به گزارش خبرگزاری فارس از قم سخن گفتن از دوران دفاع مقدس آسان نیست خصوصا اگر بخواهیم به این موضوع به مثابه یک فرهنگ نگاه کنیم که در جای جای زندگی ما تاثیر می‌گذارد. فرهنگ بر اساس تعریف مقوله‌ای است که از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا می‌کند و وراثتی نیست. بر همین اساس اگر بخواهیم به موضوع فرهنگ در جامعه خود نگاهی کلی داشته باشیم باید این نکته را مدنظر قرار دهیم که جاری شدن فضای ایثار و شهادت مانند دیگر مقولات فرهنگی به آموزش نیاز دارد و اردوهای راهیان‌نور را می‌توان یکی از بهترین بسترها برای این آموزش به شمار آورد.
بیش از 10 سال است که در آغاز هر سال جدید عده‌ای از اقشار مختلف جامعه بار سفر را به مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس می‌بندند و سال جدید را در کربلای ایران آغاز می‌کنند. این اردوها علاوه بر تاثیراتی که در زمینه انتقال فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه دارد، می‌تواند یک ابزار کارآمد تربیتی برای تربیت نسل‌های جدید بر اساس ارزش‌ها باشد.
حجت‌الاسلام محمدعلی اخوان مسئول حوزه مطالعات جهادی بسیج سازندگی است که هم‌اکنون در زمینه پشتیبانی فکری و محتوایی اردوهای جهادی در حال فعالیت است. محتوا بخشی، آموزش، پژوهش،اعزام روحانی و تدوین اسناد بالادستی حرکت‌های جهادی در کشور بر عهده این مرکز است. وی طلبه درس خارج فقه، کارشناس ارشد علوم قرآنی و متخصص و مشاور تربیتی است.
به بهانه نو شدن سال و اعزام کاروان‌های راهیان‌نور با او در زمینه تاثیر اردوهای راهیان‌نور و گفتمان جهاد در تربیت نسل جوان به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا بر کم و کیف اثرات تربیتی این رویداد فرهنگی بزرگ بررسی دوباره داشته باشیم.
فارس: یکی از مهمترین تاثیرات اردوهای راهیان‌نور بی‌شک تاثیرات تربیتی آن است که می‌تواند در تربیت جوانان و نوجوانان به کمک مسئولین فرهنگی جامعه بیاید؛ این تاثیرات را چطور تبیین می‌کنید؟
- اگر بخواهیم مطلع کلام را در موضوع راهیان‌نور در یک جمله خلاصه کنیم، باید بگوییم سفر به مقتل شهدا خصوصا در هنگامه نو شدن سال، می‌تواند بهترین کارگاه رویش خوبی‌ها و سرآغاز تولد معنوی انسان باشد. در واقع وقتی به منظومه‌ها و منشورهای تربیتی مراجعه می‌کنیم همه برای تحول و تربیت انسان کلید واژه‌هایی از جنس جهاد همچون زندگی جهادی و تربیت حماسی را مطرح می‌کنند که عامل اساسی در تعالی و تحول است.
متخصصان تربیتی می‌گویند وقتی می‌خواهید در یک انسان تحول ایجاد کنید باید روحیه جهادی را در او زنده کنید. اتفاقی که باید در یک انسان بیفتد تا بگوییم تربیت شده است؛ اتفاقی که از انسان‌های معمولی چمران‌ها و همت‌ها را می‌سازد.
تمام تفکرات و مکاتب فکری که امروزه وجود دارند در مرحله عمل برای الگوهایی تاکید می‌کنند تا جامعه را در مسیر فکری مطلوب خود قرار دهند. در این راستا برخی مکاتب شبهه‌سازی می‌کنند و برخی مکاتب دیگر نیز از طریق نمادسازی مخاطبان را همراه می‌کنند.
مدل تربیتی کارآمدی که چند سال است در کشور استفاده می‌شود و به مثابه یک شارژر معنوی در طول سال جوانان را در مسیر هدایت الهی قرار می‌دهد، بحث جهادی است که به دو روش در حال حاضر در کشور دنبال می‌شود؛ اردوهای راهیان‌نور و اردوهای جهادی از بهترین طرح‌های موجود است.
بازدید از مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس اثری فراتر از مقوله آموزشی دارد و یک اتفاق تربیتی است و اهداف دیگر مانند مسائل آموزشی در این اردوها در درجه دوم اهمیت قرار دارند.
فارس: به نظر شما فرآیند شکل‌گیری این نقش تربیتی چگونه است؟
- در مقدمه این مباحث باید به این نکته توجه کنیم که کلید واژه جهاد در بطن خود چندین مفهوم عمیق را گنجانده است. مفاهیمی مانند تلاش خستگی‌ناپذیر، مبارزه با دشمن و انگیزه معنوی در کلید واژه جهاد مستور است.
یکی از این روش‌های گسترش این مفهوم حرکت‌ها و اردوهای جهادی است که طلاب، دانشجویان، دانش‌آموزان و اقشار دیگر را در نوروز و طول سال به مناطق دور دست می‌کشاند تا از روی احساس مسئولیت قسمتی از بار مشکلات مادی و معنوی را در این مناطق کم کنند. در واقع این کار جهادی استمرار اندیشه شهدا است که در دوره‌ای احساس کردند باید با بذل جان خود از اعتقاداتشان دفاع کنند. حضور این جوانان در روستاها نیز در راستای همین احساس مسئولیتی است که شهدا را به جبهه‌ها کشاند.
بنابراین یک مدل که در جامعه ما شکل گرفته و بسیار هم موفق بوده این است که ما الگوهای جهاد را در کارگاه کوچکی که یک روستا است، به تصویر بکشیم و جوانان را در دل این جریان قرار دهیم تا آرام آرام فرهنگ زندگی جهادی فراگیر شود.
یک راه دیگر این است که جوان را در یک بستری ببریم که جهاد قبلا در آن رخ داده و کسانی تا پای جان در راه این ارزش ایستاده و مبارزه کردند.
این موضوع از بزرگان ما نقل شده است که در جایی که قطره‌ای از خون یک شهید افتاده است، اگر حرم و بارگاه بسازند، ارزشش را دارد چرا که این فرد به خاطر خدا تمام هستی‌اش را فدا کرده و این یک الگوی ماندگار است.
جوان ما وقتی تمام سختی‌های راه را برای خود همراه می‌کند و در مناطقی مانند فکه و شلمچه حضور پیدا می‌کند، سر و پای وجودش با شهدا پیوند می‌خورد و عملا آنها را الگوی زندگی خود قرار می‌دهد.
جوان و نوجوان به دنبال بهترین‌هاست و با آنان که در شهر، محور زندگیشان خود و خواسته‌هایشان است را با آنانکه تنها انگیزه زندگیشان، رضایت خدا و انجام وظیفه است مقایسه می‌کند و زندگی‌اش را با کسانی که برای خدا زندگی کرده و برای او از تمام هستی‌شان گذشته‌اند، پیوند می‌زند.
در جامعه همواره دو جریان حق و باطل وجود دارد که جریان حق در خدامحوری و جریان باطل در خود محوری خلاصه می‌شود و ما اگر بخواهیم برای خدامحوری الگویی برای جوانانمان معرفی کنیم و او را حسینی تربیت کنیم باید او را در فضایی قرار دهیم که با الگوهای موفق خدامحور آشنا شود و راهیان‌نور یکی از بهترین این فضاهاست. راهیان‌نور روح جهاد را در جوانان می‌دمد و الگوی موفق زندگی جهادی را به آنان معرفی می‌کند.
اتفاق دیگر حضور شهدا در این مناطق است. شیعه معتقد است کسانی که در راه خدا جانشان را فدا کرده‌اند، زنده بوده و می‌توانند تاثیرگذار باشند. قرآن نیز این معنا را به ما می‌فهماند و تاکید می‌کند که گمان نکنید آنها مرده‌اند بلکه زنده هستند و در نزد پروردگارشان روزی می‌گیرند.
حضرت زهرا(س) شنبه‌ها و دوشنبه‌ها بر مزار شهدای جنگ احد حاضر می‌شد و در این اردو امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را با خود همراه می‌کرد که دارای دو نکته مهم است اول آنکه باید فرهنگ جهاد را از دوران طفولیت به نسل‌ها انتقال داد. دوم اینکه حضرت زهرا(س) که خود بانوی دو عالم و بهانه خلقت است در کنار مزار حمزه سیدالشهدا حاضر می‌شود و برای گرفتن حاجات خود به شهدا متوسل می‌شود که این برای همه یک درس است تا ارزش خون شهدا را با تمام وجود درک کنیم.
مناطق علمیاتی هشت سال دفاع مقدس جایی است که در آن می‌توانیم حضور شهدا را لمس کنیم، چرا که خاک این مناطق هنوز با اجساد مطهر شهیدان آمیخته است و هنوز عطر این جوانان پاک در آنجا به مشام می‌رسد. در واقع مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس گویی جلوه‌ای از کربلا است که برای هر جوانی می‌تواند منشأ شکل‌گیری احساسات پاک خدایی باشد.
جایی که خون شهید مظلومانه به زمین ریخته است، بهترین مکان برای توسل است و خدا نیز به واسطه این خون‌های پاک، برکاتش را در این مناطق نازل می‌کند. اینطور است که می‌بینیم مسیحی در این مکان‌ها مسلمان می‌شود و افرادی که یک عمر خود را در گناه رها کرده‌اند، پس از حضور در این مناطق تحول پیدا می‌کنند و مسیر زندگیشان عوض می‌شود.
مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس موزه تاریخی نیست و شهدا نیز بخشی از تاریخ به حساب نمی‌آیند، بلکه شهدا زنده هستند و در زندگی امروز ما نیز تاثیرگذارند.
فارس: گاهی گفته می‌شود که این تاثیرگذاری‌ها مقطعی است؛ به نظر شما این اساسا حرف درستی است و اگر درست است چه باید بکنیم که این تاثیرگذاری‌ها خصوصا در جوانان پایدار شود؟
- در جریان اردوهای راهیان‌نور سه عامل اساسی فعال است که دو عامل آن تاثیرگذاری ماندگار دارد و یک اتفاق نیز مقطعی و به عنوان وسیله‌ای کارآمد برای تثبیت دو اتفاق اول است. اتفاق نخست تاثیرگذاری در بینش نوجوان است که سبب می‌شود او الگوی زندگی‌اش را در این اردوها پیدا کند. البته ممکن است همین نوجوان و جوان در طول سال دچار گناهانی هم بشود اما در نهایت وقتی می‌خواهد در بزنگاه‌های زندگی شاخصی برای خودش انتخاب کند از شهیدان نام می‌برد و آنها را در پیش‌روی خود می‌بیند که این یک تاثیرگذاری پایدار است. یعنی بینش فرد در این اردوها متحول می‌شود و در جهان‌بینی وی تغییر ایجاد می‌شود.
اتفاق دوم که در این اردوها می‌افتد و ماندگار است، توسل به شهدا است. شاید حال لحظه توسل موقتی باشد اما برکات آن دعا پس از آن جلوه‌گر می‌شود. این تحولات را نمی‌شود نادیده گرفت به عبارت دیگر برکات امروز ما استجابت دعاهای دیروز ماست.
اتفاق سوم این است که افراد در جریان این اردوها احساساتشان جریحه‌دار می‌شود و در علایقشان تجدید نظر می‌کنند. حالاتی مانند شور و اشتیاق همانطور که اشاره کردید موقتی است اما شعوری که در این اردوها برای افراد حاصل می‌شود آنی و لحظه‌ای نیست.
دیده می‌شود که دختران و پسران جوان تا مدتی پس از حضور در این سرزمین‌ها بسیاری از موارد شرعی را بهتر و بیشتر رعایت می‌کنند اما پس از مدتی این اثر تقلیل می‌یابد، به این دلیل که شور یک امر موقتی است اما شعوری که در جریان این اردوها به وجود می‌آید موقتی نیست و تاثیرش را در مراحل مختلف زندگی فرد خواهد گذاشت. کسی نباید توقع داشته باشد که یک شور احساسی تا ابد در یک جوان ادامه داشته باشد اما مطلب مهم این است که این شور سکوی پرتابی برای رسیدن به آن شعور است.
بسیاری از دختران و پسران را می‌بینیم که پس از حضور در اردوهای راهیان‌نور بینش و فکرشان تغییر می‌کند، هر چند برای رسیدن به نقطه‌ای که به عنوان ایده‌آل انسانیت در این اردوها به آن رسیده‌اند راه زیادی در پیش داشته باشند اما مهم این است که راه را پیدا کرده‌اند و به الگوهای صحیح رسیده‌اند.
فارس: آیا مدیریت این اردوها می‌تواند در تاثیرگذاری آن نقشی داشته باشد؟ مدیریت مطلوب در اینگونه فضاها را چگونه توصیف می‌کنید؟
- مدیران راهیان‌نور در تقویت عوامل فعال در تاثیرگذاری اردوهای راهیان‌نور می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند و این موضوع باید از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان مثال مشاهده می‌کنیم در یادمان‌هایی که مملو از احساس و شور دینی است، نمایشگاه‌هایی برای عرضه محصولات فرهنگی برپا می‌شود و متاسفانه در برخی موارد مسئولین امر پیش‌بینی نمی‌کنند که در شرایطی که چندین هزار نفر قرار است همزمان از این نمایشگاه‌ها دیدن کنند، این اختلاط پسر و دختر می‌تواند تمام آن تاثیرات معنوی را از بین ببرد.
اینجاست که ضرورت توجه به مدیریت معنوی در کنار مدیریت مسائل عادی جلوه‌گر می‌شود و باید این موضوع را در نظر داشت که ما دنبال چه چیزی در این اردوها هستیم. اگر ما به دنبال تربیت نوجوان و جوان هستیم باید بدانیم اختلاط مانع تربیت است و باید کنترل شود.
مقوله دیگر که مربوط می‌شود به موانع تربیتی، کمیت‌گرایی است. گاهی که ما یک مدل تربیتی را دنبال می‌کنیم و از آن موفقیت‌هایی می‌بینیم، به جای حراست از آن، آن را فدا می‌کنیم. البته سخن از افراط و تفریط‌هاست مثلا امسال در سطح وسیعی راهیان‌نور از تمام اقشار ثبت‌نام داشت، در حالیکه پیش از این اگر کسی می‌خواست در این اردوها شرکت کند باید هفت خوان رستم را می‌پیمود و این موضوع فضای خاصی را در منطقه ایجاد کرده بود اما زمانی که دسترسی برای همه آسان می‌شود فضا خیلی تغییر می‌کند.
مسئله دیگر ضرورت توجیه کسانی است که در این اردوها حضور پیدا می‌کنند. گاهی مشاهده می‌شود برخی که در این مناطق حضور پیدا می‌کنند خیلی با این فضا آشنا نشده‌اند و در واقع نمی‌دانند به کجا آمده‌اند. راهی سرزمین نور قبل از ورود به مناطق عملیاتی باید خود را برای حضور در این فضا آماده کرده و مفهوم شهید و شهادت را درک کرده باشد. این موضوع به ما این هشدار را می‌دهد که باید کار فرهنگی را از مبدأ در این اردوها آغاز کرد.
فارس: گاهی گفته می‌شود در این اردوها باید از تمام اقشار دعوت شود تا این ظرفیت فرهنگی در محدوده خاصی از جامعه محصور نشود.
- این درست است اما در عین حال باید توجه داشته باشیم این سرزمین‌ها برای ما نماد هستند و حکم شعائرالله دارند و نباید طوری رفتار شود که حرمت این سرزمین‌ها شکسته شود. همانطور که در ورودی حرم ثامن‌الائمه(ع) بانوان از هر قشری که هستند باید چادر سر کنند تا بتوانند داخل شوند، در مناطق عملیاتی نیز باید خط قرمز‌هایی وجود داشته باشد تا معنویت این فضاها از دست نرود.
....................................
گفت‌وگو: زینب آخوندی
....................................
انتهای پیام/س10/د1000
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
