نمایشگاهی از گلیم‌های اهدایی نوه به پدربزرگ+ فیلم

گروه تفریح و نشاط؛ سعیده اسدیان: این روزها در نگارخانه موزه ملک نمایشگاهی تحت عنوان «نقش بافته‌ها»  برپاست که شامل گلیم‌های اهدایی حسینعلی سودآور، نوه حاج حسین ملک به این موزه است.

این موزه برای خیلی از خانواده‌ها حس نوستالژیکی به همراه دارد، چرا که با تماشای گلیم‌های این نمایشگاه ناخودآگاه به یاد فرش‌ها و گلیم‌های قدیمی خانه مادربزرگ‌ها می‌افتیم.

گلیم‌هایی که پای ثابت جهیزیه نوعروس‌ها بود

مجموعه‌ای که نوه حاج حسین ملک به موزه پدربزرگ اهدا کرده شامل تعداد زیادی گلیم، دست بافته، جاجیم، خورجین و ... است که در این نمایشگاه فعلاً منتخب گلیم‌ها به نمایش درآمده، گلیم‌هایی که روزگاری در جهیزیه نوعروس‌ها وجود داشته و حتی از نوع ریزبافت آن به عنوان پرده استفاده می‌شده است.

این نمایشگاه که تا اواخر مرداد ماه سال جاری ادامه دارد شامل نفیس‌ترین گلیم‌های دوره معاصر از شهرهای مشهد، شیراز، اصفهان و کاشان است.

ساده‌ترین تعریف گیلم

گلیم یکی از مهم‌ترین دست‌بافته های ایرانی است که تقریباً در تمامی مناطق شهری، روستایی، ایلات و عشایر ایران یافت می‌شود و به همین جهت از نظر طرح و نقش، شیوه‌های بافت و کاربرد تنوع زیادی دارد.

در تعریف ساده، گلیم دست بافته‌ای صاف و بدون پرز است که از درهم تابیدن تار و پود بر روی دار بافته می‌شود و مانند قالی گره و پرز بلند ندارد.

الیاف حیوانی، پشم، الیاف گیاهی و پنبه مهم‌ترین مواد اولیه در تولید گلیم به شمار می‌آیند که به دلیل تکنیک بافت، رایج ترین طرح‌ها و نقش مایه‌هایی که بر روی گلیم‌ها شکل می‌گیرند از نوع نقوش هندسی، انسانی، جانوری و گیاهی، اشیا و نقوش انتزاعی هستند. 

نقش پردازی گلیم‌ها به طور معمول ذهنی و بدون استفاده از نقشه قبلی بوده و طبیعت، جغرافیا، زیست اجتماعی، فرهنگ، عقاید و باورها، شعرها، اسطوره‌ها و افسانه‌ها مهم‌ترین خاستگاه‌های شکل‌گیری این نقوش به شمار می‌آید.

مهم‌ترین کاربرد گلیم

مهم‌ترین کاربرد گلیم زیرانداز است و در ابعاد و اندازه‌های مختلف تولید می‌شود، در مناطق روستایی به ویژه ایلات و عشایر از گلیم برای تولید محصولات کاربردی دیگر مانند نمکدان، مَفرش، رختخواب پیچ، توبره، خورجین، جُل و رواندازه نیز استفاده می‌شود.

گلیم را بر اساس مناطق بافت، طرح و نقش، کاربرد، ابعاد و اندازه می‌توان دسته‌بندی کرد اما مهم‌ترین شیوه دسته‌بندی انواع گلیم بر اساس تکنیک و شیوه بافت صورت می‌گیرد.

بر این اساس انواع گلیم عبارتند از گلیم ساده، سوزنی، لادی و ورنی، همچنین در برخی مناطق ایران با ترکیب کردن تکنیک‌های مختلف بافت گلیم و بافت فرش در حالت های مختلف بافتی به نام گلیم فرش یا گلیم گل برجسته تولید می‌شود.

قدمت بافت گلیم کهن‌تر از فرش است

در بیشتر شهرها و روستاها و نزد تمامی عشایر ایران گلیم بافته می‌شود اما ایلات شاهسون، افشار، خمسه، قشقایی،‌ ترکمن و بلوچ و همچنین مناطق شهری و روستایی در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، کرمان به ویژه سیرجان، خراسان، گلستان،کردستان به ویژه سنه، لرستان، کرمانشاه به ویژه هرسین، قزوین، شهرهای ساوه، ورامین و مازندران مهم‌ترین مراکز و مناطق بافت گلیم هستند.

محققان گلیم را از قدیمی‌ترین دست‌‌بافته‌های انسان و زادگاه آن را منطقه‌ای وسیع بین آسیای میانه، ایران و آناتولی در نظر می‌گیرند.

به دلیل اینکه پشم و سایر الیاف حیوانی و گیاهی که به عنوان مهم‌ترین مواد اولیه در بافت گلیم به کار می‌روند دوام چندانی در خاک و رطوبت ندارند نمونه‌های بسیار کهن از این دست بافته‌ها در کشفیات باستان شناسی به دست نیامده و ربه همین جهت زمان دقیق پیدایش آن مشخص نیست، با این وجود می‌توان قدمت بافت گلیم در ایران را به مراتب کهن‌تر از بافت فرش دانست.

نفیس‌ترین نمونه‌های گلیم مربوط به دوره صفویه هستند، در این دوره گلیم نوآوری‌های پر اهمیتی را در حوزه‌های مختلف بافت، طرح و نقش، ابعاد و اندازه‌‌ها و مواد اولیه تجربه می‌کند.

اهمیت گلیم در دوره صفویه

در دوره صفوی برای اولین بار شاهد کاربرد ابریشم و گلابتون و ملیله‌های زرین و سیمین در بافت گلیم هستیم که از اهمیت این دستباف در این دوره حکایت دارد، ظرافت این گلیم‌‌ها به حدی است که نقوش هندسی جای خود را به طرح های نیمه شکسته، منحنی، نقوش گردان ختایی و اسلیمی می‌دهند.

گلیم‌های صفوی در شهرهای تبریز، اصفهان و کاشان تولید شده‌اند، بهترین نمونه‌های گلیم صفوی را می‌توان در گنجینه دوران اسلامی موزه ملی و موزه فرش در ایران و دیگر موزه‌های هنری جهان مشاهده کرد.

در ادبیات و فرهنگ ایران گلیم نقش و جایگاه ویژه‌ای دارد و در بسیاری از اشعار، ضرب المثل‌ها،  امثال و حکم مشاهده می‌شود، در بسیاری از اشعار و متون ادبی و تاریخی از گلیم به عنوان نوعی پوشش و لباس علاوه بر زیرانداز نیز یاد شده است.

در این نمایشگاه که هر روز به غیر از ایام تعطیل از ساعت 8:15 تا 16:45 برپاست می‌توانید انواع گلیم‌های دوتکه و ریزبافت با نقش‌های انتزاعی انسان را از نزدیک تماشا کنید.

انتهای پیام/