نگاهی به اقتصاد مقاومتی از دیدگاه دو فقیه خراسانی (آخوند خراسانی و امام خامنه‌ای)
امام خامنه‌ای در پیام نوروزی خود، سال 1395 به سال «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نام نهادند. شاید راز این نامگذاری، همان «اقدام و عمل» باشد؛ چرا که رهبری معظم سال گذشته را نیز سال «اقتصاد مقاومتی» نامیده بودند اما به دلیل معطوف‌شدن تمام تلاش‌های دولت به فعالیت‌های خارجی که عمده عمر این دولت را به خود مشغول کرد، اقدام چشم‌گیری درباره اقتصاد مقاومتی با مؤلفه و شاخصه‌های خاص خودش از جمله تکیه بر تولید و نیروی کار داخلی، صورت نگرفت؛ از این رو بود که رهبر معظم انقلاب برای جلوبردن مسائل و مشکلات اقتصادی و ترسیم مسیر برای اهل خدمت، ضمن تأکید بر شعار سال قبل، « اقدام و عمل» را نیز به آن افزودند.
رهنمودهای رهبری خود دانشنامه‌ای مفصل را می‌طلبد تا روشن شود که ایشان برای پیشرفت مملکت و بهبود وضع اقتصادی، خطوط کلی را ترسیم کرده‌اند و تنها، به اقدام عملی مجریان نیاز است. البته در مواردی اقدام شده؛ مانند فعالیت‌های نظامی که بخصوص در صنایع موشکی پیشرفت‌هایی شگفت‌انگیز به دست آمده و ثابت شده که مردم ما به‌ویژه جوانان از توانایی عملی‌کردن رهنمودهای رهبری برخوردارند. مقام معظم رهبری در دیدار با کارگران در روز کارگر (اردیبهشت 95) فرمودند:
«مگر ساخت موشک با آن همه دقت و پیچیدگی، سخت است یا ساخت یک خودرو سواری؟! ساخت موشک‌های نقطه‌زن سخت است یا این‌که تلاش کرد تا سوخت خودرو را پایین آورد؟! چرا به این جوانان اعتماد نمی‌کنید؟ چرا آنان را به کار نمی‌گیرید؟ چرا به جای تشویق و کمک به تولید داخلی، دنبال واردات خارجی می‌روید؟! آن وقت ماشین آمریکایی را وارد می‌‌کنید که خود آمریکایی‌ها آن را به خاطر سوخت بالایش نمی‌خرند!»
اقتصاد مقاومتی و تولید ملی؛ جلوه‌ای از «جهاد دفاعی»
در بین علمای عصر قاجار به نام آخوند ملامحمد کاظم معروف به آخوند خراسانی متوفای 1329ق برمی‌خوریم که از رهبران مشروطه بود و در جایگاه ولی فقیه عمل می‌کرد. وی از آن دسته عالمان دینی است که موقعیت‌شناسی‌اش موجب شد قلم به دست گیرد و دولتمردان را به جهاد اقتصادی فراخواند1.
1. تولید ملی؛ راه رهایی از وابستگی
آخوند خراسانی در «اندرزنامه‌ای ده‌بندی» برای احمد‌شاه‌قاجار، خطوط کلی و سیاست‌های کلان برون‌رفت کشور از مشکلات سیاسی و اقتصادی را بیان کرده، پس از پندهای پدرانه و حکیمانه، در ضمن بندهای 2 و 3 به صراحت به مسائل اقتصادی و صنعتی می‌پردازد. او در بند دوم اندرزنامه‌اش خطاب به آخرین شاه قاجار، وی را به تقویت تولیدهای داخلی و ترویج کالاهای ملی، سفارش می‌کند و می‌نویسد:
«منسوجات و کالاهای وطنی را ترویج کنید؛ زیرا... این امر باعث می‌گردد که رجال مملکت و قاطبه افراد ملت از شما متابعت نمایند و چنین عملی موجب می‌شود که مملکت از بند احتیاج به منسوجات و مصنوعات خارجی آزاد گردد»2.
آیت‌الله العظمی آخوند خراسانی، علت «عقب‌افتادگی» را گرایش بی‌موقع حاکمان به بیگانگان و صنایع اجنبی می‌داند و در عین حال، با اشاره به استعداد ایرانیان و هوش و توانایی آنان و گواه آوردن بر این مدعا، به کسب علوم و فنون صنعتی روز جهانی سفارش می‌کند و علت عقب‌افتادگی ایران را گرایش بیجای شاهان گذشته به صنایع پیشرفته دنیا دانسته، متذکر می‌شود که:
«همت گمارید در نشر و بسط علوم و صنایع جدید، آن‌چه باعث ترقی و تعالی سایر ملل گردیده و آنان را به اوج عظمت رسانیده همان فراگرفتن علوم و صنایع تازه بوده و این از بدیهیات مسلّم است که ایرانیان از حیث استعداد و قابلیت، برتر از سایر ملل بوده و همیشه در طول تاریخ از این لحاظ پیشرو و مقتدای آنان بوده‌اند و این عقب‌افتادگی ...ناشی از عدم توجه و التفات اسلاف و گذشتگان به این امور بوده و میل بیجای آن‌ها به مصنوعات خارجی...»3.
2. غفلت از تولید ملی؛ زمینه‌ساز نابودی
آخوندخراسانی در زمان حیات خود و به‌ویژه دوره ورود فعالانه به عرصه سیاست، مکرّر به مسائل اقتصادی و استقلال از سیاست‌بازی و نفوذ سیاسی و رابطه این دو مقوله و عدم تسلط کفار بر مسلمانان تصریح فرموده است. بنا به نقل شاگردش آیت‌الله آقا نجفی قوچانی، در تلگرافی بلند در جواب مردم همدان با اشاره به این نکته که غفلت از اقتصاد و صنعت و تولید ملی، مساوی است با انقراض و نابودی، تلاش اقتصادی و نظامی و عمرانی را «یک جهاد دفاعی» دانسته که «بر همه واجب» و از «اهم شرعیات» است. در بخشی از این تلگراف آمده است:
«امروز عقلای عالم متفقند که متقضیات این قرن مغایر با مقتضیات قرون سالفه است. هر دولت و ملتی در امور عرفیّه و موضوعات خارجیه[منظور عمران و آبادانی است] از قبیل تسطیح طرق و شوارع و تجهیز عساگر بریّه و بحریه4 به طرز جدید و آلات جدیده و تأسیس کارخانجات که سبب ثروت ملیه است به وضع حالیه نکند و علوم و صنایع را رواج ندهد به حالت استقلال و حفظ جلالت افراد مستقر نخواهد بود و بقای بر مسلک قدیمی [و عدم پیشرفت اقتصادی و عمرانی و آبادانی]، جز اضمحلال و انقراض نتیجه نخواهد داد»5.
3. تلاش اقتصادی؛ اهم شرعیات
آخوند خراسانی در ادامه این تلگراف چنین نتیجه می‌گیرد که حفظ اساس اسلام و اهم شرعیات در این زمان به تلاش اقتصادی و تقویت تولید داخلی است که به‌واقع نوعی جهاد دفاعی در برابر کفار به شمار می‌آید، ایشان می‌نویسد:
«پس تأسیس این امور محترمه [که در عنوان قبل گذشت] حفظ بیضه اسلامی است و در معنا این اعمال یک نحو جهاد دفاعی است که بر عامه مسلمین واجب و لازم است؛ بلکه در شرعیات اهم از این نیست و همه می‌دانند که دول کفر از همین طرق، ترقیات کرده دست تطاول و تقلب به خاک مقدس اسلامی گشودند.»6
فرجام
هرچند که آخوندخراسانی به‌موقع به واقعیت‌های جامعه در زمان خود پی برد و نسخه برون‌رفت از آن را هم ارائه کرد؛ اما دولتمردان قاجار به جای اقدام و عمل و در پیش‌گرفتن تدبیری امیدوارکننده، مسیر خودکامگی و چشم‌پوشی بر واقعیت‌ها را دنبال کردند و موجب شدند تا فقر و فلاکت نه‌تنها به انقراض قاجاریه و نابودی حکومت مرکزی بینجامد بلکه کشور ایران و مردم نیز به دست بیگانگان و مهره‌های آنان سپرده شد.
امام خامنه‌ای امسال را به سال «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نام نهاده‌اند و در سخنان خود بر تولید ملی، رواج و حمایت از صنایع داخلی و تکیه به جوانان و دانشمندان و کارگران ایرانی و عدم اعتماد به دشمن بخصوص آمریکا تأکید می‌کنند، اما با کمال تأسف شاهد هستیم که تلاش برای تولید داخلی و اقتصاد مقاومتی نیز در حد شعار باقی مانده است.
به راستی اگر دغدغه‌های امام خامنه‌ای، و تذکرات پی‌در‌پی معظم‌له درباره تقویت اقتصاد داخلی و تولید ملی و تکیه‌کردن به دست و بازو و فکر و اندیشه مهندس و کارگر و دانشمند ایرانی، همانند پندهای پدرانه آخوند خراسانی بر زمین بماند! و دولت، فرصت «جهاد اقتصادی و جهاد دفاعی»- به قول آن بزرگان- را از دست بدهد آیا دولتمردان کنونی به سرنوشت دولتمردان قاجار دچار نمی‌شوند؟!
پی‌نوشت‌ها
1. علی احمدی‌خواه، «آخوند خراسانی؛ ولی‌فقیه عصر مشروطه»، مندرج در : مجله علمی ـ پژوهشی معرفت فرهنگی، شماره 27، 1395ش، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
2. عبدالحسین مجید کفایی، مرگی در نور، زندگانی آخوند خراسانی صاحب کفایه، ص 179. تهران: زوّار، 1359 ش.
3. همان، ص180؛ البته اشتباه مشهور است که مخاطب این نامه را محمدعلی شاه نوشته‌اند؛ اما نامه خطاب به احمدشاه می‌باشد(نشریه حکمت از نجف اشرف، س 18، ش11، ص 3-4، اول محرم 1328ق؛ کتاب اخبار نجف، ج1، ص 392-389) .
4. یعنی راه سازی، شهرسازی، تقویت نیروی‌های مسلح زمینی و دریایی.
5. آقانجفی قوچانی: برگی از تاریخ معاصر(حیات‌الاسلام فی احوال آیه الملک العلّام)؛ پیرامون شخصیت و نقش آخوند ملا محمدکاظم خراسانی در نهضت مشروطیت ص 50.
6. آقانجفی قوچانی: برگی از تاریخ معاصر(حیات‌الاسلام فی احوال آیه الملک العلّام)؛ پیرامون شخصیت و نقش آخوند ملا محمدکاظم خراسانی در نهضت مشروطیت ص50.
فصلنامه فرهنگ پویا شماره 32
انتهای متن/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
