون گشته‏اند، یک امر ضروری است که باید دولتمدران جمهوری ترکمنستان و جمهوری اسلامی ایران در این زمینه با تشریک مساعی خود این محل را طبق شان و عظمت آن حضرت سر و سامان دهند.

 همچنین انجام عملیات کاوشگری باستانشناسی بیشتر در محل قدمگاه حضرت امام رضا(ع) در محوطه کاخ مامون الرشید در مرو قدیم از دیگر پیشنهادی است که می‏تواند یک کار مهم و مشترک علما، دانشمندان و باستانشناسان ایرانی و ترکمنی باشد و یقین داریم که براثر کاوشهای باستانی جدید رازهای نهفه زیادی این سرزمین مقدس کشف خواهد شد و مردم می‌توانند  اطلاعات بیشتری در مورد نحوه زندگی و خلاقیت حضرت امام رضا(ع) در سرزمین مرو قدیم بدست آورند. 
 
همچنین در این منطقه باستانی با قدمتی به طول تاریخ، دیگر ابنبه‌هایی پس از اقامت حضرت رضا موجود است که نظر هر زائر و گردشگری را به خود جلب می‌کند
 
آرامگاه "محمد بن زید" از بزرگان اهل تشیع

آرامگاه محمد بن زید برجسته ترین بنای سلطان قلعه می‏باشد که آن را در این محل پنجمین پشت حضرت امام علی(ع) می‌شناسند.

این بنای نسبتا بزرگ از آنجایی که توانسته است تاحدودی معماری اصیل و اولیه خود را حفظ کند، مورد توجه بسیاری قرار گرفته ‏است.

در فضای داخلی این آرامگاه، کتیبه منحصر بفردی به خط عربی وجود دارد که لغات آن به طرز هنرمندانه و ماهرانه‏ای بصورت برجسته نقش کاری شده‌اند و بر روی زمینه‌‌های آن با طرح گل و گیاه نقش‌هایی زیبا دیده می‌شود.

بر روی این کتیبه نوشته شده است که این آرامگاه بر روی مقبره محمد بن زید از بزرگان شیعه و نوادگان پیغمبر در سال 1112 – 1113 میلادی ساخته شده است.

این آرامگاه از 2 گنبد پوشیده شده که یکی از آنها بر روی دیگری قرار گرفته‏است. این شیوه یادآور سبک معماری آرامگاه‌های قرن 12 میلادی است که در عین سادگی و خلوص از هماهنگی بسیار شگفت انگیزی برخوردار است.

در این محل سردآبخانه‌ای بزرگ نیز ساخته شده است که هم اکنون نیز در بهترین حالت ممکن همچنان پابرجا مانده است که نشان از حجم زائران انبوه این منطقه مقدس در دوران گذشته است.

مردم محل در این خصوص می‌گویند، قبل از تحقیقات "میخائل ماسون" مورخ و باستانشناس مشهور روس در دهه 1950 این آرامگاه بین مردم به عنوان آرمگاه "محمد حنفیا" بین اهل سنت مشهور بوده است. اما پس از کشف کتیبه در این آرامگاه که به خط کوفی نیز نوشته شده بود و توسط ماسون تحقیق و قرائت شده است به صراحت آمده است که در این محل "سید محمد بن زید بن علی بن زین العابدین بن حسین بن علی بن ابیطالب" مدفون گشته است.

در بخش دیگر این کتیبه قدیمی نوشته شده است که این آرامگاه به حکم "امیر این ولایت" و یکی از وزرای سلطان سنجر سلجوقی "شرفالدین ابو طاهر صعاد بن علی بن حسین" در سال 506 قمری احداث شده است. 

آرامگاه "عبدالله بن برید اسلمی" و "حکم ابن غفاری" از یاران پیامبر اسلام(ص)
 
"بریده بن حصیب اسلمی" و "حکم ابن غفاری" از اصحاب و یاران معروف پیامبر اکرم در سال 62 هجری قمری در اطراف مرو وفات یافته و در شمال این منطقه تارخی دفن شده‌اند 

این در حالی است که در این منطقه، این دو اصحاب را دو قلو و بنیانگذار تبلیغ و ارشاد و پرچمدار اسلام در منطقه آسیای مرکزی نیز تلقی می‏کنند. بریده اسلمی و  حکم ابن غفاری هنگاه هجرت پیامبر اسلام آورد و در چندین غزوه شرکت داشت و در فتح مکه نیز یکی از پرچمداران سپاه اسلام بود.

گفته می‏شود که پیامبر اسلام به این دو صحابه مژده نیز داده است که در این مناطق در راه اسلام وفات خواهند کرد.

پیر زن 70 ساله ترکمن که از منطقه "تجن" به این محل برای زیارت آمده ‏است به خبرنگار ما می‌گوید، من به همراه پسر، نوه و عروسم به این محل مقدس برای زیارت آمدم.

وی افزود: این بزرگان اسلام در واقع اصحاب و کسانی بوده‏اند که پیامبر اسلام را دیده‏ و ما ترکمنان به آنها "یگشی زاده" یعنی انسانهای برجسته معنوی لقب داده‌ایم.

گفتنی است که در نزدیکی آرامگاه‌های مذکور که آرامگاه اصحاب نیز نامیده می‏شود، قبور ملیت‏های مختلف از مسلمانان نیز دفن شده‏ به این عقیده مردم این منطقه در زور قیامت اگر در نزد این شخصیت‌های بزرگ برخاستی به شفاعت آنان دست خواهی یافت. 

در همین حال، بر سنگ قبر این دو بزرگوار اسلامی  آمده ‏است که این دو شخص پس از حکمرانی در بصره و مشارکت در جنگ‌های مختلف در کنار پیامبر اسلام بوده‏اند و سپس به مرو  آمده و بین مردم پرچمداران اسلام بوده‏ و با ریشه کنی بی دینی و بت پرستی بین مردم این مناطق محبوبیت خاصی را کسب کرده‏اند.
 
مقبره "خواجه یوسف همدانی" محل زیارت انبوه زائران محلی و خارجی

آرامگاه خواجه یوسف همدانی یکی از عرفای بزرگ ایرانی که مدتی در مرو، خانقاهی پر رونق و کرسی درس و بحث داشته است، در این شهر قدیمی قرار دارد و هر روز ترکمن‌ها و توریست‌های زیادی از مناطق دور و نزدیک برای زیارت این عارف بزرگ ایرانی اسلامی به این منطقه سفر می‌کنند.

مزار خواجه یوسف همدانی، دارای ایوانی آجری و بلند است، این ایوان که سبک و سیاق بناهای ایلخانی و تیموری را دارد، احتمالا مصلای مرو بوده و اخیرا آرامگاهی که در جلو آن ساخته شده آن را از حالت مصلی خارج کرده است.
 
آرامگاه این عارف بزرگ ایرانی اسلامی هم‏اکنون در مجموعه بزرگی در مرو قدیم قرار دارد که شامل بناهایی نظیر برج، مکان‌های چله نشینی عرفا و مسجدی بزرگ است.
 
خواجه یوسف همدانی در سال ‪ ۴۴۰هجری قمری در روستای "بوزنجرد" همدان دیده به جهان گشود و شاگردان زیادی را در مرو در زمینه عرفان تربیت کرد که این شاگردان بعدها در گسترش این رشته در مناطق ترک زبان نقش اساسی ایفا نمودند.
 
خواجه یوسف همدانی در سال ‪ ۵۳۵ هجری قمری در مسیر بازگشت از هرات به مرو در منطقه "بادغیس" درگذشت که ابتدا در همان مکان دفن شد و بعدها یکی از شاگردانش پیکر وی را به مرو منتقل کرد و در محل کنونی به خاک سپرد.

این در حالی است که آرامگاه خواجه یوسف همدانی بر خلاف سایر آرامگاه‌های عرفا، فیلسوفان و ادبیان که آرامگاه‌های برخی از آن‌ها در حال تخریب است به طرز زیبایی از سوی دولت ترکمنستان مرمت و بازسازی شده است.
 
خواجه یوسف همدانی که در نزد ترکمن‌ها به "خواجه یوسف بابا" نیز مشهور است مورد احترام ویژه مردم ترکمنستان قرار دارد و آن‌ها هر روز با سفر به این منطقه در مسجد آرامگاه خواجه یوسف به راز و نیاز با خدای خویش می‏پردازند.

همچنین آرامگاه خواجه یوف همدانی از مجهزترین مراکز تاریخی و فرهنگی مرو قدیم می‌باشد که در این محل علاوه بر کارهای ایجاد منطقه سبز، عمرانی، رفاهی، مسجد بزرگ، سالن غذاخوری حدود 1000 نفری، خوابگاه زائران و سائر امکانات از سوی دولت و خیرین فراهم شده است.

آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی

آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی آخرین پادشاه سلسله سلجوقیان در آسیای مرکزی و در منطقه خراسان بزرگ، یکی دیگر از بناهای تاریخی مرو قدیم است و بافت معماری آن در واقع به نماد و سنبل  مرو قدیم تبدیل شده است.

در جریان حاکمیت 40 ساله سلطان سنجر سلجوقی وی در 19 جنگ در خراسان بزرگ بر خوانین و مدعیان سلطنت پیروز شد. سلطان سنجر پس از 73 سال زندگی در تاریخ 552 هجری قمری چشم از جهان فرو بست و از آن تاریخ به بعد ترکمن‌ها با عشق و علاقه به ایشان محل دفن وی را به عنوان یکی از شخصیت‌های تاریخی تاثیر گذار گرامی داشتند و آرامگاه وی را به محلی برای زیارت تبدیل کردند.

در وصف دینداری سلطان سنجر همین بس که مردم منطقه به عنوان یکی از سجایای اخلاقی وی می‌گویند، به هنگام فوت مادر سلطان سنجر اظهار داشت که تنها کسانی می‌توانند نماز میت مادرم را اقامه کنند که نماز صبح آنان قضا نشده باشد.

این در حالی است که در کشور ترکمنستان از سال جاری میلادی نیز اسکناس‌هایی با تصویر سلطان سنجر برای بزرگداشت یاد و خاطره این پادشاه سلجوقی چاپ شده که خود ارادت ترکمن‌ها را به ایشان نشان می‌دهد.

بنای آرامگاه سلطان سنجر سلجوقی در قرن ‪ ۱۲میلادی توسط "محمد بن آتسیزاس سرخسی" یکی معماران مسلمان بنا شده و این بنا در فهرست سازمان فرهنگی ملل یونسکو در سال نیز ثبت شده است.
       
در ورودی  آرامگاه سلطان سنجرسلجوقی یک سنگ نوشته‌ای بزرگی نصب کرده‌اند و بر روی آن به همراه عکسی از پرچم ملی ترکمنستان و ترکیه نوشته‌های نیز ضرب شده که در آن آمده است، سازمان دولتی "تیکا"  در سالهای 2002 الی 2004 میلادی این آرامگاه را به عنوان هدیه به ملت ترکمنستان بازسازی و مرمت کرده است.
 
و در نهایت آنکه، آنچه اکنون در این منطقه باستانی به چشم می‌خورد نسبت به آنچه در گذشته بوده است بسیار معدود و ناچیز است زیرا با پیشینه‌ای که مرو قدیم در تاریخ بشریت دارد، قطعا باید آرامگاه‌های شخصیت‌های علمی، فرهنگی و دینی بیشتری در این زمین گرانقدر باشد.

انتهای پیام/م