به گزارش گروه آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، در واژهشناسی (ترمینولوژی) آموزش و پرورش در تعریف عبارت ارزشیابی/Evaluation آمده است: فرآیند نظامیافته، منسجم، هدفدار و برنامهریزی شدهای برای جمعآوری، تجزیه و تحلیل، تفسیر و بهکارگیری اطّلاعات یا توصیف مقدار برخی ویژگیها و روشها بهمنظور تعیین ارزش، اهمیت، مطلوبیت، تاثیر یا کفایت چیزی طبق ملاکها، مقیاسها و مقاصد از پیش تعیین شده برای بررسی میزان تحقق هدفهای اولیه، که در نهایت به قضاوت و داوری ارزشی، با چشمداشت به اقدام معینی میانجامد، لذا در ارزشیابی، اثربخشیِ نتایج و تأثیر نهایی برنامه ها، مورد مطالعه قرار میگیرد و شامل داوری ارزشی است. معمولاً ارزشیابی در سه مرحله پیش از اجرا، ضمن اجرا و پس از اجرا، انجام میگیرد و چهار عنصر اصلی «قضاوت»، «معیار یا استاندارد»، «ارزش» و «شناخت» در آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. ارزشیابی که برخلاف ارزیابی، در بیشتر موارد، یک فعالیت بیرونی است، نباید با عمل ارزیابی که یک عملیات درونی است، اشتباه گرفته یا جایگزین آن شود.
فرآیندی جامعتر از سنجش که طی آن، اجزا، روشها یا نتایج یک برنامه مورد نظر ارزیابی میشود تا روی میزان کفایت و مطلوبیت آن داوری شود. بدین ترتیب ارزشیابی بر حسب نوع و کیفیت آن میتواند شامل ارزیابی فرآیندهای یادگیری دانشآموز، تدریس معلم یا کل برنامه و نظام آموزشی و در برگیرنده انواع آزمونها باشد.
واحدی در اداره که مسئولیت رسیدگی به وضع کارکنان، چگونگی انجام کار و شکایات رسیده به آن اداره را بر عهده دارد.
سنجش و بررسی حدود هر چیز و برآوردن ارزش آن، تعیین ارزش و بهای هر چیزی یا داوری ارزشی کردن، هر کاری که قضاوتی بههمراه داشته باشد.
ارزشیابی اثربخشی/Evaluation of Effectiveness: فرآیند بررسی و تعیین میزان تحقق اهداف، قضاوت در باره مطلوبیت پیامدها و بروندادهای نهایی و مقایسه آن با هدفهای پیشبینی شده نظام. برونداد نظام آموزشی که شامل سطح دانش و مهارت کسب شده، نگرش، آثار علمی تولید و خدمات ارائه شده میشود. به کمک مفهوم ارزشیابی اثربخشی، به این سؤال پاسخ داده میشود که تا چهاندازه برونداد نظام آموزشی از مطلوبیت مورد نظر برخوردار است. برخی از متخصصان کیفیت آموزشی را معادل اثربخشی دانستهاند.
ارزشیابی کیفیت، ارزشیابی استاندارد
ارزشیابی استاندارد/Standard Evaluation: ارزشیابی کیفیت
ارزشیابی اضافی/Extra/Additional Evaluation: اعطای فرصت دوباره به دانشآموزان دوره راهنمایی روزانه که در یک پایه تحصیلی دو بار مردود شدهاند و در آخرین نوبت تجدیدی موفق به کسب شرایط قبولی نشدهاند تا با تأیید شورای مدرسه (با حضور معلمان دروسی که دانشآموز در آن نمره قبولی کسب نکرده است) و به شرط شرکت در کلاسهای تقویتی، حداکثر تا پایان مهرماه در یک نوبت ارزشیابی اضافی شرکت کنند و در صورت کسب شرایط قبولی به پایه بالاتر ارتقا یابند.
ارزشیابی فوقالعاده
ارزشیابی آغازین/Pre Evaluation: نخستین ارزشیابی معلّم که قبل از آغاز فرآیند آموزشی یا فعالیت مورد نظر و بهمنظور آگاهی از میزان آموختهها، تواناییها و آمادگیهای قبلی دانشآموزان و شروع مناسب فرآیند تعلیموتربیت و جبران نارساییها و کاستیهای احتمالی آنان انجام میگیرد.
آزمون آغازین
ارزشیابی آموزش/Evaluation of Training: فرآیندهای مستمر جمعآوری، تجزیه وتحلیل و تفسیر اطّلاعات، سنجش کیفیّت برنامهها و دورههای آموزشی و بررسی تصمیمهای گرفته شده در طراحی نظام یادگیری با استفاده از استانداردهای از قبل تعریف شده توسط هیأت متخصّصان.
ارزشیابی باز/Open Evaluation: نوعی ارزشیابی که هنگام برگزاری آزمون، دانشآموزان میتوانند از کتاب درسی و سایر منابع مرتبط دیگر، بهصورت گروهی یا فردی استفاده کنند. بدیهی است که در این نوع از ازشیابی، سؤالات باید جنبه تفسیری، تحلیلی، ترکیبی و استنباطی داشته باشد.
آزمون کتاب باز
ارزشیابی برونداد/Product Evaluation: نوعی ارزشیابی که نه تنها در آخر، بلکه بر حسب ضرورت در فواصل برنامه و فرآیند آموزشی صورت میگیرد و به سنجش نتایج میپردازد.
ارزشیابی بیرونی/External Evaluation: نوعی ارزشیابی یک برنامه یا واحد آموزشی توسط افراد یا مؤسّسات واجد صلاحیت بیرون از آن، برای تعیین و تضمین این امر که آیا دانشگاهها و مؤسّسات آموزشی، الزامات مراجع عمومی و ذیصلاح و تأمین کننده بودجه و هزینه آنها را فراهم کردهاند یا نه؛ مانند پیگیری عملکرد فارغالتّحصیلان نظام آموزشی و ارزیابی میزان مفید بودن آموختههای مدرسهای در زندگی فردی و اجتماعی آنان.
ارزشیابی بیرونی بهطور معمول متضمن بررسی گزارش ارزیابی درونی، بازدید از مؤسّسه یا سازمان و تنظیم گزارش ارزیابی است. گزارش ارزشیابی درونی در اختیار آژانسهای اعتبارسنجی قرار میگیرد و معمولاً اعتبارسنجی مترادف با ارزشیابی بیرونی در نظر گرفته میشود.
ارزشیابی پایانی/Final Evaluation/Diagnostic: نوعی ارزشیابی که در آن تمام آموختههای دانشآموزان در پایان هر دوره، یک نوبت، دورهها یا موضوع مستقل آموزشی، اعم از بخش، فصل و... مورد سنجش قرار میگیرد و هدف اصلی آن حصول اطمینان از میزان تحقق اهداف آموزشی و پرورشی، احراز شرایط قبولی در هر درس و آگاهی از عملکرد موفق دانشآموزان در مقایسه با یکدیگر و قضاوت در باره اثربخشی کار معلّم و برنامهدرسی است.
بهوسیله این ارزشیابی میتوان یادگیریهای متراکم دانشآموزان را در طول یک دوره آموزشی اندازهگیری کرد و همانگونه که از عنوان آن پیداست، در پایان اجرای برنامه آموزش انجام میشود.
ارزشیابی تراکمی
ارزشیابی پروژه/Evaluation of Project: سنجش هدفمند و داوری آگاهانه در باره عملکرد برنامهها، طرحها با هدفها، بر اساس ضوابط و استانداردهای پیشبینی شده و شناخت و تحلیل آثار اقتصادی و اجتماعی ناشی از اجرای برنامهها.
ارزشیابی پس از اجرا/Ex-Post Evaluation: ارزشیابی اقدامات انجام شده که مشخّص میکند آیا اهداف برنامهها بر حسب تمام شاخصهای کمی و کیفی و اهداف پیشبینی شده محقق شده است یا نه تا ظرفیتها و امکانات بالقوه برای رشد آتی را کشف و از آنها بهرهبرداری کند، هر نوع نارسایی را که در اصل تهیه برنامه و اجرای آن وجود داشته است، آشکار سازد، کارایی و توانمندی دستگاههای برنامهریز را سنجیده و نتایج تجربه جدید را به عموم معرفی کند و آنها را برای تهیه بهتر برنامههای آتی بهکار گیرد.
ارزشیابی پیش از اجرا/Ex-Ante Evaluation: نوعی ارزشیابی که مزایای نسبی جریانهای مختلف اجرای کار را معلوم میکند که اغلب مطالعه امکان سنجی است؛ این ارزشیابی پایهای برای سیاستگذاری در پرتوی معیارهای تثبیت شده از قبیل ارتباط آن با هدفهای توسعه، امکان سنجی عملیاتی و مطالعات در زمینه هزینه - فایده را فراهم میآورد.
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی/Academic Achievement Evaluation: فرآیند جمعآوری سازمانیافته اطلاعات بهمنظور بررسی و سنجش عملکرد یادگیرندگان و داوری در مورد تلاشهای یادگیری دانشآموزان برای تشخیص میزان پیشرفت آنان و مقایسه نتایج حاصل با هدفهای از پیش تعیین شده آموزشی براساس ملاکهای معین و تصمیمگیری در باره این که آیا فعالیتهای آموزشی معلّم و کوششهای یادگیری دانشآموزان به نتایج مطلوب انجامیده است و به چه میزانی.
ارزشیابی تحصیلی و تربیتی/Academic and Educational Evaluation: داوری و قضاوت در مورد آموختهها و تغییر رفتار دانشآموز برای تعیین میزان نیل یادگیرندگان به هدفهای آموزشی و پرورشی از قبل تعیین شده.
ارزشیابی تراکمی/Summative Evaluation: ارزشیابی پایانی
ارزشیابی تشخیصی/Diagnostic Evaluation: نوعی ارزشیابی تکوینی که با هدف تشخیص مشکلات یادگیری دانشآموزان در یک موضوع درسی و معمولاً در فرآیند آموزش انجام میشود که از طریق آن میتوان معلومات و مهارتهای لازم دانشآموزان را برای ورود به مباحث جدید تشخیص داد؛ این ارزشیابی معیاری است برای سنجش رفتار ورودی دانشآموزان که به کمک آن میتوان نقطه شروع فعالیتهای آموزشی را مشخّص کرد.
به عبارت دیگر، ارزشیابی تشخیصی، بهمنظور کسب آگاهی از میزان آمادگی دانشآموز برای آغاز مناسب تدریس مطالب جدید توسط معلّم، انجام میگیرد.
ارزشیابی تکوینی/Formative Evaluation: نوعی از ارزشیابی که بهصورت مستمر و مداوم با مسئولیت معلّم، دانشآموزان و سایر ارزیابی کنندگان، بهمنظور ارائه بازخورد مناسب برای آگاهی معلم از نقاط ضعف و قوّت درسی و اطلاع دانشآموزان از نحوه عملکردشان و اتخاذ روشهای مناسب برای اصلاح و بهبود فرآیند تعلیموتربیت، تحکیم آموختههای قبلی و تقویت اعتماد بهنفس آنان، در هر نوبت یا در پایان هر بخش از مطالب تدریس شده، در طول سالتحصیلی یا مکرر بهصورت روزانه، هفتگی یا ماهانه انجام میشود.
این ارزشیابی شامل جمعآوری دادههای کیفی (مثل نظرات و احساسات) در باره برنامه آموزشی، انجام تکالیف درسی، آزمونهای عملکردی، فعالیتهای مرتبط با درس خارج از کلاس، ارزشیابیهای باز و مبتنی بر مشاهدات تدریجی رفتار، خودارزیابی و نظر اولیای دانشآموزان میشود و به دانشآموزان کمک میکند تا مراحل یادگیری را به واحدهای کوچکتری تقسیم کرده و با تلاش بیشتری برای شرکت در آزمون پایانی آماده شوند.
ارزشیابی مستمر
ارزشیابی توصیفی/Descriptive Evaluation: شیوهای از سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی تربیتی و فرآیند جمعآوری، تجزیه وتحلیل و تفسیر اطّلاعات حاصل از بهکارگیری ابزارها و روشهای مناسب (پوشه کار، آزمونهای مداد-کاغذی، آزمونهای عملکردی، ثبت مشاهدات، بررسی تکالیف و فعالیتها، کارنامه توصیفی و غیره) در طول فرآیند تعلیموتربیت و ارائه بازخوردهای کیفی موردنیاز بهمنظور تشخیص ضعفها، قوتها و مشکلات فرآیند یادگیری، اصلاح و بهبود آن، شناخت دقیق و همهجانبه فراگیران در ابعاد مختلف و کمک به یادگیری بهتر آنان در فضای روانی و عاطفی مطلوبتر و هدایت این جریان به سوی تحقق بهتر اهداف با بهکارگیری مقیاس مقولهای رتبهای (کاملاً تحقق یافته، تحقق یافته، نسبتاً تحقق یافته، نیازمند تلاش بیشتر) به جای مقیاس فاصلهای (20-0).
مهمترین ویژگی این نوع ارزشیابی، جهتگیری اصلاحی و درمانی آن است که در موقع مناسب به معلّم و دانشآموز این فرصت و امکان را میدهد که در راستای تحقق بهتر اهداف و انتظارات آموزشی، تغییرات مطلوب را در روند فعالیتهای خود بهعمل آورد.
ارزشیابی حرفهای/Vocational Evaluation: نوعی ارزشیابی شغلی و فرآیند سازمانیافته جمعآوری، تجزیه وتحلیل و مدیریّت منظم اطلاعات که بر اساس آن سطح تواناییها و مهارتهای حرفهای و عملکرد شغلی افراد بررسی شده و رتبهبندی میشوند.
ارزشیابی تخصصی
ارزشیابی دانشآموز مدار/Student Evaluation Circuit: نوعی ارزشیابی که در فرآیند آن به جای معیار ملاکی و هنجاری (مقایسه دانشآموز با دیگران)، میزان آموختهها، عملکرد تحصیلی، یافتههای فعلی و پیشرفت دانشآموز را بدون توجه به سطح عملکردش، با وضعیت فعلی و قبلی خودش مقایسه میکنند و به ارزشیابی او میپردارند. به عبارت دیگر؛ در این روش معلم دانشآموز را با عملکرد خود او مقایسه و سعی میکند با تشویق و ترغیب، اعتماد بهنفس او را تقویت و تفکّر منطقی و خلّاقانه دانشآموز را ارتقا دهد.
ارزشیابی درونداد/Input Evaluation: ارزشیابی از چگونگی استفاده از منابع برای نیل به اهداف برنامهها، شامل ارزشیابی تواناییهای سازمان، استراتژیهایی برای نیل به اهداف، برنامهها و طراحی یک استراتژی اجرایی و عملیاتی.
ارزشیابی درونی/Internal Evaluation: فرآیند جمعآوری و مدیریّت منظم اطلاعات و تحلیل آنها بر اساس نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهای مربوط به یک سازمان، برنامه یا واحد آموزشی، توسط افراد درون یک سازمان یا واحد اداری بهصورت عملی و نظاممند، فرآیندی که کیفیت عوامل تشکیل دهنده نظام آموزشی مورد نظر (مؤسّسه، گروه، برنامه) بهوسیله خود اعضای تشکیل دهنده آن نظام، مورد قضاوت قرار میگیرد و نتایج آن، بهمنظور بهبود و ارتقای آن بههمراه پیشنهادهای اصلاحی بهصورت گزارش تدوین میشود.
در این نوع از ارزشیابی، اطلاعات از طریق مدیریّت یا همه اعضا و دست اندرکاران برنامه یا واحد، نظر خواهی از دانشجویان، فارغالتّحصیلان و در صورت لزوم کارفرمایان جمعآوری میشود.
ارزشیابی زمینه/Context Evaluation: نوعی از ارزشیابی برای شناسایی محاسن و معایب برخی از اهداف در آموزش، برنامهها و نمونهگیریها، برای شناسایی مسیرهای رشد و پیشرفت؛ در واقع ارزشیابی زمینهای، سنجش و ارزیابی متغیرهای محیطی یک برنامه است.
ارزشیابی شغلی/Job Evaluation: فرآیند منظم و هدفمند مقایسه مسئولیتها، مهارتها و کوششها، با عنایت به امکانات و شرایط محیط کار هر یک از مشاغل سازمان، بهمنظور تعیین ارزش و اهمیت نسبی آنها با استفاده از معیارها و ضوابط مورد سنجش.
ارزشیابی ضمن اجرا/On-Course Evaluation: فرآیند بازنگری و بازبینی پیشرفت اجرای برنامه از طریق همسنجی نتایج واقعی با هدفهای برنامه؛ این ارزشیابی برای نظارت عملیاتی، بازنگری و تعدیل تمام یا برخی از اهداف پیشبینی شده بهکار میرود.
ارزشیابی عملکرد/Performance Evaluation: ارزیابی عملکرد
ارزشیابی فرآیند مدار/Process Evaluation/Process-Oriented Evaluation: نوعی ارزشیابی که به جای تأکید بر نتایج یادگیری، بر جریان یادگیری، پردازش اطلاعات، تشکیل ساخت ذهنی، دانش و تجربیات قبلی، انگیزش درونی، فرآیند اکتشاف و حل مسئله، راهبردهای فراشناختی، فعالیتهای گروهی و یادگیری مشارکتی فراگیران تأکید دارد و بهمنظور کسب اطلاع از فرآیند انجام فعالیت یا برنامه، چگونگی مراحل انجام یک کار یا فعالیت و بررسی اجزای یک برنامه در حین، ضمن یا در جریان اجرای آن انجام میشود.
سنجش راهبردهای مربوط به طرز عمل و مقایسه کارآمدی شیوههای مختلف تدریس، ترویج، بر انگیختن و سازماندهی.
ارزشیابی کارآیی/Evaluation of Efficiency: فرآیند بررسی کارآیی برای ماکزیمم کردن ترکیب مطلوبی از عوامل برونداد برای سطح معینی از درونداد یا مینیمم کردن درونداد برای دستیابی به ترکیب مطلوب برونداد؛ منظور از ارزیابی کارایی قضاوت در باره آن است که برای سطح مطلوب برونداد، چه حداقلی از درونداد و فرآیند کفایت میکند. به عبارت دیگر، در ارزیابی کارآیی بهدنبال این سؤال هستیم که چگونه برای میزان معینی از ویژگیهای عوامل درونداد، نتایج بیشتری از نظام به دست خواهد آمد.
ارزشیابی کیفیت/Quality Evaluation: فرآیند جمعآوری و بررسی نظاممند اطلاعات که منتج به قضاوت در باره مناسب بودن سطح کیفیّت فعالیت یا استانداردها، کیفیت برنامه یا واحد آموزشی گروه میشود. استانداردهای ایزو 9000 از مجموعه نظامهای مدیریّت کیفیت است که با هدف تأکید و توجه به کیفیت فرآورده (کالا یا خدمات) از سوی سازمان جهانی استاندارد (ایزو) تدوین شده است.
استانداردهای ایزو 9000 برای سازمانهای مختلف دستورالعملهای دیکته شده خاصی ندارد، بلکه فقط راهبردهای اصلی را برای اطمینان از صحّت انجام امور و تشخیص و رفع ناهماهنگی پیشنهاد میکند.
ارزشیابی استاندارد، ارزشیابی استاندارد 9000
ارزشیابی گروهی/Evaluation Group: نوعی ارزشیابی که در فرآیند اجرای آن، فقط تک تک دانشآموزان موضوع ارزشیابی نیستند؛ بلکه همه آنها فعالانه و بهصورت گروهی در امر ارزشیابی شرکت و با هم همکاری میکنند.
ارزشیابی مشارکتی
ارزشیابی مستمر/Formative Evaluation: ارزشیابی تکوینی
ارزشیابی مشارکتی/Participatory Evaluation: ارزشیابی گروهی
ارزشیابی مصوبه/Evaluation of Acts: فرآیند تعیین، تحصیل و فراهم آوردن اطّلاعات توصیفی و قضاوتی در مورد ارزش و مطلوبیت هدفها و نتایج حاصل از اجرای مصوبه یا اجرای طرحها و برنامههای مصوب بهمنظور هدایت تصمیمگیری، خدمت و پاسخگویی به نیازها و درک بیشتر مصوبه مورد بررسی.
ارزشیابی معلّم/Teacher Evaluation: فرآیند بررسی، قضاوت عملکرد و میزان پیشرفت دانشآموز توسط معلّم، بر اساس معیارهای تعیین شده.
ارزشیابی معیار مدار/Criteria -Referenced Evaluation/Assess: فرآیند بررسی و مقایسه میزان پیشرفت دانشآموز با حدود انتظارات برنامهدرسی و معلّم با استانداردهای از قبل تعیین شده.
ارزشیابی ملاکی
ارزشیابی و پژوهش/Evaluation and Research: ارزشیابی آموزشی و «پژوهش آموزشی» هر دو فرآیند نظامیافته جمعآوری اطّلاعات هستند؛ با این تفاوت که هدف پژوهش، یافتن دانش تازه در باره عناصر نظام آموزشی و پاسخ به سئوالهای کلی است تا بتوان پاسخ بهدست آمده در باره عناصر را به موارد مشابه تعمیم داد؛ اما هدف ارزشیابی قضاوت در باره ارزش مسائل و امور آموزشی است و همچنین نتایج حاصل از پژوهش، قابلیت تعمیم دارد ولی در ارزشیابی آموزشی، نتایج از خاصیت تعمیمپذیری قوی برخوردار نیست.
ارزشیابی و قضاوت/Evaluation and Judgment: فرآیند یا عمل بررسی و قضاوت درباره امور، افعال، موضوعات، مطالب، شایستگیها یا تواناییها و مقایسه آن با استانداردها و معیارهای تعیین شده. افعالی مانند ارزیابی میکند، مقایسه میکند، نتیجهگیری میکند، انتقاد میکند، اثبات میکند، در این سطح مورد استفاده قرار میگیرند.
ارزشیابی وابسته به دانشآموز/Assessments Related to Student: ارزشیابی دانشآموز مدار
ارزشیابی ورودی/Initial/Entrance Evaluation: ارزشیابی آغازین
ارزشیابی هنجارمدار/Norm-Referenced Evaluation: فرآیند جمعآوری و بررسی اطلاعات برای تعیین میزان پیشرفت فعالیتهای آموزشی و عملکرد دانشآموز در مقایسه با سایر دانشآموزان؛ این نوع ارزشیابی مبتنی بر ملاک نسبی است و عملکرد آزمون شوندگان با هیچ ملاک از پیش تعیین شدهای سنجیده نمیشود، بلکه با عملکرد آزمون شوندگان دیگر که همان آزمون را گذراندهاند، سنجیده میشود. هدف اصلی این نوع ارزشیابی تعیین وضعیت دانشآموز یا دانشجو در مقایسه با سایرین است.
ارزشیابی هنجاری
ارزشیابی ملاکی/Criteria – Referenced Evaluation: نوعی ارزشیابی برای سنجش عملکرد یادگیرنده براساس نوعی ملاک مطلق از پیش تعیین شده که همه دانشآموزان و دانشجویان باید به آن برسند و عملکردشان بر اساس آن ملاک مورد قضاوت قرار گیرد. هدف اصلی این ارزشیابی تعیین مقدار، میزان و سطح آموختههای آنان است.
ارزشیابی معیار مدار
انتهای پیام/