افزایش اختلافات دریایی در شرق آسیا

 با افزایش قدرت اقتصادی چین و توسعه بی سابقه توانمندی نظامی آن ، این کشور اکنون در پی گسترش حوزه سرزمینی خود در دریاهای اطراف این کشور است، .همین مساله باعث بروز اختلافات متعددی بین چین از یک طرف و دیگر کشور های هم جوار آن در دریای جنوبی چین و دریای شرقی چین شده است.با این همه به نظر می رسد که اختلافات در دریای جنوبی چین از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار است.

دریای جنوبی چین

یکی از مهمترین موارد این اختلافات، مناقشه کشورهای چین، ویتنام، فیلیپین، مالزی، سنگاپور، برونئی و تایوان بر سر "دریای جنوبی چین" می باشد؛ علی رغم میادین نفت و گاز بسیاری که در این دریا وجود دارد، اختلافات چین و همسایگانش بر سر مالکیت آن، سبب شده که مساله چشم انداز و دورنمای صنعت فراساحل دریای جنوبی چین به یکی از موضوعات روز دنیا تبدیل شود.

دریای جنوبی چین، دریایی حاشیه ای است که بخشی از اقیانوس آرام به شمار می آید و ناحیه ای در حدود سه و نیم میلیون کیلومتر مربع از سنگاپور تا تنگهٔ تایوان را در بر می گیرد. این دریا پس از پنج اقیانوس جهان، بزرگ ترین ناحیهٔ دریایی جهان است. در این دریا همچنین، بالغ بر صدها جزیره وجود دارد که در مجموع یک مجمع الجزایر را تشکیل می دهند.

این جزیره ها هر چند عمدتاً خالی از سکنه هستند ولی بدلیل وجود منابع نفت و گاز در نزدیکی این جزیرها (بویژه جزایر اسپرتلی و پاراسل) و عبور و مرور یک سوم خطوط کشتیرانی دنیا از این آبراه، کشورهای حاشیه این دریا همگی ادعای تملک بر بخشی از این دریا و جزایر آن را دارند. اما صرف نظر از منابع مهم غذایی و معدنی که سرآغاز اختلاف بر سر این دریا می باشد، آنچه سبب شعله ورتر شدن آتش اختلافات میان هشت کشور ساحلی حاشیه این دریا شده، اکتشاف میادین بسیار غنی نفت و گاز می باشد.

بر اساس آمار و اطلاعات اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، در این دریا 8 میلیارد بشکه ذخیره اثبات شده نفت و 28 میلیارد بشکه ذخیره بالقوه وجود دارد. این در حالی است که بر اساس اطلاعات همین سازمان، در این دریا 20 تریلیون متر مکعب نیز گاز طبیعی وجود دارد. وجود چنین منابع گسترده ای از نفت و گاز سبب شده که اختلافات بر سر مالکیت منابع موجود در این دریا، به یکی از چالش برانگیزترین موضوعات سیاسی دنیا و یکی از بزرگترین دغدغه های مقامات چینی تبدیل شود.

هر چند تمامی کشورهای حاشیه دریای جنوبی چین هر یک به نوعی مدعی مالکیت بر بخشی از این دریا می باشند ولی واقعیت این است که در حالی که برخی کشورها در خصوص ادعای مالکیت همسایگان خود موضع بی طرفانه یا سکوت اتخاذ کرده اند سه کشور چین، ویتنام و فیلیپین به ترتیب اصلی ترین مدعیان مالکیت بر دریای جنوبی چین می باشند.

اما نکته در اینجاست که در بین سه کشور مذکور نیز چین بیش از سایر کشورها خود را نیازمند مالکیت بی چون و چرا بر بخش اعظم این دریا می بیند. چرا که چین بعنوان دومین کشور بزرگ مصرف کننده نفت در دنیا که طبق آمار موجود در سایت آژانس بین المللی انرژی (IEA) بیش از 55 درصد از نفت مصرفی خود را از دیگر کشورها وارد می نماید امروزه خود را در برابر شرایط دشواری در زمینه تامین منابع انرژی مورد نیازش می بیند.

از همین رو در سند راهبردی چین برای تولید و تامین انرژی، منابع نفت و گاز دریای جنوبی چین، جایگاه بسیار ویژه ای در تامین امنیت انرژی این کشور طی چند دهه آینده ایفا می نمایند و چین می خواهد سالانه 25 میلیون تن نفت و گاز از این دریا تولید نماید. به همین علت چین قصد دارد با شروع تولید نفت از میادین دریای جنوبی چین، وابستگی خود را به نفت وارداتی از خاورمیانه کاهش دهد.

از سوی دیگر چین نگران است که با تهدید کشورهای کوچک منطقه زمینه را برای نزدیکی بیشتر آنها به قدرتی فرا منطقه ای نظیر آمریکا فراهم نماید و بهانه ای به آمریکا برای حضور نظامی در این منطقه بدهد. این در حالی است که تلاش آمریکا برای افزایش توان نظامی کشورهای منطقه در برابر چین و برگزاری رزمایش های مشترک توسط کشورهای منطقه با آمریکا از هم اکنون به یک نگرانی عمده برای مقامات سیاسی و نظامی پکن تبدیل شده است.

اما نکته جالب توجه دیگر این است که در بین مقامات عالی رتبه چینی نیز هنوز رویکرد واحدی در خصوص نحوه حل این بحران به چشم نمی خورد.پرسش مطرح این است که چین و دیگر کشورهای منطقه اختلافات خود را بر سر این دریا از طریق دیپلماسی یا جنگ حل خواهند نمود. این پرسشی است که فقط گذشت زمان پاسخ آنرا به نمایش خواهد گذاشت.

با این که اختلاف چین با فیلیپین و ویتنام بر سر مالکیت بخش هایی از آبهای دریای جنوبی چین که از نظر منابع طبیعی غنی می باشد به مدتها قبل بر می گردد امااین اختلافات اخیرا بیشتر از همیشه و به اوج خود رسیده است.علاوه بر چین و فیلیپین، ویتنام، مالزی، برونئی و تایوان نیز بر سر مالکیت قسمتهایی از آبهای دریای جنوبی چین اختلاف نظر دارند و این دریا سالهاست که به عنوان منطقه ای دارای پتانسیل بالا برای جنگ های نظامی شناخته می شود.

کما این که درسال 1998درگیری نظامی بین ویتنام و چین در دریای جنوبی چین باعث کشته شدن پنجاه سرباز نیروی دریایی ویتنام شد.چین و فیلیپین درباه مالکیت مجموعه جزایری مرجانی در دریای جنوبی چین که نزدیک سواحل شمال غربی جزیره لوزان فیلیپین قرار دارد با یکدیگر اختلاف دارند.فیلیپین خواستار حمایت اعضای اتحادیه آ.سه.آن و دولت آمریکا از خود در این مناقشه است.

سران آ.سه.آن نیز در نشست اخیر خود در کامبوج نسبت به گسترش اختلافات در خصوص دریای جنوبی چین ابراز نگرانی کرده و خواستار حل و فصل مسایل موجود با چین شده بودند. دولت آمریکا نیز مناقشه دریای چین جنوبی را بهانه ای برای حضور و مداخله بیشتر در منطقه شرق آسیا می داند اما چین با شدت با هرگونه مداخله خارجی در این مناقشه مخالف است و خواستار گفت و گوهای درون منطقه ای برای حل اختلافات درباره این دریاست.

فیلیپین که به دنبال جلب حمایت نیروهای فرامنطقه ای از خود است، همواره تلاش کرده تا با نزدیکی به آمریکا و برگزاری مانورهای مشترک با این کشور قدرت چانه زنی خود را با چین افزایش دهد.آمریکا به تازگی با دولت فیلیپین به توافقاتی دست یافته که بر خلاف قانون اساسی فیلیپین بار دیگر پایگاه های خود را در این کشور مستقر کند و قراردادهای جدید خرید تسلیحات نیز بین دو کشور به امضاء رسیده است.

در باره اختلافات دریایی چین و ویتنام نیز وزارت امور خارجه چین با انتشار بیانیه ای تاکید کرد: پکن حق حاکمیت غیر قابل بحث درباره مجمع الجزایر "سی شا "و " نان شا " در دریای جنوبی را دارد. کنگره ویتنام اخیرا قانون دریایی را به تصویب رساند که در آن این مجمع الجزایر در چارچوب حق حاکمیت این کشور قرار گرفته است.

اما وزارت خارجه چین با فرا خواندن سفیر ویتنام در این کشور، مراتب اعتراض کشورش را به دلیل تصویب قانون دریایی که حق حاکمیت و تمامیت ارضی چین را نقض کرده، ابلاغ کرد. وزارت کشور چین نیز در همین راستا موجودیت شهر اداری ساناشا را اعلام کرد. این شهر جدید مسئولیت اداری مجمع الجزایر نان شا و سی شا و زونگ شا را برعهده خواهد داشت، این قانون در سال 2007 تصویب شده بود اما با توجه به احتمال اعتراض ویتنام مسکوت گذاشته شد.

به گفته کارشناسان ،اکنون که ویتنام و فیلیپین در این منطقه به تحریکات خود ادامه می دهند ، این اقدام چین پاسخی به این دو کشوراست. راه حلی که در گذشته چین برای حل اختلافات دریای جنوبی دنبال می کرد تحت تاثیر و ملاحظه تحریم ها و منزوی شدن توسط غرب بود ولی اکنون بعد از چند دور تشدید اختلاف ها با ویتنام و فیلیپین این ملاحظات از بین رفته است.

بدترین سناریو در اختلافات دریای جنوب چین لزوما جنگ نخواهد بود. بدترین حالت این است که فیلیپین و ویتنام مورد حمایت آمریکا به اقدامات تحریک آمیز خود علیه چین ادامه دهند.آخرین گزارشها در این زمینه حاکی از آن است که در پی افزایش تنش برسر ادعای حاکمیت بر مناطق دریایی مورد مناقشه ویتنام و چین، رهبران پکن چهار فروند کشتی جنگی به این مناطق در دریای جنوبی چین اعزام کردند.

مقامات چین روز یکشنبه 11 تیر از ورود ناوهای این کشور که مجهز به سامانه های ردیابی هستند به جزایر مورد ادعای دو کشور خبر داد.مقامات چین در ماه گذشته با احضار سفیر ویتنام در پکن به تصویب قانون پارلمان ویتنام مبنی بر حاکمیت هانوی بر جزایر مورد مناقشه دو کشور اعتراض کردند.کشتی های جنگی چین در 6 تیر از سواحل جنوبی این کشور در استان هنان با طی 2400 مایل دریایی وارد منطقه تحت مناقشه شدند.جنگ یان شنگ سخنگوی وزارت دفاع چین از ایجاد خط گشت زنی گارد دریایی این کشور در مناطق دریای جنوب موسوم به " قلمروی ملی" خبر داد.

دریای شرقی چین

اختلافات چین و ژاپن دارای صبغه تاریخی و سیاسی است که در سال های اخیر مسایل ارضی را نیز در برمی گیرد. طی سال‌های اخیر روابط دو کشور بواسطه این مسایل بارها دچار تنش شده است.از جمله این اختلافات ، ادعای طرفین بر جزایری موسوم به"دیائویو" در دریای شرقی چین است.جزایر مورد اختلاف طرفین دارای اسامی چینی و ژاپنی بوده و هر دو کشور خواهان توسعه نفوذ خود و استفاده از منابع طبیعی این جزایر هستند.

در پی نخستین جنگ میان چین و ژاپن در سال 1895، جزایر مورد اختلاف به تصرف ژاپن در آمد. ژاپن تا پایان جنگ جهانی دوم خود را مالک این جزایر می دانست، اما پس از شکست ژاپن، اداره این جزایر به دست آمریکا افتاد. برغم اعتراضات چین و تایوان آمریکا اداره این جزایر را مجددا به ژاپن واگذار کرد.تا دهه 1960، دعوای حقوقی میان تایوان، چین و ژاپن بر سر مالکیت این جزایر بیشتر رنگ ملی گرایانه داشت، اما پس از کشف نفت در این مناطق این اختلاف بدل به تنش سیاسی و اقتصادی شده است.

هر طرف مدعی است قواعد حقوق بین الملل بویژه حقوق دریاها موید ادعای آن است. ژاپن اصرار دارد که مرزهای مناطق ویژه اقتصادی دو کشور بر اساس خط قاطع میانی median line بین سواحل دو کشور تعیین شود. در مقابل، چین می گوید این مرزها بر اساس فلات قاره ترسیم و مشخص گردد.به طور کلی اختلافات ارضی دو کشور در دریای شرقی چین که شامل مجمع الجزایر دیائویو (شامل جزیره "دیائویو"( نام چینی) و جزایر کوچک متعلق به آن) و خط مرزی آبی میان دو کشور در دریای شرقی چین که دارای منابع غنی نفت و گاز است، می باشد.

چین بر موضع قاطع خود مبنی بر تعلق تاریخی جزیره " دیائویو" به خاک چین تاکید کرده است. دولت ژاپن نیز این جزیره که به ژاپنی "سنکاکوس" نام دارد و در 410 کیلومتری غرب جزیره اوکیناوای ژاپن واقع شده را از آن خود می داند و به فعالیت‌هایی دراین جزیره دست زده است. این مساله با واکنش چین مواجه شده و روابط دو کشور بارها بر سر این مساله روبه تیرگی گذاشته است.

گفتنی است که اختلاف چین و ژاپن در خصوص دریای شرقی و منابع انرژی آن در چند ماه اخیر تشدید شده است.از جمله درفوریه 2012 میلادی (بهمن 1390)دولت ژاپن، چین را متهم کرد که به طور یک جانبه در حال استخراج منابع انرژی در دریای شرقی چین است.دولت ژاپن تائید کرده است که چین در میدان نفتی واقع در دریای شرق که با نام Tian WaiTian شناخته می شود، اقدام به استخراج نفت و گاز کرده و حتی مشعل سکوی دریایی محل استخراج نیز روشن شده است.ژاپن بر این باور است که این اقدام چین نقض توافق دو کشور در خصوص توسعه منابع در این منطقه مورد منازعه است.

دولت ژاپن یادداشت اعتراضی در این زمینه برای وزارت خارجه چین ارسال کرد.در این یادداشت تاکید شده بود که چین در حال استخراج انرژی در این منطقه است در صورتی که پیشتر توافق شده بود اقدامات یک جانبه در این زمینه قابل قبول نخواهد بود.دو کشور در سال 2008 میلادی در توافقی مخالفت خود را با حفاری های یک جانبه برای دستیابی به انرژی در این منطقه اعلام کرده اند.

با این وصف مذاکرات آنها در سال 2010 میلادی بدون نتیجه ماند و اختلافات در آبهای مورد منازعه تلاش های دو طرف را برای حل و فصل آن عقیم گذاشت.از سوی دیگر چین نیز از طرح ژاپن در زمینه تغییر نام 39 جزیره در مجمع الجزایر "دیائویو " انتقاد کرد .چین تاکید کرد که این جزایر متعلق به این کشور است و هر اقدام ژاپن برای تغییر نام آنها فاقد اعتبار و غیرقانونی است.این در حالی است که چین درتازه ترین اقدام خود بشدت به ژاپن هشدار داده است در دریای شرقی تنش ایجاد نکند.

هونگ لی ، سخنگوی وزارت خارجه چین گفت که دیدار گروهی از نمایندگان مجلس ژاپن از جزایر "دیائو یو " مشکل ساز شده و در این زمینه یادداشت اعتراضی نیز تسلیم توکیو شده است. این چندمین بار بود که نمایندگان ژاپن به این جزایر وارد می شدند.سخنگوی چین گفت، جزایر دیائو یو و مناطق اطراف آن متعلق به ما است و نقض حاکمیت خود را برنمی تابیم. وی افزود: هر حرکت یک جانبه از سوی ژاپن در این باره غیر قانونی و بی اعتبار است.

آمریکا و اختلافات دریایی در شرق آسیا

ایالات متحده آمریکا، دریای جنوبی چین را جزو آب‌های بین‌المللی می‌داند و بر حق قانونی کشتی‌ها و زیردریایی‌هایش در رفت‌وآمد در این دریا تاکید می‌ورزد.در عین حال آمریکا مناقشه دریای جنوبی چین را بهانه ای برای حضور و مداخله بیشتر در منطقه شرق آسیا می داند اما چین با شدت با هرگونه مداخله خارجی در این مناقشه مخالف است و خواستار گفت و گوهای درون منطقه ای برای حل اختلافات درباره این دریاست.

در این راستا اختلافات چین با ژاپن و آمریکا در دریای شرقی و جنوبی باعث شده است تا نیروی دریایی این کشور هرازچندگاهی در این مناطق پر تنش رزمایش برگزار کند . رزمایش اخیر نیروی دریایی چین در 25 خرداد به دنبال آن برگزار شد که آمریکا اعلام کرده درصدد افزایش حضور نظامی در اقیانوس آرام است .چین که انتقادهای خود را از حضور نظامی آمریکا در منطقه افزایش داده است، در حالی رزمایش های بزرگ دریایی خود را برگزار می کند که اختلافات پکن و کشورهای منطقه در دریای جنوبی بالاگرفته است.

دولت چین پیش از این نسبت به دخالت غرب و آمریکا در مسایل منطقه ای هشدار داده بود که هرگونه دخالت بیگانگان را تحمل نخواهد کرد. این در حالی است که لئون پانه تا ، وزیر دفاع امریکا در سفر اخیر خود به ویتنام و در بازدید از یکی از بنادر ویتنام نزدیک مناطق مورد مناقشه در دریای چین جنوبی گفت :دسترسی به این گونه بنادر برای برنامه راهبردی آمریکا به منظور انتقال شصت درصد کشتی های جنگی خود به منطقه آسیا و اقیانوس آرام تا سال 2020 سرنوشت ساز است.

لئون پانتا در اجلاس امنیتی سنگاپور اخیرا اعلام کرد آمریکا در نظر دارد تا سال 2020 میلادی بخش زیادی از نیروی دریایی خود( یعنی60 درصد آن را) را به منطقه آسیا-اقیانوسیه منتقل کرده و شش ناو هواپیمابر را در این منطقه مستقرکند.وی با اشاره به تغییر استراتژی پنتاگون در اقیانوس آرام تاکید کرد که مشکلات بودجه آمریکا و کاهش هزینه ها مانعی بر سر رویکرد پنتاگون نیست.

نگرانی از گسترش نفوذ اقتصادی و نظامی چین در منطقه آسیا و اقیانوسیه یکی از عوامل تمایل آمریکا به حضور نظامی در این منطقه به شمار می رود.این در حالی است که مطبوعات چین ضمن انتقاد تند از راهبردهای آمریکا در قبال منطقه آسیا و اقیانوس آرام نوشتند این کشور می خواهد "پلیس منطقه " شود .منابع رسانه ای و کارشناسی چین در همین حال بر آمادگی پکن برای مقابله تهدیدهای آمریکا تاکید کردند . نیروی دریایی آمریکا در اقیانوس آرام سال گذشته 127 رزمایش با 24 کشور برگزار کرده است .

همزمان با افزایش تنش ها میان چین و آمریکا اخیرا شاهد برگزاری رزمایش مشترک چین و روسیه به مدت شش روز در دریای زرد بودیم. این اولین رزمایش مشترکی بود که در آن ناوهای دو کشور چین و روسیه شرکت داشتند.در این رزمایش 16 ناو و دو زیردریایی از چین و چهار ناو روسی شرکت داشتند. این رزمایش در پاسخ به برگزاری رزمایش دو هفته ای مشترک فلیپین و آمریکا در دریای چین بود.

در سال 2011 آمریکا توافق نظامی جدیدی را با استرالیا برای اعزام ناو های جنگی، جنگنده ها و 2500 تفنگدار دریایی به شهر داروین در شمال استرالیا در مجاورت اقیانوس آرام به امضا رساند.این پایگاه تازه ترین پایگاهی است که در شبکه پایگاههای زنجیره ای آمریکا، در عرصه جهانی جای گرفته است. این اقدام آمریکا نخستین گسترش نظامی آمریکا در منطقه اقیانوس آرام بعد از جنگ ویتنام است.

گفتنی است که "هیلاری کلینتون" در حاشیه نشست امنیت آسیادر مرداد 1390 در جزیره بالی اندونزی با هشدار در باره افزایش تنش ها در شرق آسیا اظهار داشت : در صورتی که چین و همسایگانش موفق نشوند بصورت صلح آمیز اختلافات خود را حل کنند وقایع پیش رو باعث رخت بر بستن امنیت از دریای جنوبی چین و کاهش آزادی نیروهای دریایی و پس رفت های بزرگ تجاری و اقتصادی در منطقه خواهد شد.

رضا طاهری

منبع: سیاست ما

انتهای متن/