به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، در ادامه معرفی مفاخر و بزرگان شیعه، در این شماره به معرفی «محقق حلی» می‌‌‌‌پردازیم.
در شماره‌‌های پیشین «ابن‌فهد حلی»، «سیدبن طاووس»، «سید بحرالعلوم»، «شیخ مفید»، «شیخ صدوق»، «شیخ کلینی»، «علامه حلی»، «سید مرتضی»، «سید رضی»، «شیخ طوسی»، «امین الاسلام طبرسی»، «خواجه نصیرالدین طوسی» و «قطب‌الدین راوندی» معرفی شدند.
ولادت
نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید هذلی حلی، معروف به «محقق»، «محقق اول» و «محقق حلى» در سال 602 هجرى قمرى در شهر تاریخى حله، قدم به عرصه وجود گذارد.
شهری که بزرگانی مانند سید بن طاووس، علامه حلی و ابن فهد حلی از آنجا برخاسته‌اند و امیرالمومنین علیه‌السلام پیش‌بینی شهر حله و بزرگان آن را کرده و فرموده بود: در اینجا شهرى به وجود مى‌‌آید که آن را «حله سیفیه» گویند و مردى از تیره بنى اسد آن را بنا خواهد کرد و از این شهر، مردان پاک سرشت و مطهر پدید مى‌‌آیند که در پیشگاه خداوند «مقرب» و «مستجاب الدعوة» مى‌‌شوند.
محققِ فقهای شیعه
محقق حلی یکى از بزرگترین و نامورترین فقیهان شیعه است و داراى عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان است به حدى که وقتى کلمه «محقق» را بدون قرینه و نشانهاى در میان فقها ذکر مىکنند، شخصیت تحقیقى و علمى ایشان مورد نظر است.
تحصیلات
محقق حلى از همان سنین کودکى به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت.
وی ادبیات عرب را که زبان مادریش بود به خوبى فرا گرفت. هیئت و ریاضیات و منطق و کلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشتهها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.
وى فقه و اصول را پیش پدرش حسن بن یحیى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند ابن نما و سید فخار موسوى- شاگرد ابن إدریس حلى- بهره برد.
محقق حلى با یک واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدریس حلى است و استاد علامه حلى بوده است.
شخصیت علمى
محقق حلى در سایه قریحه سرشار و فکر مواج و وسعت نظرى که داشت، به تحکیم مبانى فقه شیعه و اساس مکتب اجتهاد پرداخت.
وى فقه را بر پایه استدلال محکم بنا نهاد و در تحقیقات خود به آراى دیگران نیز توجه داشت و در توسعه ابعاد آن کوشش مىکرد.
مقام محقق، آن چنان است که برخی از بزرگان در فقه کسى را بر او مقدم نمىشمارند.
کتابهاى محقق، مخصوصا کتاب شرایع، کتاب درسى طلاب است و فقهاى زیادى کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.
ملاقات خواجه نصیرالدین طوسی با محقق حلی
فیلسوف و ریاضىدان بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسى با او در حله ملاقات کرده و در جلسه درس فقهش حضور یافته است.
خواجه مسافرتى به حله کرد و در آنجا با محقق اول (معروف به محقق حلى) دیدار و مباحثه کرد.
خواجه نصیر پس از ورود به حله براى دیدار با محقق حلی یکی از بزرگترین فقهای امامیه در مجلس درس او حاضر شد.
محقق در ابتدا به احترام خواجه درس را تعطیل نمود ولى با اصرار خواجه درس را شروع نمود و این مسأله را مطرح کرد که براى اهل عراق مستحب است کمى به طرف چپ قبله مایل شوند.
خواجه بر این گفته ایراد نمود که در این مورد استحباب معنایى ندارد زیرا اگر قبله واقعا مایل است باید به چپ میل نمود و اگر قبله مایل نیست، میل نمودن به چپ حرام است.
محقق در جواب فرمود این میل به چپ، میل از قبله به سوى قبله است و بعدا رسالهاى در این باب به نام «استحباب التیاسر لأهل العراق» نوشت و آنرا براى خواجه فرستاد و خواجه پس از مطالعه رساله بر تبحر محقق اذعان کرده و بسیار تحسین نمود.
کلمات بزرگان درباره محقق حلی
علامه حلى درباره‌اش مىگوید: «این بزرگ، فقیهترین مردم روزگار خویش بوده است.»
شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به «صاحب معالم» او را بدین گونه یاد میکند: «اگر علامه حلّی، «محقق» را فقیه و بزرگ همه زمان‌‌‌ها میشمرد، بهتر بود؛ چرا که محقق، سرآمد فقیهان شیعه است و در میان آنان نظیری ندارد.»
ابن داود حلی در کتاب رجال خود چنین مینویسد: «جعفر بن حسن... حلی محقق، امام، علامه و یگانه شخصیت زمان خود، سخنوری همانند او نیست. او کسی است که با دلیل و برهان خصم را به سکوت و خضوع وا می‌‌دارد.»
تستری در قاموس الرجال می نویسد: «او نخستین کسی است که کتابهای فقهی را به روش و ترتیب متاخرین در آورد»
شیخ آقا بزرگ طهرانی در کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعه درباره کتاب شرایع محقق حلی چنین مینویسد: «علماء از دوران مؤلف تاکنون به این کتاب دلباختند و فقهاء در طول قرنها بر این کتاب تکیه کردند و بحثها و درسهای خود را پیرامون آن قرار دادند و شرحها و تفسیرها و حاشیهها بر آن زدند تا آنجا که میتوان گفت: کتابها و منابع فقهی بزرگ ما که پس از محقق تالیف شده در حقیقت شرحهائی از این کتاب است.»
علامه سید حسن صدر، صاحب تأسیس الشیعة مىگوید: «انگشت قلم، عاجز از باز شمارى اوصاف اوست. او کتاب شرائع الإسلام دارد که به مثابه قرآن فقه است. از مجالس عالى درس او بیش از 400 مجتهد آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل شدهاند و چنین موفقیتى تاکنون براى احدى نصیب نشده است.»
شهید مطهری می‌‌گوید: « در میان فقهاى شیعه، کتابهاى سه شخصیت فوق‌‌الذکر یعنى محقق حلى، علامه حلى، شهید اول - که در قرن هفتم و هشتم مىزیستهاند - به صورت متون فقهى در آمده و دیگران بر آنها شرح و حاشیه نوشته‌اند و کسى دیگر نمىبینیم که چنین عنایتى به آثار او شده باشد. فقط در یک قرن گذشته دو کتاب از کتابهاى شیخ مرتضى انصارى- که در حدود صد و سیزده سال از وفاتش مىگذرد- چنین وضعى به خود گرفته است.»
استادان محقق حلی
از جمله مدرسینى که محقق حلى از محضر آنان بهره برده است عبارتند از:
1- پدرش شمس الدین حسن حلى
2- سید مجد الدین على بن حسن عریضى
3- ابو حامد نجم الإسلام محمد حلبى
4- ابن نما حلى
5- محمد بن جعفر حلى
6- سید ابو على، فخار بن معد موسوى
7- تاج الدین حسن بن على بن دربى
شاگردان محقق حلی
محقق حلى شاگردانى را تربیت نموده که هر یک چون ستارهاى درخشان در آسمان تشیع مىدرخشند که از جمله آنهاست:
1- علامه حلى
2- ابن داود حلى، صاحب کتاب رجال
3- ابن ربیب حلى
4- سید عبد الکریم بن احمد بن طاوس
5- سید جلال الدین مجد بن على بن طاوس
6- جلال الدین مجد بن الشیخ الإمام ملک الأدبا
7- شیخ صفى الدین حلى، عبد العزیز بن سرایا
8- عز الدین، حسن بن ابى طالب یوسفى، صاحب کشف الرموز
9- ابو جعفر، محمد بن على کاشفى
10- شیخ محمد حلى، پسر علامه حلى
تألیفات محقق حلی
مهمترین تألیفات به جاى مانده از محقق حلى عبارتند از:
1- شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام
زنده‌‌ترین و ارزنده‌‌ترین اثری است که از محقق حلی به یادگار مانده و در تاریخ جاوید خواهد ماند. با الفاظی کم و عباراتی شیوا و سبکی روان و نظم و ترتیبی بی سابقه و خلاصه روشی جالب و جدید در فقه، محقق حلی این کتاب نفیس را نوشت و مجموعه ابواب فقه را زیر چهار عنوان قرار داد: 1- عبادات 2- عقود 3- ایقاعات 4- احکام
48 کتاب فقهی بطور تفصیل در این چهار عنوان آمده و کلیات مسائل مربوط به اینها را محقق در شرایع جمع آوری نموده است.
هر یک از این ابواب فقهی را نیز به ارکان یا فصلها و مقدمات تقسیم نموده و هر یک از این ارکان و فصلها نیز به بخشهای مختلف تقسیم می‌شود که گاهی هر جزء از اینها بحث خاص خود دارد. خلاصه در تبویب و ترتیب مسائل فقهی ابتکار جالبی بکار برده است.
این کتاب از آن زمان تاکنون همواره مورد توجه و علاقه فقهاء و مجتهدین بوده است.
شیخ آقا بزرگ طهرانی در کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعه درباره کتاب شرایع محقق حلی چنین مینویسد: «علماء از دوران مؤلف تاکنون به این کتاب دلباختند و فقهاء در طول قرنها بر این کتاب تکیه کردند و بحثها و درسهای خود را پیرامون آن قرار دادند و شرحها و تفسیرها و حاشیهها بر آن زدند تا آنجا که میتوان گفت: کتابها و منابع فقهی بزرگ ما که پس از محقق تالیف شده در حقیقت شرحهائی از این کتاب است.»
شروح زیادی به این کتاب نوشته شده که معروفترین آن کتاب مهم و معروف 43 جلدی «جواهر الکلام» است که همه مجتهدین و مراجع تقلید به آن مراجعه می‌کنند و از عظمت بسیاری برخوردار است.
2- معارج الأصول
3- استحباب التیاسر لأهل العراق
4- تلخیص الفهرست
5- شرح نکت النهایة
6- الکهنة (در منطق)
7- مختصر المراسم
8- المسائل الغریبة
9- المسائل المصریة
10- المسلک فی أصول الدین
11- معارج الأحکام
وفات
سرانجام آفتاب درخشان آسمان فقاهت و مرجعیت در 13 جمادى‌الاخر روز پنجشنبه سال 676 هجرى قمرى در سن 74 سالگى دار فانی را وداع گفت و جهانى را داغدار رحلت خویش کرد.
برخی سبب رحلت این فقیه بزرگ را سقوط از پشت بام خانه‌اش نوشته‌اند.
بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملکوتى امیر المؤمنین علیه‌السلام به خاک سپردند و بنابر نقلى مرقد آن عالم ربانى در حله است. مردم حله پس از برگزارى مراسم تشییع، پیکر شریف محقق را در آرامگاهى که از پیش در آن شهر آماده کرده بودند به خاک سپردند. مقبره شکوهمند این نام‌آور شیعه در حله است و قبه بلندى بر آن مزار ساخته‌اند.
انتهای پیام/ک
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
