خبرگزاری فارس، رحمت رمضانی ـ با شروع جنگ جهانی اول، انگلیس به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان، با نیروی نظامی خود از دهانه شط العرب به عراق که جزو قلمرو عثمانی بود، حمله کرد. مردم مسلمان عراق که در این اشغال تحت سلطه اجانب قرار گرفته بودند، با رهبری علمای دین دست به جهاد علیه اشغالگران انگلیس زدند. در این حرکت علمای عراق نه تنها حکم جهاد صادر کردند، بلکه خود در جبهههای مختلف شرکت کرده، به مقابله با نیروهای بیگانه پرداختند. از جمله این رهبران دینی «میرزا محمدتقی شیرازی» است که حکم جهادی وی نیروی مقاومت را در برابر مهاجمان تزریق کرد و همگان را وارد عرصه جهاد کرد.
وی روح مبارزه با انگلستان را در کالبد مسلمانان دمید و خود شجاعانه برای به دست آوردن حقوق پایمال شده عراقیان قیام کرد.
ایشان، فتوای تاریخی و حماسی خویش را که غیرت وطنی و دینی مردم عراق را به جوش آورد، در نهم تیرماه 1299 صادر کرد و مردم عراق را برای جهاد مقدس در مقابل بریتانیای تجاوزگر مهیا ساخت. در پی صدور این فتوا، انقلابی ملی و اسلامی معروف به انقلاب 1920 عراق تبلور یافت که سرانجام به رهایی عراق از تسلط انگلستان منجر شد. در این زمینه با صفا‌الدین تبرائیان عضو هیئت علمی موسسه مطالعات تاریخ معاصر گفتوگو کردیم که در ذیل می‌آید.
* علمای شیعه به خصوص «میرزا محمدتقی شیرازی» در مبارزه با انگلستان و رهایی مردم عراق چه نقشی داشتند؟
ـ‌نقش علمای شیعه و مراجع عالیقدر «عتبات عالیات» در دو دهه آخر قرن نوزدهم، با توجه به تغییرات سریع که در جوامع اسلامی اتفاق افتاد برجسته‌تر شد.
بعد از مقطع زمانی که حکم تحریم تنباکو در ایران توسط میرزای شیرازی اول صادر شد، علمای شیعه در تاریخ معاصر کشور خودمان و منطقه مشارکت و دخالت بیشتری کردند.
انگلیس‌ها به دلایل نظامی، سیاسی و اقتصادی مبادرت به اشغال عراق کردند. عراق علاوه بر اینکه یکی از دروازه‌های خاورمیانه محسوب می‌شد. از نظر اقتصادی نیز دارای ذخایر عظیم نفت بود.
همچنین بندر بصره جز بنادر پر درآمد آن زمان خاورمیانه محسوب می‌شد. به این دلایل سیاسی و نظامی انگلیس قصد داشت عراق را تصرف کند و منافع خود را در عراق حفظ کند.
استعمار انگلیس از قرن 17 و 18 میلادی به آبراهه دریای هند تسلط پیدا کرده بود و به این دلیل با سایر استعمارگران مانند پرتغال، هند و فرانسوی‌ها رقابت داشت. در کنار رقیبان سنتی خود از دو رقیب قدرتمند دیگر به نام آلمان و روسیه نیز غافل نبود. انگلیس به بهانه اتحاد عثمانی با آلمان مبادرت به اشغال عراق کرد.
در پی تجاوز انگلیسی‌ها به بین‌النهرین علمای شیعه حکم جهاد اعلام کردند. مبارزان عراقی در سه محور عملیاتی با نیروهای متجاوز و اشغالگر بریتانیایی درگیر شدند.
در برخی از محورها حدود 9 ماه درگیری به طول انجامید بعد از آن‌ها شاهد واقعه بسیار مهمی مانند قیام نجف بودیم.
*قیام نجف علیه انگلیس و تکوین جمعیت نهضت اسلامی
نزدیک به 78 سال پیش، منطقة فرات مرکزی شاهد یک شورش محلی بود که در منابع فارسی تاکنون کمتر نامی از آن، و نقش ایرانیان در آن، به میان آمده است.
در سال 1336ق. به گاه حاکمیت انگلیسی‌ها بر غالب بخش‌های سرزمین عراق. در این زمان شهر نجف نقش مرکزیت یک قیام مردمی را ایفا کرد که به «قیام نجف علیه انگلیس» نامبردار شد.
حضور هدایتگر و نقش تعیین کننده عده‌أی از روحانیان در قیام مسلّم به شمار می‌آید. انقلابیان موفق به سازماندهی یک تشکل سیاسی شدند و نام آن را «جمعیت نهضت اسلامی» نهادند.
عده ای از علما، بزرگان، طلاب، پیشه‌وران و تهیدستان به نهضت پیوستند. شعله‌های قیام در نجف زبانه کشید.
اعضای شاخة نظامی «جمعیت» در اولین اقدام مسلحانه سروان مارشال، فرماندار انگلیسی، را نشانه گرفتند. در پی ترور مارشال، نیروی نظامی انگلیس، با ایجاد یک کمربند امنیتی و نظامی، شهر نجف را به محاصره درآورد.
*دبیر ایرانی جمعیت نهضت موفق به فرار شد
این محاصره مدت چهل و شش شبانه روز به درازا انجامید. سران شاخة نظامی دستگیر شدند و حکم اعدام آنان بیدرنگ صادر شد. در این میان، دبیر ایرانی «جمعیّت» تنها عضو از کارد مرکزی «جمعیت نهضت» بود که موفق به فرار شد.
خسارات جانی و مالی وارده به انگلیسی‌ها از آغاز قیام تا انجام آن بسیار بیشتر از شورشگران بود.در پی سرکوب قیام، گروهی از اهالی نجف به تبعیدگاه گسیل شدند. خبر قیام و محاصرة شهر نجف اشرف به گوش اکثر مردم عراق و فراتر از مرزهای این کشور رسید.مرجع بزرگ، آیت الله سیدکاظم یزدی، در جریان واقعه، تکاپوی فراوان مبذول داشت تا آرامش به شهر بازگردد و از هتک حرمت، خونریزی و خشونت پرهیز شود.
به گمان بسیاری از پژوهشگران، قیام نجف مقدمة انقلاب فراگیر سال 1920م عراق است و موجبات جدی تکاپو در اندیشة نیل به آزادی و استقلال را، که در این مقطع بروز و تجلی یافت و دو سال بعد به بار نشست، فراهم آورد. جنگ جهانی اوّل و پیامدهای منطقه‌أی جنگ جهانی اول در 28 ژوئیة 1914م/6 مرداد 1293ش با اعلام جنگ اتریش ـ هنگری به صربستان آغاز شد.این نزاع نظامی، که در ابتدا به مثابه یک تسویه حساب میان قدرتهای طراز اول اروپا تلقی می‌شد
آیت‌الله محمد تقی میرزای شیرازی مدت کمی عهدهدار مرجعیت شیعه بود ـ که از دوره آیت‌الله محسن حکیم باب شد ـ و بعد از فوت صاحب «عروه‌الوثقی» آیت‌الله سید محمد کاظمی طباطبایی یزدی عهدهدار مسئولیت مرجعیت شد.
در آن مقطع زمانی که انگلیس قصد انجام مقاصد استعماری خود را داشتند شیعیان با کمک علمای شیعه علیه تجاوز انگلیس، تشکل مخفی ایجاد کرده بودند.
انگلیس‌ها برای اجرای مقاصد استعماری خود برای غارت منابع عراق و استعمار این کشور قصد داشتند چهار طرح را اجرا کنند. که با هوشیاری علما به خصوص میرزای شیرازی دوم نقشه برآب شد.
نخست، هندی کردن عراق است. به این ترتیب قصد داشتند هزاران هندی را به سمت بین‌النهرین کوچ دهند تا نایب‌السلطنه انگلیس در هند، عهدهدار اداره عراق هم باشد.
دوم، اسکان یهودیان مهاجر در عراق. سوم، تجزیه عراق و جدا کردن بندر بصره و الحاق آن به هند بود که در این صورت خلیج‌فارس به آبراهه انگلیسی - هندی تبدیل می‌شد.
موضوع چهارم، جدایی موصل از عراق است.استعمارگران انگلیس نقش‌های خود را اجراء نشده دیدند. قصد داشتند حاکم غیر مسلمان را برای عراق برگزینند که میرزای شیرازی حکم داد. مبنی بر اینکه «جایز نیست که فرد مسلمان حاکم غیر مسلمان انتخاب کند» با این حکم انگلیس ناچار شد ملک فیصل را از حجاز به عراق بیاورد و حاکم عراق کند هر چند شاهزاده حجازی حتی یک روز در عراق زندگی نکرده بود. بعد از حکم میرزای شیرازی یک مسلمان به پادشاهی عراق برگزیده شد به این ترتیب تا کودتای عبدالکریم قاسم شاهد قیومیت عراق هستیم.
انتهای پیام/
