به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری فارس، محصولات فرهنگی به ویژه فیلم‌های سینمایی از جنبه‌ها و زوایای نظری مختلف قابل نقد و بررسی هستند. شاید رایج‌ترین نوع تحلیل فیلم، تحلیل از زاویه استانداردهای تخصصی هنری باشد؛ اما واضح است که چنین تحلیلی همه واقعیت موجود در دنیای فیلم را بازنمایی نمی‌کند.
تحلیل فیلم کار متخصصین حوزه هنر هست؛ اما تنها، کار این قشر نیست. هر مخاطبی می‌تواند و شاید باید بتواند محصول فرهنگی ارائه شده به خود را به تحلیل بنشیند.
سینما به مثابه پدیده‌ای فرهنگی لایه‌های مختلف کلان و خُرد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تا معرفتی، هنجاری، ارزشی و نمادین جامعه را درمی‌نوردد و بسته به پیش‌فرض‌ها، تجربه زیسته، تعلقات و باورهای مخاطب، پیام‌های مختلفی را عرضه می‌دارد.
مؤسسه «آفاق فرهنگ» ضمن مشاهده دقیق فیلم‌های بخش سودای سیمرغ سی و ششمین جشنواره فیلم فجر، گزارشی از هر فیلم ارائه کرده است. در تهیه این گزارش، برخی از شاخص‌های مطرح در حوزه‌های معارف اسلامی، جامعه‌شناسی فرهنگی و فلسفه مورد توجه قرار گرفته است؛ به این ترتیب که فیلم‌ها توسط کارشناسان مشاهده و سپس دیالوگ‌ها نیز به صورت نسبتاً دقیق بازشنیده شده است. در مرحله بعد، نکات قابل توجه هریک از آثار، جمع‌آوری و در قالب تحلیل فرهنگی اجتماعی به نگارش نهایی درآمده‌اند.
در ادامه و طی سلسله مطالبی، تحلیل فیلم‌های حاضر در جشنواره سی و ششم فجر منتشر می‌شود که بخش ششم به فیلم سینمایی «ماهورا» ساخته هادی محمدیان اختصاص دارد.
* درباره فیلم
ماهورا اثری در ژانر دفاع مقدس و مبتنی بر داستانی خانوادگی ساخته شده است. در خلاصه رسانه‌ای ماهورا آمده است: «در روستایی مرز، زیباترین دختر به‌عنوان عروس هور انتخاب می‌شود تا یک روز در هفته خود را به آب بسپارد و هور بارور شده و قهرش نگیرد؛ امین معروف به سمور، قاچاقچی ایرانی، عروس هور به نام ماهورا را می‌دزدد...».
این فیلم به داستانی در سال‌های ابتدایی جنگ برمی‌گردد که یک هواپیمای شناسایی ایران در منطقه مرزی هور سقوط می‌کند. مردم منطقه به خلبان زخمی هواپیما پناه می‌دهند و این مسئله باعث هجوم نیروهای بعثی به روستاهای اطراف برای یافتن آن می‌شود. بر اساس متن و مستند کوتاهی که در پایان فیلم پخش می‌شود و حیرت بیننده را برمی‌انگیزد، مخاطب می‌فهمد که فیلم بر اساس داستانی واقعی ساخته شده است.
* معرفی قوم عرب و تقویت امنیت ملی
ماهورا در عین پرداختن به داستان، شامل دیالوگ‌هایی است که در خصوص وطن‌پرستیِ طوایف قوم عرب و روابط اقتصادی و خویشاوندی آن‌ها با اقوام عرب عراقی است. در این دیالوگ‌ها مباحثی پیرامون لزوم یا عدم لزوم پذیرش هجوم عراق و اتحاد و اعتماد با آن‌ها مطرح می‌شود که برآیند کلی آن، مثبت و در راستای وحدت و امنیت ملی کشور ارزیابی می‌شود. همچنین در فیلم شاهد هستیم که همزمان دو طایفه در حال آماده شدن برای برپایی سوروسات جشن عروسی هستند و ضمن آن سنن زیبا و شاید فراموش شده قبایل عرب جنوب ایران معرفی می‌شود. این بخش نیز را می‌توان تلاشی قابل ستایش و تحسین برانگیز در جهت تحکیم وحدت ملی در اقوام ایرانی دانست.
* بازنمایی خوب بخشی از واقعیت‌های تلخ جنگ
بااینکه به نظر می‌رسد هزینه و زحمت زیادی برای ساخت فیلم مصروف شده و متأسفانه داستان‌پردازی خوبی مشاهده نمی‌شود؛ اما در ماهورا به زیبایی بخشی از تلخی جنگ و وحشی‌گری دشمن به تصویر کشیده می‌شود و به واقعیت تلخ وجود ستون پنجم دشمن در میان مردم اشاره می‌شود. به‌طور مثال صحنه زنده‌به‌گور کردن گروگان‌ها توسط بعثی‌ها یا هجوم بعثی‌ها به مراسم جشن از تأثیرگذارترین صحنه‌های فیلم است.
* قهرمان ماهورا کیست؟
یکی از نکات قابل توجه ماهورا این است که قهرمان داستان، ملغمه‌ای از خوبی و بدی است؛ از سویی قاچاقچی است و اقدام به خودکشی کرده و سه سال است که از دست پلیس می‌گریزد و در عین حال ایثارگرترین شخصیت داستان نمایش داده می‌شود. کسی که تا دیروز به فکر خودکشی بود، در بستر داستان معنای جدیدی از زندگی یافته و در تلاش برای نجات زندگی خود و دیگران می‌کوشد.
این شخصیت خاکستری می‌تواند به این نکته اشاره داشته باشد که مسأله دفاع از میهن و عمل بر اساس وجدان از هر انسانی قابل انتظار است. همچنین این روایت از ابتدای جنگ تحمیلی، حکایت از این دارد که کارگردان می‌خواسته است برشی واقعی از لایه‌های اجتماعی مردم را نشان دهد.
* از باورهای قومیِ باطل تا نوای خواننده زن و خودکشی
فیلم با جمله‌ای از فالگیری شروع می‌شود که می‌گوید: «در زندگی تو زنی است با چشمانی شکوهمند که لبانش خوشه‌های انگور و لبخندش موسیقی و گل، اما هرکس بخواهد به او نزدیک شود ناپدید می‌شود». اینکه در فیلمی با ژانر دفاع مقدس شاهد گونه‌ای از ترویج فالگیری، آوازخوانی زن و توجیه گناهی چون خودکشی هستیم، از زمره نقدهای جدی وارد بر این فیلم است. به علاوه در جای دیگری از داستان لال شدن فردی به خاطر دیدن جن معرفی شده و به همین جهت برخی از سایرین او را ناقص‌العقل فرض می‌کنند.
* فروکاهش دفاع مقدس به امری وطنی
در ماهورا با نوعی فروکاهش دفاع مقدس به امری وطنی و نه دینی مواجه هستیم. درواقع جهان‌بینی قهرمان که به زندگی او معنا می‌بخشد در بهترین برداشت از عشق زمینی و عروس هور است که نهایتاً به عشق وطن ارتقاء می‌یابد. این تحول با تکرار موسیقی‌ای خیالی و رویابرانگیزی در کنار صدای مادر قهرمان داستان با دیالوگی شعارگونه که به وی می‌گوید «معشوق واقعی تو وطنی است که در آن زیسته‌ای و معنای عشق را در تو ایجاد کرده است»، بازنمایی می‌شود.
نکات مثبت:
1- مستندنگاری وقایع دفاع مقدس
2- زمینه‌سازی در خصوص ارتقاء و تقویت امنیت ملی
3- زمینه‌سازی در خصوص ارتقاء و تقویت همبستگی و وحدت ملی
4- بازنمای سختی‌ها و تلخی‌های جنگ
5- بازنمایی آداب و رسوم قومی (قوم عرب)
نکات قابل تأمل:
1- غلبه رویکرد وطن‌پرستی بر رویکرد گفتمان دفاع مقدس
2- بهره‌گیری از ایده‌های خرافی و باورهای باطل قومی
3- استفاده از خواننده زن
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
