به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران توانا،«مصحف مشهد رضوی» به همت مرتضی کریمی‌نیا قرآن پژوه، محقق حوزه و دانشگاه و برترین نسخه‌شناس جوان کشور در ۸ سال تصحیح و جمع آوری شده است. طبق تحقیقات کریمی‌نیا این مصحف از قدیمی‌ترین مصحف‌های تاریخ بشر بوده و این یک رویداد فرهنگی بسیار بزرگ در مسائل علمی و نسخه‌شناسی جهان اسلام است.
مصحف مشهد رضوی یا Codex Mashhad عنوانی است برای مجموع دو نسخه قرآنی با خط حجازی کهن، به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ در کتابخانه آستان قدس رضوی مشهد که بر روی هم یک قرآن را تشکیل می‌داده‌اند. این اثر اکنون با ۲۵۲ برگ، کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل از سده نخست هجری در سراسر جهان به شمار می‌آید که بیش از ۹۵% متن قرآن را در بر دارد.
با توجه به ویژگی‌های متنی این مصحف، ویژگی‌های رسم، غرائب املائی، اختلاف قرائات، چینش یا ترتیب بندی سوره‌ها و نهایتاً بر پایه آزمایش‌های متعدد کربن ۱۴، اکنون روشن شده که بخش اصلی این نسخه در سده نخست هجری کتابت شده است.
به گفته مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگر این اثر، مجموع ویژگی‌های این مصحف، در کمتر نسخه‌ای از قرآن‌های کهن به خط حجازی یافت می‌شود. از این رو، «مصحف مشهد رضوی» یکی از مهم‌ترین اسناد عینی در شناخت ما از تحولات تاریخ متن قرآن کریم در سده نخست هجری است.
نمونه‌ای از صفحات مصحف مشهدرضوی به‌خط حجازی(نسخه شماره ۱۸ آستان قدس رضوی)
مصحف مشهد رضوی بر روی پوست در قطع بزرگ (حدوداً ۵۰×۳۵ سانتی متر) در سده نخست هجری در مدینه یا کوفه کتابت شده و تا چند دهه بعد احتمالاً در کوفه بوده است. این اثر در قرون بعدی به خراسان انتقال یافته و در اختیار عالمان و مُقریان نیشابور بوده است. در اواخر قرن پنجم هجری، مالک این نسخه با نگارش وقف‌نامه‌ای در آغاز نسخه، آن را به حرم امام رضا(ع) وقف کرده است.
بنا به یادداشت واقف و مالک نسخه، مصحف مشهد رضوی در هنگام وقف در اواخر سده پنجم هجری، در دو جلد مجزا تدوین و صحافی شده بوده است. اکنون پس از گذشت ۹ قرن از زمان وقف، بخش نخست مصحف به شماره ۱۸ و بخش دوم آن به شماره ۴۱۱۶ در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
مصاحف حجازی کهن‌ترین دستنویس‌های قرآنی به‌جا مانده از سده نخست و اوایل سده دوم هجری‌اند که در ظاهر خط آن‌ها حالت مایل و افتادگی به سمت راست دارد. تعداد این مصاحف شناخته شده در سراسر جهان به کمتر از پنجاه نمونه می‌رسد که از برخی از آن‌ها «مثلا قرآن بیرمنگهام» تنها دو یا چند برگ باقی مانده است. در این میان، مصحف مشهد رضوی با دارا بودن ۲۵۲ برگ و اشتمال بر بیش از ۹۵ درصد متن قرآن، پُربرگ‌ترین و کامل‌ترین سند دستنویس قرآنی از سده نخست هجری به شمار می‌آید.
وقف‌نامه آغازین مصحف مشهد رضوی، در نسخه ش ۱۸ آستان قدس رضوی
با انجام برخی پژوهش‌های نسخه‌شناختی طی ۱۰سال گذشته، جایگاه و اهمیت این اثر منحصر به فرد در میان سایر قرآن‌های کهن کتابخانه آستان قدس رضوی بیشتر هویدا شده است. متن کامل «مصحف مشهد رضوی» اکنون با تحقیق و توضیحات و مقدمه‌ای مشروح به دو زبان عربی و انگلیسی، از سوی «مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث» در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ (۲۰۲۲-۲۰۲۳ میلادی) به صورت فاکسیمیله منتشر شده است.
چاپ فاکسیمیله مصحف مشهد رضوی همراه با پژوهش‌های نسخه‌شناختی، متنی و تاریخی درباره کلمات و آیات قرآنی در این مصحف صورت پذیرفته است. تصویربرداری با کیفیت عالی، چاپ نفیس بر روی کاغذ گلاسه مات، مدیریت رنگ در طراحی و چاپ، و سرانجام جلدسازی، قاب سازی و صحافی منحصر به فرد، از دیگر ویژگی‌های نسخه برگردان یا چاپ فاکسیمیله مصحف مشهد رضوی است.
پیشگفتار از سید جواد شهرستانی/ تحقیق، پانویس و مقدمه: مرتضی کریمی‌نیا/ صفحه آرایی و تحقیق فنی در مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران/ مدیریت هنری: مجید فدائیان/ مدیریت رنگ: مانی نورایی / صحافی و جلدسازی با گروه جلدسازی تُرنج (شهاب متین رضا) بوده است.
نسخه برگردان یا چاپ فاکسیمیله از مصحف مشهد رضوی
نسخه برگردان یا چاپ فاکسیمیله از مصحف مشهد رضوی، همراه با تحقیق بر روی متن این قرآن و بازخوانی تمام کلمات آن صورت گرفته است. تمام تصاویر دو نسخه قرآن به شماره‌های ۱۸ و ۴۱۱۶ از کتابخانه آستان قدس رضوی به ترتیب صحیح در صفحات سمت راست قرار گرفته و بازخوانی متن هر صفحه همراه با نکات مقایسه‌ای و توضیحات محقّق اثر در برابر آن (در صفحات سمت چپ) قرار گرفته است. در بالای صفحات چاپ فاکسیمیله، شماره برگ در هر یک از دو نسخه ۱۸ و ۴۱۱۶ و نیز آدرس دقیق آیات ذکر شده در آن صفحه به دو زبان عربی و انگلیسی ذکر شده است.
در بخش تحقیق (صفحات سمت چپ)، متن آیات قرآن عیناً به همان صورت که در اصل نسخه (صفحات سمت راست) آمده، بازنویسی شده است. در کنار هر سطر، شماره آن سطر قرار داده شده است تا خواننده به سهولت بتواند هر سطر قرآنی را در اصلِ نسخه و متن بازنویسی شده مقایسه کند.
از آنجا که کتابت مصحف مشهد رضوی حاوی برخی تفاوت‌های متنی است، برای سادگی و سهولت خواننده، تفاوت‌های این متن کهن با یکی از مصاحف متداول و رسمی جهان اسلامی یعنی «مصحف القاهرة» یا «المصحف الأمیری» در ستون جداگانه‌ای نشان داده شده است.
جدول راهنمای رنگ‌ها برای استفاده از تحقیق در متن مصحف مشهد رضوی
این تفاوت‌ها شامل اختلاف رسم یا املاء، اختلاف قرائات و اختلاف در شمارش آیات و مانند آن است. به علاوه، بخش‌های ناپیدا یا مبهم از متن آیات، اصلاح یا بازنویسی متن با قلم متأخر و نیز اشتباهات یا سهوهای کاتب نیز مشخص شده است. برای دقت بیشتر تمامی این تفاوت‌ها با رنگ‌های مختلف مشخص شده و جدولی در کنار صفحات (سمت چپ) معنا و مفهوم هر یک از این رنگ‌ها را توضیح داده است.
برای کمک بیشتر به خواننده، محقّقِ اثر کوشیده است در پانویس‌های هر صفحه به شرح و توضیح بیشتر درباره مهم‌ترین مطالب تاریخی، تفسیری و نسخه‌شناختی موجود در مصحف مشهد رضوی بپردازد، از جمله: غرائب الرسم، اختلاف قرائات، اختلاف مصاحف الامصار، عدّ الأی، نام سوره‌ها و اشتباهات کاتب.
درباره برخی از نمونه‌های خاص املایی که با رسم المصحف مطابق نیستند، علاوه بر اشاره به روایات و گزارش‌های کهن عالمان اسلامی راجع به آن رسم و املاء، کتابت مشابه یا متفاوت با مصحف مشهد رضوی در میان سایر مصاحف کهن به خط حجازی و کوفی از قرون نخست در کتابخانه‌های سراسر جهان گزارش شده است.
مشخصات کتاب شناختی اثر انتشار یافته به دو زبان عربی و انگلیسی چنین است:
مصحف المشهد الرضوی: الجامع للنّسختین المرقّمتین ۱۸ و ۴۱۱۶ فی مکتبة العتبة الرضویة بمشهد، تصدیر: جواد الشهرستانی، دراسة وتحقیق: مرتضی کریمی‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۱ش/ ۱۴۴۴ق/ ۲۰۲۲م. ۱۰۲۴ص. شابک: ۸-۶۶۴-۳۱۹-۹۶۴-۹۷۸.
Codex Mashhad: Qurʾān Manuscripts Nos. 18 & 4116 in the Āstān-i Quds Library, edited by: Morteza Karimi-Nia, foreword by: Jawad al-Shahrestani, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1444/2022, 1024pp. ISBN: 978-964-319-664-8.
مصحف المشهد الرضوی: تاریخه وخصائصه، تألیف: مرتضی کریمی‌نیا، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ۱۴۰۲ش/ ۱۴۴۵ق/ ۲۰۲۳م. ۱۹۲ص. شابک: ۳-۶۶۵-۳۱۹-۹۶۴-۹۷۸.
Codex Mashhad: An Introduction to its History and Contents, Morteza Karimi-Nia, Qom: The Alulbayt Islamic Heritage Institute, 1445/2023, 192pp. ISBN: 978-964-319-665-3.
پایان پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
