به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، گویش سیستانی یکی از گویشهای مهم زبان فارسی است که مردم سیستان بدان تکلم میکنند. این گویش هماکنون به صورت عمده در منطقه سیستان ایران، نیمروز و فراه افغانستان، سرخس ایران، ترکمنستان و استان گلستان و مازندران جاری است که برآوردهای اولیه بنیاد نیمروز، کانون جهانی فرهیختگان سیستانی، نشان میدهد حدود 4 میلیون نفر به این گویش سخن میگویند یا زادگاه پدریشان سیستان است.
فرهنگنویسان، سیستانی را یکی از چهار زبان متروک پارسی یاد کرده‌اند، ابوریحان بیرونی در «الصیدنه»، چند لغت از زبان قدیم سیستانی آورده است. بسیاری از واژگان سیستانی از یک‌هزار سال پیش تاکنون تفاوت چندانی نکرده است. اگرچه اصل زبان که احیانا همان «سگزی» است، پیش از این منقرض شده و تنها گویش آن باقیمانده است.
یک سرود دینی به گویش سیستانی باقیمانده است که به اواخر دوره ساسانی نسبت داده می‌شود، سرود «آتشکده کرکویه» یکی از زیباترین سرودهای مذهبی زرتشتیان سیستان بوده است که به هنگام روشن کردن آتشگاهها، به آواز بلند خوانده میشده است.
محمد آذری محقق فرهنگ عامه و مدیر بنیاد نیمروز به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی و برای آشنایی بیشتر مردم با جایگاه کتاب در بین قوم سیستان در گفتوگو با خبرنگار فارس در گرگان با اشاره به ویژگیهای گویش زابلی گفت: این گویش از یک سو بیشترین خویشاوندی واژگانی و دستوری را با گویش موجود و گذشته خراسانی و فراتر از آن با لهجههای مرده ماوراءالنهری و تاجیکی کنونی دارد و از سوی دیگر واژههای مشترک بسیار با بلوچی دارد که با توجه به پیوندهای تاریخی و پیوستگیهای جغرافیایی و مهاجرتهای قومی و خویشاوندی طایفهای، امری طبیعی است.
وی افزود: در این بین استاد «جواد محمدیخمکسکایی» اقدام به گردآوری واژهنامه «سگزی» کرده است این زبان که به گویشهای متعدد بیان می‌شود اثرات شگرفی بر تمدن و فرهنگ جهان داشته و در حوزه نفوذش که مردمانی علاقه‌مند به مطالعه کتاب و کتابخانی بودهاند، اندیشمندان، سخنوران، دانشمندان و بزرگان بسیاری پا به بزرگراه علم و فرهنگ نهاده و به فرهنگ و تمدن بشریت خدمت کرده‌اند که تصور این همه فرهیخته بدون وجود کتابخانههای بزرگ و عشق به کتابخوانی قدری دور از ذهن است.
سیستانیها در طول تاریخ مردمانی کتابخوان بودهاند
سیستانیها به عنوان یک جمعیت انسانی و مردمی که در طول تاریخ جایگاه ویژهای برای علم و دانش داشتهاند، مردمانی کتابخوان بودهاند.
محقق فرهنگ عامه سیستانیهای گلستان با اشاره به پیشینه تاریخی سیستانیها گفت: مردمانی که در حوزه علم و تمدن در جایگاهی بودهاند که بتوانند جراحی مغز و جراحی چشم را در چندین هزار سال پیش انجام دهند و چشم مصنوعی و... را محقق کنند، قطعا مردمانی هوشمند و اهل مطالعه بودهاند.
آذری اضافه کرد: وقتی ما به پیشینه تاریخی و تمدنی سیستانیها نگاه میکنیم متوجه میشویم که بسیاری از نخستینها در بین سیستانیها رقم خورده است که برای آشنایی با این افتخارات میتوانید به «بنیاد نیمروز» و سایت «نیمروز آنلاین» بروید. به عنوان مثال بزرگترین کتابخانه شخصی وقف‌شده به کتابخانه ملی متعلق به «ایرج افشار» سیستانی است که تمام کتابهای کتابخانه خود را در زمان حیاتش به مرکز اسناد و کتابخانه ملی اهدا کرده است.
وی با اشاره به جایگاه مطالعه و کتاب در بین سیستانیها افزود: در بین بسیاری از سیستانیها به خصوص ملاهای قدیمی و افراد باسواد ما شاهد نذر اهدای کتاب و آموزش نیز وجود دارد که در کنار سایر نذورات به این مقوله مهم فرهنگی نیز علاقه‌مند بودهاند.
مدیر بنیاد نیمروز با بیان نمونههایی از پیشتازیهای علمی ایران در منطقه سیستان و خدمات برجسته سیستانیها به فرهنگ ایران و جهان خاطرنشان کرد: در متون تاریخی به دفعات، به اسنادی برمیخوریم که در سیستان و در بین سیستانیها، کتابخانههای مجهز و بزرگی وجود داشته است که مورد استفاده دانشمندان و فرهیختگان بوده است.
وی ادامه داد: از سویی بررسیهای انجام‌شده نشان میدهد که آن همه پیشرفتهای علمی بدون وجود کتابخانههای مجهز اماکنپذیر نبوده است، همچنین مردمان سیستان نیز به کتاب و کتابخوانی علاقه‌مند بودهاند.
محقق فرهنگ عامه استان گلستان ادامه داد: حتی در دورههایی که به دلیل فقر اقتصادی و هجوم بیگانگان و بیماریهای سهمگین، اوضاع جامعه ایران و جهان به شرایط بحران رسیده، سیستانیها کتاب را رها نکردهاند و حتی در کپرها و «تختکها» (نوعی برآمدگی در دریاچه «هامون» برای گذران موقت و شکار و...) افراد باسواد با خواندن کتابهایی چون شاهنامه و امیر ارسلان و... مردم را در شبهای طولانی زمستان ضمن انتقال فرهنگی، سرگرم نیز میکردهاند.
وی افزود: در بین سیستانیها شاهنامه جایگاه ویژهای داشته است و شاهنامهخوانی هم عامل انتقال داشتههای فرهنگی و آشنایی با پیشینه تاریخی وطن بود؛ شاهنامه به عنوان مادر کتابهای ایرانی است و هم انتقال روحیه پهلوانی و مبارزه با دشمن و دفاع از وطن و ارزشهای وطن به شمار میرفته است و کمتر سیستانی باسوادی و حتی بیسوادی را میتوان یافت که با شاهنامه بیگانه باشد.
وجود افراد دانشمندی همچون مهندس «احمد سجزی سیستانی» که قبل از گالیله اعتقاد به حرکت زمین داشت و از سویی بزرگانی چون شاگردان بلاواسطه و مستقیم حضرت امام جعفرصادق (ع) و نخستین محدثه و... یا مواردی چون نخستین شاعره و شاعر پارسیگوی و... همگی نشانههایی از وجود علاقه‌مندی به کتاب و کتابخوانی در بین سیستانیها است.
آذری مدیر بنیاد نیمروز همچنین با اشاره به چهرههای شاخص مذهبی و فرهنگی و علمی در بین سیستانیها افزود: بحث تعزیهگردانی یا شبیهخوانی یا «شوویگردانی» که در بین سیستانیها به صورت روزشمار و حتی در یک روز چندین صحنه از واقعه کربلا و سرگذشت سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) و یاران با وفایش اجرا میشد و همگی از روی مطالعات تاریخی و مذهبی و به گونهای بود که بسیاری از مردم و حتی عوام نیز این متنها را یاد داشتند.
وی خاطرنشان کرد: گسترش تعزیه که مانند تئاتر دارای پیچیدگیهای خاص خود است بدون علاقه به مطالعه و کتاب و اطلاعات تاریخی و مذهبی و... به این گستردگی، امری محال بوده است.
افتخار برترین و بزرگترین واقف کتاب در جهان اسلام متعلق به یک سیستانی است
محقق فرهنگ عامه و فولکلور سیستانیهای گلستان با تاکید بر جایگاه علم و کتاب و مطالعه در بین سیستانیها خاطرنشان کرد: یکی از رسوم کهن مردم سیستان کتاب هدیه دادن و امانت دادن کتاب است که از گذشتههای دور سیستانیها برای گسترش علم ضمن هدیه و امانت دادن کتاب، گاهی برای آمرزش درگذشتگان خودشان اقدام به وقف کتاب یا کتابخانه میکردند که نمونهای را در همین استان گلستان میتوان اشاره کرد که نمونه اخیرش افتخار برترین و بزرگترین واقف کتاب در جهان اسلام متعلق به یک سیستانی به نام «ایرج افشار سیستانی» است.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به موضوع اختراع خط «معقلی» و... توسط سیستانیها اشاره کرد و افزود: وقتی «یوسف و احمد سجزی» مخترع خط هستند یا فردی مانند «ابوحاتم سجزی» و... در فقه و شعر و... سرآمد بودهاند باید از کتابخانههای غنی و اساتید مجرب بهره برده باشند.
وی می‌افزاید: زمانی که «یعقوب لیث صفار» سیستانی دستور داد که زبان پارسی زبان دیوانی و رسمی ایران شود، دستور داد که برای چهار حرف (گ چ پ ژ) شکل نوشتاری تعیین شود و او، برادرش و حتی بسیاری از امرای سیستان دستور ایجاد کتابخانه صادر میکردند و حتی کدخداهای روستاهای سیستان مثل کدخدای «سه کوهه» و «قلعه نو» ... برای رعایای خود کتابخانه ایجاد میکردند.
وجود کتابخانههای غنی در سیستان موجب افتخارات علمی و فرهنگی سیستانیها شده است
کتابخانه و کتاب در بین سیستانیها آنچنان ارزشی داشته است که زمینهساز رشد و بالندگی جامعه ایرانی شدهاند و اگر ما سخن از افتخارات علمی و فرهنگی سیستانیها میکنیم، بیشک عامل آن وجود کتابخانههای غنی در سیستان بوده است.
محقق فرهنگ عامه سیستان ادامه داد: وقتی یک سیستانی حاکم مثل «خاندان صفار» دستور میدهد که قرآن به گویش سیستانی ترجمه شود و همچنین کتابخانه درست کنند، در عصر حاضر نیز افرادی مثل «مرحوم کاتوزیان» و استاد «ایرج افشار سیستانی» کتابهای شخصی خود را تبدیل به کتابخانه غنی در سیستان کرده‌اند.
در حال حاضر در بین سیستانیها کتابهای فراوانی در خصوص موضوعات مختلف از جمله فرهنگ عامه و به خصوص شعر و ... با هزینه شخصی منتشر شده است که اگر به نسبت جمعیت بخواهیم در نظر بگیریم ما متوجه این موضوع خواهیم شد که میزان چاپ کتاب در بین سیستانیها بسیار رواج داشته و دارد.
مدیر بنیاد نیمروز با اشاره به نوشتههای سفرنامه نویسان خارجی، کاوشگران و گردشگرانی که گاه با مقاصد جاسوسی به ریزترین موضوعات منطقه و زندگی مردم توجه داشتهاند، گفت: در بررسیهای این سفرنامهها مثل «چی پی تت» و «مک ماهون» ما به این نکته میرسیم که در سیستان حتی در بین تختکنشینها که گاه چهار خانوار بودهاند، حتما یک سید و ملا وجود داشته است که جدا از بحث عقیدتی و آموزشهای مذهبی به امر مکتبداری و آموزش سنتی نیز اقدام میکردهاند.
آذری افزود: یعنی سیستانیها همواره همنشین علما و مبلغان دینی بودهاند و اگرچه تعدادی از آنها سواد کلاسیک نداشتهاند ولی معلومات عمومی خوبی داشتهاند و حتی تعداد کثیری از عوام نیز شعر میسرودهاند و همچنین قرآن میخواندند؛ یا اینکه افرادی که سواد نوشتن نداشتن در دستههای عزاداری نوحههای «بحر طویل» را میخواندهاند که همگی نشانههایی از مطالعه و علاقه‌مندی به کتاب و کتابخوانی در بین سیستانیهاست.
وی ادامه داد: در حال حاضر نیز به برکت شرایطی که انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در کشورمان فراهم کرده نیز سیستانیها علاوه بر حضور در دانشگاهها و مراکز علمی و معرفی چهرههای برتر علمی در حوزههای دیگر مرتبط با کتاب نیز نامآوران بزرگی دارند که یک نمونه آن «استاد عباس باقری» است که بالغ بر 50 جلد کتاب نوشته و از ریاست جمهوری اسلامی ایران نشان لیاقت و هنر گرفته است.
آذری با اشاره به هفته کتاب و کتابخوانی خاطرنشان کرد: در این هفته هیئت امنای حسینیه سیستانیهای گرگان و گنبدکاووس و سایر بزرگان سیستانی با برگزاری مسابقات کتابخوانی و برگزاری نشستهای بررسی کتابهایی که در خصوص فرهنگ و آداب و رسوم سیستانیها نگارش شده، زمینه معرفی و حتی فروش کتاب نویسندگان را در دورافتادهترین روستاها نیز فراهم میآورند.
وی ابراز امیدواری کرد با حمایت مسولان فرهنگی و فرصت دادن به معتمدین و بزرگان و استفاده از منابر و مساجد و مدارس فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه ایران رواج بیشتری بیابد.
انتهای پیام/2307/گ40/ژ1001
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
