به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات فارس، رهبر انقلاب در بازدید امسال از نمایشگاه کتاب سخنان مهمی در عرصه کتاب و کتابخوانی داشتند که یکی از مهم‌ترین آنها مربوط به بحث «ویراستاری» بود. ایشان موضوع ویراستاری و صحیح بودن متون کتاب‌ها از لحاظ دستور زبان فارسی و کتاب‌آرایی و شکل ظاهری کتاب‌ها را در این بازدید مهم خواندند.
همین اشاره کافی بود تا خبرگزاری فارس به سراغ این موضوع برود و مشکلات و آسیب‌های متوجه این حوزه را از زبان افراد درگیر در این مسئله را بررسی کند و دنبال پاسخ به این سئوال باشدکه چه راهکارهایی برای سر و سامان دادن به وضعیت ویراستاری در کشور وجود دارد. سراغ افراد مختلفی در این سلسله مصاحبه‌ها رفتیم و نظر آنها را پرسیدیم.
«نازی سلطانی» ویراستار ارشد انتشارات امیرکبیر است که با بیش از 16 سال سابقه ویراستاری حرفه‌ای و تلمذ از محضر استادان این رشته و تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی، مورد خوبی برای پاسخگویی به سئوالات ما بود. با او از مشکلات ویراستاری، ارتباط سه ضلعی ناشر ویراستار و مولف و راه‌های برطرف شدن مشکلات گفتیم. این گفت‌وگوی خواندنی به شرح زیر است:
*ابهام و غلط‌های تایپی بیشترین اشکلات کتاب‌ها هستند
سوال ما از شما به عنوان ویراستاری که در یکی از بزرگترین انتشارات کشور ما کار ویراستاری انجام می‌دهید، این است که وقتی نگاهی فنی به کتاب‌های منتشر شده در انتشارات دیگر و آنچه در بازار نشر ما وجود دارد می‌اندازید، چه اشکالات عمده‌ای را به ویراستاری کتاب‌ها وارد می‌بینید؟
خب معمولا غلط تایپی در کتاب‌ها زیاد وجود دارد، جمله‌ها مشکل دارند و کتاب‌ها با جمله‌بندی‌هایی منتشر می‌شوند که از نظر من فاجعه هستند. معمولا جای قید در جمله‌ها اشکال دارد و مشکلات زبانی از این دست در کتاب‌ها زیاد است. به هر حال یک سری مشکلاتی در کتاب‌ها وجود دارد که شاید مقداری از آنها مربوط به نویسنده یا مترجم آن کتاب باشد ولی کار ویراستار این است که باید مشکلات را ببینند، و به نویسنده متذکر شود، قطعا در چنین کتاب‌هایی ویراستاران چیزهایی را ندیدند، و اگر هم دیده‌اند به نویسنده نگفته‌اند و طبعا هم نویسنده آنها را بر طرف نکرده است.
نکته دیگر وجود دوگانگی در کتاب‌ها است. یعنی مطالب کتاب ابهام دارند و خواننده متوجه منظور نویسنده نمی‌شود که همه اینها نیاز به برطرف شدن دارند، باید ویراستاران اشکالات را به صاحب اثر بگویند. به هر حال حداقل کار این افراد این است که کار را ارتقاء دهند. ما که کار اولیه را ندیدیم که چه بوده و چه مشکلاتی داشته اما همین کتاب‌هایی که منتشر می‌شود پرغلط است و به آن حدی که باید برسند، در حد حداقل‌های کتاب نرسیده است.
شما مشکل را در کجا می‌بینید؟ ویراستاران بی‌سواد هستند یا بی‌دقت هستند که نتیجه این قدر پرغلط و پر ابهام می‌شود؟
همه اینها می‌تواند باشد هم بی دقتی و هم بی‌سوادی. اما در مجموع آن مهارت و تخصص کافی برای ویراستاری وجود ندارد و تسلطی به زبان فارسی ندارند که چنین کتاب‌هایی وارد بازار کتاب می‌شوند. نکته مهم دیگر هم زمانی است که ویراستار صرف کتاب می‌کند. وقتی که برای بررسی کتاب می‌گذارند خیلی مهم است. اگر زمان دست خود ویراستار باشد، شاید کار با دقت بیشتری منتشر شود اما هر ناشری در چارچوب خاصی کار می‌کند و زمان مشخصی می‌دهد و تعیین می‌کند روی کتاب چه قدر کار شود پس همه مشکلات به ویراستار برنمیگردد و گاهی به علت کمبود وقت بی‌دقتی می‌شود.
*وقت بیشتری را صرف کتاب‌های تخصصی می‌کنیم
شما در انتشارات امیرکبیر براساس چه قانون و دستورالعملی این کار را انجام می‌دهید؟
وقتی کتابی را به ما می‌دهند دقیقا مشخص می‌شود که چه قدر رویش کار شود و ما چه قدر زمان بگذاریم. درباره بعضی کتاب‌ها ما خودمان پیشنهاد می‌دهیم که کار بیشتری می‌خواهد و معمولا هم پیشنهادهای ما تصویب می‌شود. یعنی وقتی درباره کتاب‌های تخصصی‌تر پیشنهاد می‌دهیم که بررسی بیشتری می‌خواهد موافقت می‌کنند و ما با دقت بیشتری به بررسی کتاب می‌پردازیم. کاملا رابطه دو طرفه‌ای بین ناشر و ویراستار وجود دارد ما که با رییس مستقیم خود در ارتباط هستیم. چون نگاه تخصصی وجود دارد. چون نظر خود آنها هم بر این است که روی کتاب‌های تخصصی ویرایش حرفه‌ای انجام شود کتابی که پیش ما می‌آید و می‌بینم سطح پایینی دارد، موضوع را منعکس می‌کنیم، اشکالات را تذکر می‌دهیم اما درباره کتاب‌ها تخصصی حوصله بیشتری به خرج می‌دهیم.
نکته دیگر بحث ویراستاری یک دست کتاب‌ها در سطح همه ناشران کشور است. به نظر می‌رسد هر ناشری رسم الخط ویژه خودش را دارد، شما در انتشارات امیرکبیر پیرو چه شیوه نامه‌ای هستید آیا شیوه نامه مخصوص به خود را دارید؟
ما از شیوه‌نامه فرهنگستان استفاده می‌کنیم و به همان هم پایبند هستیم.
آن وقت این تخصص ویراستاری را شما چگونه کسب کرده‌اید، حاصل کلاس‌های آکادمیک بوده یا به صورت تجربی ویراستاری را آموختید؟
در دانشگاه چند واحد ویرایش کتاب برای دانشجویان زبان و ادبیات فارسی هست که من هم آن را گذرانده‌ام. اما بعد از آن من به صورت عملی، این حرفه را آموختم. از اولین کسانی که من با ایشان همکاری کردم دکتر پاکرو بود و با شیونامه ایشان و زیر نظر ایشان کار می‌کردیم اصلا نیازی نبود که به کلاس‌های جای دیگر برویم یا دوره ببینیم.
*ویراستار باید ابهام کتاب‌ها را حتی در حوزه تخصصی بفهمد
کار ویراش شما در چه حوزه‌ای قرار می‌گیرد ویرایش شما محتوایی است یا صوری یا هر دو؟
ما ویرایش فنی هم انجام می‌دهیم. رسم‌الخط را هم بررسی می‌کنیم. ویرایش ادبی هم انجام می‌شود. اما یک وقت کتاب در حوزه حقوقی است یا زمین‌شناسی و اینها دیگر در تخصص ما نیستند که بررسی کنیم تا ویرایش محتوایی انجام شود. اما وقتی کتاب در زمینه ادبیات است ما خیلی می‌توانیم مانور بدهیم و ویرایش محتوایی هم درباره کتاب انجام دهیم. یک چیز دیگر هم هست. نکته مهمی که درباره کار ویراستاری وجود دارد این است که حتی کتاب‌هایی که در تخصص ما نیستند و به دستمان می‌رسند، ما باید آن قدر احاطه داشته باشیم که ایرادهای کار را بفهمیم و دوگانگی‌ها را به صاحب اثر متذکر شویم و به نویسنده بگوییم مثلا این قسمت کتاب ابهام دارد یا ایرادی به آن وارد است و او باید با نگاه تخصصی‌اش آن نقص را برطرف کند اما بعضی وقت‌‌ها هم نویسنده‌ها زیر بار نمی‌روند. پس همه مشکلات کتاب به ویراستارش برنمیگردد.
*جلال آل احمد هم اگر الان زنده بود زیر بار ویراستاری کتابش نمی‌رفت
بعضی از نویسنده‌ها می‌گویند ویراستاران با متن و نوشته ما بی‌رحمانه برخورد می‌کنند یا به جان متن ما می‌افتند و بالا و پایینش می‌کنند، آیا این حرف را قبول دارید؟ یا اصلا دیده‌اید که چنین اتفاقی بیفتد و برخورد بی‌رحمانه‌ای با متن کتاب شود؟
بعضی نویسنده‌ها صاحب سبک هستند. مخصوصا نویسنده‌هایی که در زمینه ادبیات کار می‌کنند و نه در تخصص‌های دیگر. ما سعی می‌کنیم به این نویسنده‌های صاحب سبک و سبک‌شان احترام بگذاریم. اگر جلال آل احمد الان زنده بود سبک خودش را داشت و زیر بار تغییر متن کتابش نمی‌رفت و ویراستار هم حق چنین کاری را ندارد. از طرف دیگر باتوجه به اینکه یکی از کارهای اولیه ویراستار، این است که سبک نویسنده را حفظ کند و باید به سبک نویسنده‌ها احترام گذاشت. اما اینکه عده‌ای گله‌مند می‌شوند که ویراستار متن ما را قلع و قمع می‌کند باید ببینید خودشان در چه حدی هستند، این به این معنا نیست که ما در کتاب دست می‌بریم باید ببینیم در آن کتاب اصلا سبکی وجود دارد یا نه!
انتهای پیام/و
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
