بررسی تاثیر گسترش منابع گازی نامتعارف بر تولید گاز طبیعی ایران: رویکرد پویایی‌شناسی سیستم

بخش اول

چکیده

در سال‌های اخیر، تولید گاز علاوه ‌بر منابع متعارف آن از منابع نامتعارف نیز امکان پذیر شده است. ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز متعارف جهان و چهارمین تولیدکننده آن در نظر دارد با ورود به فضای رقابت گازی، سهم خود را در تجارت جهانی گاز افزایش دهد. مطالعه حاضر، هدف اصلی خود را بررسی مسیر درازمدت اکتشاف، استخراج و تولیدگاز ایران و نحوه اثرگذاری گسترش تولید از منابع نامتعارف گازی قرار داده است. برای دستیابی به این هدف، رویکرد پویایی‌شناسی‌ سیستم مورد استفاده قرار گرفته است. الگوی طراحی ‌شده دارای سه زیرسیستم چرخه اکتشاف و تولیدگازهای متعارف، سرمایه‌گذاری و تقاضای جهانی است و برای دوره 1414-1380 شبیه‌سازی شده است. اعتبار الگو نیز براساس آزمون‌های بازتولید رفتار و وارد کردن تکانه به متغیرها مورد تأیید قرار گرفته است.

نتایج شبیه‌سازی بیانگر آن است که با روندکنونی، عمر ذخایرگازی مؤثر در آینده درکشور از حدود 400 سال به کمتر از 30 سال در سال 1414 خواهد رسید. تولید گاز طبیعی نیز با روندی افزایشی از حدود 100 میلیارد متر مکعب در سال 1380 به بیش از 500 میلیارد متر مکعب در سال 1414 خواهد رسید. به عبارت دیگر، میزان تولیدگازطبیعی طی یک دوره 35 ساله حدود 5 برابر خواهد شد. اعمال پیش‌نوشته‌های افزایش نرخ ‌اکتشاف، افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه و افزایش سرمایه‌گذاری در بهبود فناوری منجر به افزایش تولیدگاز طبیعی خواهد شد. با این وجود، گسترش گازهای ‌نامتعارف می‌تواند منجر به کاهش امنیت تقاضای گازهای متعارف جهان و کاهش تولیدگاز در ایران در یک دوره درازمدت شود. در نظرگرفتن همزمان تمامی پیش‌نوشته‌ها می‌تواند منجربه افزایش تولیدگاز و در نتیجه جبران کاهش تولید ناشی ازگسترش تولید گازهای نامتعارف شود.

کلیدواژگان

گازهای متعارف؛ گازهای نامتعارف (شیل گاز)؛ پویایی‌شناسی سیستم؛ صنعت گاز؛ ایران

1- مقدمه

گاز طبیعی به عنوان یکی از منابع اصلی و مهم انرژی در جهان شناخته شده و بر اساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی، انتظار بر آن است به دلیل وجود حجم بالای ذخایر، طول عمر این منبع خدادادی تا حدود 120 سال آینده نیز ادامه داشته باشد. (آژانس بین‌المللی انرژی[3]، 2011) با این حال و بر اساس گزارش سال 2011 آژانس بین‌المللی انرژی، از یک سو ذخایر جهان برای تامین تقاضای کشورهای در حال رشد تخصیص داده می‌شود و از سوی دیگر، ذخایر گاز در برخی از مناطق رو به کاهش گذاشته شده است. این مسائل باعث شده است تا امنیت عرضه گاز در برخی از مناطق و یا کشورهای جهان با تهدیدهایی روبه‌رو شود.

تولید گاز از منابع غیرمتعارف آن به عنوان یک راهکار امیدبخش در راستای بهبود امنیت عرضه انرژی گاز و یا کاهش وابستگی‌های واردات در برخی از کشورها از جمله آمریکا در سال‌های اخیر مطرح شده است.

منابع گاز غیرمتعارف به منابعی اطلاق می‌شود که متان در لایه‌های سنگ‌های رسوبی محبوس است. از مهم‌ترین این منابع می‌توان به گازهای شیل[4]، گازهای سخت[5] و متان محبوس در بستر ذغال سنگ[6] اشاره کرد. در این میان، گازهای شیل بیش از نیمی از ذخایر گازهای غیرمتعارف جهان را شامل می‌شود و نسبت به دیگر انواع گازهای غیرمتعارف بیشتر مورد توجه قرار گرفته است به طوری که بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا در سال 2013، گازهای شیل به تنهایی حدود 32 درصد از کل ذخایر گازهای طبیعی قابل بازیافت جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

با وجود چالش‌های مختلف در خصوص منابع گازی غیرمتعارف، برداشت از اینگونه منابع در کشور آمریکا به شدت مورد توجه قرار گرفته به طوری که 20 درصد از تولید ناخالص گاز این کشور در سال 2009 را تولید گاز از منابع غیرمتعارف تشکیل داده است. این در حالی است که این میزان در سال 2005 تنها حدود کمتر از 5 درصد بوده است. (اداره اطلاعات انرژی آمریکا[7]، 2011)

اگرچه گازهای شیل بیش از 100 سال است که در آمریکا تولید می‌شوند، اما چندان اقتصادی نبوده و در سال‌های اخیر و با ایجاد روش‌های استخراج پیشرفته نظیر شکست هیدرولیک، تولید این منبع سودآور شده است. (مارگو و بازبیسیو، 2011)

هزینه استخراج گاز شیل در سال 2011، حدود 200 دلار در هر بشکه معادل نفت خام تخمین زده شده است. شواهد نشان می‌دهد که در چاه‌های گازی که تخلیه آنها دارای شیب تندی است، هزینه اکتشاف روند صعودی خواهد داشت. (گلویستون و جانستن، 2012) با این وجود، پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه استخراج گازهای شیل در آمریکا می‌تواند منجر به کاهش هزینه تولید این نوع گازها و نزدیک شدن آن به هزینه تولید گازهای متعارف شود. این مسأله می‌تواند منجر به فضای رقابتی میان گازهای متعارف و نامتعارف در سطح جهان شود. (اکر و وندالین، 2012 و شبکه اطلاع‌رسانی وزارت نفت، شانا، 1392)

بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی اداره اطلاعات آمریکا (2015)، بالاترین حجم ذخایر گازهای شیل جهان با سهمی حدود 23 درصد به منطقه آمریکای شمالی تعلق دارد و پس از آن، آمریکای جنوبی، آفریقا و آسیا به ترتیب جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند.

بررسی سهم کشورهای مختلف جهان از حجم ذخایر گازی نامتعارف جهان نشان می‌دهد که کشور چین به تنهایی حدود 15 درصد از کل ذخایر گازی نامتعارف جهان را دارا است.  کشورهای آمریکا و کانادا در مجموع بیش از 15 درصد از حجم ذخایر گازی نامتعارف را در خود جای داده‌اند. روسیه به عنوان دومین دارنده منابع گازی متعارف جهان، حدود 4 درصد از حجم ذخایر گازی نامتعارف جهان را دارا بوده که جایگاه نهم را به خود اختصاص داده است.

اگرچه آمریکا توانسته است به فناوری استخراج گاز از منابع غیرمتعارف دست یابد با این وجود، گسترش تولید گاز از چنین منابعی در دیگر کشورهای جهان با نااطمینانی قابل توجهی از جهات مختلف روبه‌رو است .(اکر[8] و وندالین[9]، 2012) ممنوع شدن عملیات حفاری در کشورهای اروپایی نظیر آلمان، جمهوری چک و هلند می‌تواند تأییدی تجربی بر چالش‌های توسعه و گسترش منابع گازی غیرمتعارف قلمداد شود. (شبکه اطلاع‌رسانی وزارت نفت، شانا[10]، 1391)

در خصوص منابع گازی متعارف، ایران و روسیه را باید از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گازی متعارف در جهان قلمداد کرد. بر اساس گزارش جدید ارائه شده از سوی بریتیش پترولیوم[11] در سال 2013، ذخایر گاز اثبات شده روسیه از حدود 48 تریلیون متر مکعب در سال 2011 به حدود 9/32 تریلیون متر مکعب در ابتدای سال 2013 کاهش یافته است. ذخایر گاز متعارف ایران با کشف جدید صورت گرفته[12] به حدود 7/33 تریلیون متر مکعب رسیده که  به این ترتیب، ایران برای اولین بار به عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذحایر متعارف گازی جهان شناخته شده است. با این حال، در حوزه تولید گاز طبیعی، ایران نتوانسته است به طور مناسب از ظرفیت‌های ذخایر خود بهره‌برداری کند به طوری‌که پس از کشورهای آمریکا، روسیه و کانادا در جایگاه چهارم قرار گرفته است. (فلورنس[13]، 2003)

ایران می‌تواند با گسترش و توسعه ظرفیت‌های تولید گاز طبیعی از طرق مختلف مانند جذب سرمایه‌گذاری خارجی و بهبود فناوری به جایگاه مناسب دست یابد. در این راستا، مطالعه حاضر سعی کرده دورنمایی را از ظرفیت‌های ایران در اکتشاف، استخراج و تولید گاز طبیعی با تأکید بر گسترش تولید از منابع نامتعارف گازی ارائه کند. برای دستیابی به این هدف و نیز با توجه به پیچیدگی‌های رفتاری و سازوکارهای موجود در صنعت گاز استفاده از یک دیدگاه و نگرش سیستمی و پویا به بخش صنعت گاز ایران می‌تواند یافته‌های ارزشمندی را ارائه کند، از این‌رو، رویکرد مورد استفاده در این مطالعه «پویایی‌شناسی سیستم»[14] است.

الگوی مورد استفاده در این مطالعه به پیروی از الگوی اکر و وندالین (2012) دارای سه زیرسیستم شامل چرخه اکتشاف و تولید گازهای متعارف، سرمایه‌گذاری و تقاضای جهانی است. زیرسیستم چرخه اکتشاف و تولید گازهای متعارف به فرآیند اکتشاف، استخراج و تولید گاز در کشور برمی‌گردد به طوری ‌که از اکتشاف منابع مؤثر در آینده شروع و به تولید از ذخایر توسعه یافته گازی ختم می‌شود.

زیرسیستم سرمایه‌گذاری به طور خاص بر چهار موضوع درآمدهای فروش، سرمایه‌گذاری در توسعه، سرمایه‌گذاری در بهبود فناوری و سرمایه‌گذاری در اکتشاف تمرکز یافته است و زیرسیستم تقاضای جهانی بر سه محور اصلی تقاضای کل جهانی گاز، تقاضای گازهای متعارف جهان و تولید گازهای نامتعارف شکل گرفته است. در الگوی نهایی، ارتباطی منطقی میان سه زیرسیستم برقرار شده و الگو طی یک دوره درازمدت 1414-1380 شبیه‌سازی شده است.

2- پیشینه پژوهش

در حوزه اقتصاد انرژی و به ویژه در زمینه مسائل صنعت گاز و نفت، مطالعات متعددی وجود دارد. با این وجود، مطالعاتی که مسائل صنعت گاز را با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم مورد بررسی قرار داده باشند، بسیار اندک است. در این بخش به مروری بر مطالعاتی که صنعت گاز را با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم ارزیابی کرده‌اند، پرداخته شده است.

جانسون[15] و همکاران (2006) در پژوهشی با عنوان «استفاده از پویایی‌شناسی سیستم برای گسترش گزینه‌های سیاستی واقعی[16]: بینشی در مورد صنعت نفت و گاز» به بررسی کاربرد روش پویایی‌شناسی سیستم در خصوص گزینه‌های سیاستی پیش روی یک بنگاه نمونه تولیدکننده انرژی پرداخته‌اند. در این مطالعه، پنج چالش کلیدی که گزینه‌های سیاستی با آن روبه‌رو هستند در الگوسازی وارد شده است. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که استفاده از پویایی‌شناسی سیستم در توسعه گزینه‌های سیاستی واقعی می‌تواند استفاده از این گزینه‌ها را در سیاستگذاری صنعت نفت و گاز افزایش دهد.

چای[17] و همکاران (2009) در مطالعه‌ای با عنوان «پویایی‌های صنعت گاز انگلیس: الگوسازی پویایی‌شناسی سیستم و تحلیل سیاست انرژی درازمدت» به تحلیل پیش‌نوشته‌های متعدد در خصوص صنعت گاز انگلیس پرداخته‌اند. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که مدیریت سیاست‌های سمت عرضه به تنهایی نمی‌تواند اوج مصرف، تولید و اکتشاف را به تعویق بیندازد. همچنین پویایی‌های متغیرهای اصلی، یعنی اکتشاف، تولید و مصرف به شرایط اولیه تقاضا حساس است.

سیاست کاهش مالیات می‌تواند اکتشاف و تولید را تشویق کرده و در نهایت منجر به افزایش نرخ مصرف انرژی شود. پیشرفت‌های اکتشاف و فناوری‌های تولید می‌تواند اوج اکتشاف، تولید و مصرف را به تأخیر بیندازد. بهبود‌های فناوری به معنی هزینه پایین‌تر اکتشاف و تولید است که در درازمدت باعث پایین نگه داشتن الگوی پویای قیمتی می‌شود.

لی[18] و همکاران (2011) در مطالعه‌ای دیگر بر نگرانی‌های زیست محیطی ناشی از سهم بیش از 65 درصدی ذغال سنگ در عرضه انرژی چین تأکید کرده و معتقدند که استفاده از گاز طبیعی به دلیل پاک بودن این سوخت می‌تواند نگرانی‌های یاد شده را کاهش دهد. این پژوهشگران با استفاده از چارچوب الگوسازی پویایی‌شناسی سیستم به بررسی روند رشد مصرف گاز طبیعی در این کشور پرداخته‌اند.

 نتایج این مطالعه بیانگر آن است که میزان تقاضای مصرف انرژی چین از حدود 90 میلیارد متر مکعب در سال 2010 به حدود 340 میلیارد متر مکعب در سال 2030 افزایش خواهد یافت. همچنین با بیان اینکه ساختار مصرف انرژی در آینده تغییر خواهد کرد، پیش‌نوشته‌های مختلفی را مورد بررسی قرار داده‌اند. در این مطالعه پیشنهادهای سیاستی متنوعی برای توسعه اکتشاف و تولید گاز طبیعی در این کشور ارائه شده است.

«ارتباطات پیچیده در اقتصاد انرژی اندونزی و توسعه بازار با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستم بر اساس نظریه بازی‌ها» عنوان مطالعه‌ای است که توسط هیدایانتو[19] و همکاران (2011) انجام شده است. این پژوهشگران بر این باورند که رشد سریع تقاضای برق در کشور اندونزی از یک سو و ناتوانی دولت در تامین آن، مشکلاتی را در راه توسعه این کشور فراهم آورده است.

اگرچه تولیدکنندگان مستقل برق[20] می‌توانند برای تامین این تقاضا اقداماتی را انجام دهند، اما دولت به دلیل مشکلات بودجه‌ای توان حمایت مالی آنها را نداشته و در صورتی که دولت در ادامه نتواند راه‌حلی را ارائه کند، وضعیت بدتری به وجود خواهد آمد، بنابراین فهم مسأله و هموار کردن ارتباطات می‌تواند راه‌حلی برای این مشکل به وجود آورد. در این راستا، الگوسازی پویایی‌شناسی سیستم مبتنی بر نظریه بازی‌ها[21] برای دستیابی به این منظور استفاده شده است. نتایج بیانگر آن است که در مجموع و به طور کلی از یک طرف اثر کاهش یارانه انرژی می‌تواند اثر معنی‌داری بر فعالیت‌های اقتصادی داشته باشد و از طرفی، افزایش یارانه نیز می‌تواند منجر به افزایش تقاضای انرژی شود.

اکر و وندالین (2012) در مطالعه‌ای با عنوان «نااطمینانی‌های توسعه گازهای نامتعارف در هلند» بر گسترش موضوع گازهای نامتعارف در تامین عرضه انرژی جهان تأکید کرده و در این میان، سهم قابل توجه آمریکا در تولید گازهای نامتعارف را مورد توجه قرار داده‌اند. این پژوهشگران بر این باورند که در کشور هلند، منابع گازی نامتعارف می‌تواند جایگزین مناسبی برای گازهای متعارف باشد که حدود 25 سال آینده به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش خواهد یافت. با این وجود، نااطمینانی‌های متعددی بر توسعه گازهای نامتعارف در هلند وجود دارد.

 اکر و وندالین هدف اصلی مطالعه خود را ارزیابی اثرات چنین نااطمینانی‌هایی بر نرخ تولید گازهای نامتعارف در هلند قرار داده‌اند. برای دستیابی به این هدف، روش الگوسازی و تحلیل اکتشافی[22] را با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم تلفیق کرده‌اند. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که با ورود نااطمینانی‌های مختلف به الگوی طراحی شده، طیف گسترده‌ای از نرخ‌های تولید امکانپذیر ارائه می‌شود.

در ایران تنها مطالعاتی که صنعت گاز کشور را با رویکرد پویایی‌شناسی سیستم ارزیابی و تحلیل کرده، مطالعه کیانی و پورفخرایی (2010) و صمدی و عیدی‌زاده (1392) است. کیانی و پورفخرایی (2010) در مطالعه خود با عنوان «یک الگوی پویایی‌شناسی سیستم برای سیاست تولید و مصرف در بخش نفت و گاز ایران» بازخوردهای بین عرضه و تقاضا و درآمدهای نفتی در سیستم موجود را در نظر گرفته‌اند. در این مطالعه، اثرات سیاست‌های نفت و گاز در قالب پیش‌نوشته‌های مختلف برای بخش‌های مختلف اقتصاد ایران مورد ارزیابی قرار گرفته است.

 سه پیش‌نوشته که سه وضعیت پایه، بدترین حالت و حالت ایده‌آل را نشان می‌دهند برای پیش‌بینی روند آینده متغیرهای اصلی الگو مانند مصرف گاز فصلی نیروگاه‌ها، تزریق فصلی گاز در مخازن نفتی، رشد اقتصادی در بخش صنعت، مصرف نفت در بخش حمل و نقل، مصرف گاز صنعتی و در آخر، صادرات گاز مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج این مطالعه نشان داده است که میزان صادرات گاز در پیش‌نوشته‌های مختلف بین 500 و 620 میلیون متر مکعب در روز تا سال 2025 خواهد رسید.

صمدی و عیدی‌زاده (1392) در مطالعه‌ای با عنوان «طراحی یک مدل دینامیک برای تدوین سیاست‌های صنعت گاز ایران تا افق چشم‌انداز 1404» با استفاده از رهیافت پویایی‌شناسی سیستم به بررسی وضعیت صنعت گاز ایران و امکان دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 1404 پرداخته‌اند. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که چنانچه وضعیت کنونی در خصوص تولید گاز، مصرف و سطح فناوری ادامه یابد، ایران در افق 1404 تنها به هدف 75 درصدی سهم مصرف گاز در میان فرآورده‌های انرژی دست پیدا خواهد کرد.

با این وجود، برای دستیابی به هدف مهم جایگاه سومی ایران در تولید گاز جهانی با سهم 8 تا 10 درصدی از تجارت جهانی، لازم است سیاست‌های خاصی مورد توجه قرار گیرد. این سیاست‌ها از طریق پیش‌نوشته‌های مختلفی در این مطالعه مورد تحلیل قرار گرفته است.

در مجموع، پیچیدگی سازوکار صنعت گاز باعث شده است تا تمرکز مطالعات به سمت استفاده از تکنیک‌هایی حرکت کند که بتوان چنین پیچیدگی‌هایی را الگوسازی و رفتار عوامل در این صنعت را پیش‌بینی کرد. رویکرد پویایی‌شناسی سیستم از جمله تکنیک‌هایی است که استفاده از آن در سال‌های اخیر به طور قابل توجهی گسترش یافته است. نوپا بودن استفاده از چنین تکنیکی در صنعت گاز، بیانگر وجود پتانسیل‌های گسترش و بسط الگوسازی آن در زمینه‌های مختلف این صنعت است. در این میان، یکی از مسائلی که کمتر مورد توجه قرار گرفته است، بحث گسترش گازهای نامتعارف و اثرات آن بر بازارهای جهانی گاز به ویژه تولیدکنندگان گازهای متعارف است.

در این مطالعه سعی شده است تا دورنمایی از چنین وضعیتی با تأکید بر منابع گاز متعارف ایران صورت پذیرد. از آنجایی که موضوع گازهای متعارف و نامتعارف ارتباط‌های پسین و پیشین متعددی با هم دارند، لازم است تا برای ارزیابی دقیق این منبع انرژی، دیدگاهی سیستمی مورد توجه قرار گیرد. بر این اساس، به دلیل مشخصه‌های رویکرد پویایی‌شناسی سیستم که امکان تشریح رفتار غیرخطی سیستم و نیز شبیه‌سازی رفتارهای پیچیده را فراهم می‌کند برای تجزیه و تحلیل گازهای متعارف و نامتعارف، مورد استفاده قرار گرفته است.

3- توصیف الگو در چارچوب پویایی‌شناسی سیستم

الگوی توصیف شده در اینجا بر اساس مطالعه اکر و وندالین (2012) برای کشور هلند بوده و بنابر اهداف مطالعه حاضر، تعدیلاتی در آن برای کشور ایران صورت گرفته است.

3-1- الگوی پایه

الگوی پایه در این مطالعه از سه زیرسیستم کلی شامل موارد زیر تشکیل شده است:

* چرخه اکتشاف و تولید: در این زیرسیستم، برای ارزیابی توسعه گازهای متعارف، تنها بخش‌های بالادستی صنعت گاز یعنی، اکتشاف و تولید بر اساس الگوی چرخه عمر (که از بخش‌های اکتشاف، ارزیابی، توسعه و فازهای تولید تشکیل شده است)، الگوسازی شده است.

* سرمایه‌گذاری: این زیرسیستم، زیربنای اکتشاف‌های جدید و گسترش تولید از منابع متعارف را الگوسازی می‌کند.

* تقاضای گاز طبیعی: در این زیرسیستم که به نوعی به بازار گاز طبیعی اشاره دارد، کل تقاضای گاز به دو بخش گازهای متعارف و نامتعارف تقسیم شده است. به عبارت دیگر، تأثیر گازهای نامتعارف از کانال تقاضا دیده شده است.

در ادامه این بخش، به تشریح اجزای هر یک از زیرسیستم‌های سه‌گانه اشاره شده پرداخته شده است.

3-1-1- چرخه اکتشاف و تولید گازهای متعارف

در چرخه اکتشاف و تولید گازهای متعارف، ذخایر اکتشافی پس از عملیات اکتشاف و حفاری بر اساس نرخ اکتشاف به ذخایر توسعه نیافته تبدیل می‌شوند. پس از آن، ذخایر توسعه نیافته که برای تولید آماده باشند (بر اساس نرخ توسعه) به ذخایر توسعه یافته[23] تبدیل می‌شوند[24].

3-1-2- سرمایه‌گذاری

توسعه و گسترش اکتشاف‌های جدید به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های صنعت مورد نظر بستگی دارد. در الگوی پایه، فرض شده است که سرمایه‌گذاری، درصدی از سود تجمعی حاصل از فروش گاز است. این درصدها تحت تأثیر دو عامل است. این دو عامل عبارتند از:

1- بازدهی سرمایه‌گذاری[25]: این عامل به صورت نسبت قیمت سر منبع[26] به کل هزینه واحد اکتشاف قابل محاسبه است. این نسبت دارای تأثیر مثبتی بر سرمایه‌گذاری در اکتشاف است. (نیل[27]، 1974؛ چای[28] و همکاران، 2009)

2- فراوانی منبع[29]: به صورت نسبت کل ذخایر به تقاضا قابل محاسبه است. این نسبت دارای تأثیر منفی بر درصد سرمایه‌گذاری در اکتشاف است.

سرمایه‌گذاری در توسعه ذخایر توسعه یافته که برای تولید گاز آماده هستند نیز، عامل مثبت و مؤثری بر سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری است.

پی نوشت:

[1]- دانشیار بخش اقتصاد، دانشگاه شیراز

Email: asamadi@rose.shirazu.ac.ir

[2]- دانشجوی دکتری اقتصاد انرژی، دانشگاه شیراز- نویسنده مسئول

Email: mehdi28j@gmail.com

[3]- International Energy Agency, IEA

[4]- Shale Gas

[5]- Tight Gas

[6]- Coal Bed Methane

[7]- U.S Energy Information Administration, EIA

[8]- Eker

[9]- Van Daalen

[10]- http://www.shana.ir/fa/newsagency/1944914 شهریور 1391   :

[11]- British Petroleum

[12]- به تازگی در استان فارس، سفره عظیم گازی که پیش‌بینی می‌شود از منطفه برازجان تا گسل میناب و سواحل خلیج فارس ادامه داشته باشد، کشف شده است.

[13]- Florence

[14]- System Dynamics Modeling, SD

[15]- Johnson

[16]- Real Options Use

[17]- Chi

[18]- Lee

[19]- Hidayatno

[20]- Independent Power Producer

[21]- System Dynamics Based Game

[22]- Exploratory Modeling and Analysis (EMA)

[23]- Developed Reserves

[24]- در خصوص هزینه اکتشاف، اگرچه هزینه اکتشاف با کاهش ذخایر افزایش می‌یابد، اما با توجه به اینکه ایران بزرگ‌ترین دارنده حجم ذخایر گازی است به طوری که عمر آن‌ به طور متوسط حدود 150 سال تخمین زده شده است، از این‌رو در دوره کوتاه مورد بررسی این مطالعه، کاهش حجم ذخایر چندان قابل ملاحظه نبوده و نمی‌تواند اثر قابل توجهی بر افزایش هزینه‌های اکتشاف داشته باشد. در الگوسازی این مطالعه، هزینه اکتشاف تنها تابعی کاهنده نسبت به بهبود تکنولوژی در نظر گرفته شده است. با این وجود، این مسأله در خصوص گازهای نامتعارف که چاه‌های آن دارای ضریب بازیافت بسیار پایینی هستند، کاملاً مصداق دارد که در الگوسازی این نوع گازها این مورد بهتر است لحاظ شود.

[25]- Return on Investment

[26]- Wellhead Price

[27]- Neil

[28]- Chai

[29]- Abundance

مراجع

الف) فارسی

1- صمدی، علی حسین و عیدی‌زاده، شهرام (1392)، «طراحی یک مدل دینامیک برای تدوین سیاست‌های صنعت گاز ایران با استفاده از رویکرد پویایی‌شناسی سیستم»، فصلنامه تحقیقات مدلسازی اقتصادی، شماره 14.

ب) انگلیسی

1- Chi Chyong, Kong, William J. Nuttall, and David M. Reiner (2009), “Dynamics of the UK Natural Gas Industry: System Dynamics Modelling and Long-term Energy Policy Analysis”, Technological Forecasting and Social Change, No. 76 (3):339-357.

2- Craig W. Kirkwood (1998), System Dynamics Methods:A Quick Introduction.

3- EIA. (2011), Natural Gas Annual (2010), Washington, DC: Energy Information Administration, Office of Oil, Gas, and Coal Supply Statistics.

4- Eker, S., and C. van Daalen (2012), “Uncertainties in the Development of Unconventional Gas in the Netherlands”, Paper read at 9th International Conference on European Energy Market, 10-12 May, 2012, Florence.

5- IEA (2009), World Energy Outlook 2009, Paris: OECD/IEA.

6- Kiani, Behdad, Mohammad Ali Pourfakhraei (2010), “A System Dynamic Model for Production and Consumption Policy in Iran Oil and Gas Sector”, Energy Policy, 38.

7- Howarth , Robert W. and Renee Santoro and Anthony Ingraffea (2011), “Methane and the Greenhouse-gas Footprint of Natural Gas from Shale Formations”. Climatic Change,106:679–690

8- Sterman, John. D . (2000), Business Dynamics, Massachusetts Institute of Technology Sloan School of Management.

9- World Energy Outlook (2011), Special Report: Are We Entering a Golden Age of Gas? Paris: OECD/IEA.

http://dx.doi.org/10.1016/j.energy.2011.01.003

نویسندگان:

علی حسین صمدی: دانشیار بخش اقتصاد، دانشگاه شیراز

 مهدی امامی میبدی: دانشجوی دکتری اقتصاد انرژی، دانشگاه شیراز

پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران شماره 15

ادامه دارد...