تئوریسین‌هایی قوی‌تر از زاکربرگ در کشور داریم/ آیفون؛ جاسوس ارزان‌قیمت

گروه هنر و رسانه - زینب رازدشت: حتما برای مان پیش آمده است زمانی که گوشی خریداری می کنیم، چندین نرم افزار، داخل گوشی قرار داده شده است و علاوه بر آن فروشنده نرم افزارهای مختلفی را به صورت رایگان برای مان نصب می کند. تا به حال به این نکته توجه کرده ایم که دلیل این اتفاق چیست؟ و چرا باید این تعداد نرم افزارهای رایگان در گوشی های مان نصب شده باشد، یا نصب کنند؟

قطعا نصب رایگان نرم افزارهای مختلف بی علت نیست و هیچ کسی هم دلش برای مان نمی سوزد. این جمله را سلمان کونانی کارشناس رسانه عنوان می کند، کسی که به هنگام خرید گوشی، اکثر نرم افزارهای گوشی را پاک کرده و هیچ نرم افزاری را نصب نمی کند.

کونانی سواد رسانه ای مردم جامعه را بسیار ضعیف دانست و عنوان کرد که از تلفن همراهش تنها در اندازه تماس و پاسخ دادن استفاده می کند و به هیچ عنوان حریم شخصی خود را به تلفن همراه و فضای مجازی وارد نکرده است.

با توجه به شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس و دانشگاه ها، تعداد بیشماری از افراد، بیشترین اوقات خود را در فضای مجازی سپری می کنند. در این شرایط این پرسش به وجود می آید که سواد رسانه ای مردم به ویژه جوانان و دانش آموزان چند است؟ به همین بهانه گفت و گویی را با سلمان کونانی کارشناس حوزه رسانه انجام داده ایم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: شما کارشناس حوزه رسانه هستید و با همه ابعاد این حوزه آشنا هستید، چرا حضور در فضای مجازی را خطرناک می دانید و هیچ صفحه شخصی در فضای مجازی ندارید؟

از آن زمان که فیس بوک آمد تا به امروز هیچ صفحه شخصی در فضای مجازی ندارم.خوشبختانه خطرات را مشاهده می کنیم. امنیت سایبری تمام نرم افزارهای اجتماعی در دنیا، از یک درصد بالا نیست. به همین دلیل سعی می کنم چنین تجربه ای را نداشته باشم. امنیت سایبری این نرم افزارها آنقدر پایین است که من به راحتی می توانم با موبایلم، گوشی خاموش شما را در اتاق خواب تان روشن کنم و از شما عکس بگیرم. حتی به راحتی می توانم گوشی خاموش شما را روشن کنم و صدای شما را ضبط کنم. 

گوشی های آیفونی که ما از آنها استفاده می کنیم، دارای بیش از 15 نرم افزار امنیتی است. من پس از خرید گوشی همه این نرم افزارها را بستم چون می دانم قابلیت امنییتی و جاسوسی این نرم افزارها بالاست. متأسفانه مادر انتشار خبرها بی انصافی می کنیم، برای مثال نمی دانیم باید چگونه به مردم بگوییم که ترس معقولی داشته باشند نه آنکه قضاوت نامعقول و شتابزده ای را پیش بگیرند.

باید به مردم گفت که آیفون از جمله گوشی هایی بود که بیشترین بیمه های اجتماعی را از وزارت خزانه داری آمریکا دریافت می کند؛ شرکتی که به ظاهر مستقل است، اما دولت آمریکا خود را مدیون او می داند، زیرا از زمانی که آیفون به بازار آمد، تعداد افسران و جاسوان امریکا به یک صدم کاهش یافت. آیفونی که دست ما است،‌ به راحتی و با شماره رهگیری که دارد، می تواند تمام اطلاعات، مکالمات و سیستم نقطه زنی الکترونیک داشته باشد و اینکه من الان در کدام نقطه حضور دارم. این گوشی جاسوس ارزان قیمتی است.

زمانی که قصد خرید آیفون را داریم، بالذات بدون آنکه از مشتری پرسیده شود، 16 نرم افزار روی این گوشی نصب شده است.کاملا طبیعی بوده که آنها در این حوزه توانمندتر از ما هستند؛ بنابراین من احساس امنیت داده ای نمی کنم و هرچند یک استاد دانشگاه ساده هستم و کاری فراتر از آن ندارم.

فارس: البته شاید بداخلاقی های رسانه ای یکی از دلایل این موضوع باشد...

-بداخلاقی رسانه ای یکی از این دلایل است و متأسافنه شاهد بداخلاقی های رسانه ای هستیم و عملکردمان در این زمینه ضعیف است. زمانی که عکسی را برای پروفایل شخصی ام می گذارم، کسی از من اجازه نمی گیرد که این عکس را برای خود داشته باشد. ما در کشوری هستیم که براحتی پروفایل افراد جعل می شود. حتی از آن روزی می ترسم که به نام من صفحه ای ایجاد شود که پیام های نامناسب برای مردم داشته باشد و حالا چقدر طول می کشد تا ابروی از دست رفته را جبران کنم؛ بنابراین راهی جز فرار از این حوزه را نمی بینیم؛ چراکه متأسفانه بسیاری از کاربران پایبند به اخلاق نیستند.

فارس: بنظر شما نظام حقوقی کشور، توانایی پیشگیری از آسیب های مجازی را دارد؟

- متأسفانه نظام حقوقی فعلی حاکم بر فضای سایبری، توانایی پیگشیری از آسیب های فضای مجازی را ندارد و نمی تواند از من حمایت کند. در این فضای تلگرام و اینستاگرام به راحتی می توانند هک کنند. بسیاری از افراد سودجو که کارشان تخریب اخلاق و موقعیت افراد دیگری است، از این موضوع استفاده می کنند.

فارس:‌برخی ها معتقدند که اگر صفحه های شان را ببنند، کسی قادر به ورود به حریم شخصی شان نخواهد بود. این موضوع تا چه اندازه درست است؟

-این پرسش به این معناست که من خانه همسایه بروم و در را قفل کنم. هکرها به راحتی می توانند وارد فایل، پروفایل و صفحه بسته شوند و در آن ورود کنند. حتی ویست چت هایی که بر این تصوریم آنها را حذف کرده ایم، به راحتی می توان آنها را ریکاوری کرد. متأسفانه ما با بداخلاقی رسانه ای و ضعف نظام حقوقی روبرو هستیم.

به عنوان یک کارشناس رسانه ترجیح می دهم اطلاعاتم را از چند سایت معمولی دریافت کنم و زندگی رخ به رخ را که برایم بسیار ارزشمند است را به زندگی مجازی ترجیح دهم. یعنی حاضرم مادرم را در آغوش بگیرم تا آنکه چند عکس از او را در صفحه شخصی فضای مجازی ام منتشر کنم. زندگی را طبیعی و معقول ساخته ام و از اینترنت به حد معقول استفاده می کنم. گاهی از اینترنت، مقاله و کتاب خریداری می کنم. این حد معقولی از جبرسایبری است. به دنیای اینترنتی بدبین نیستم و اگر بتوانیم درست از آن استفاده کنیم یکی از نعمت های خوب خداوند است. 

شبکه های اجتماعی زمانی حضور خواهم داشت که مشروط بر اخلاق باشند نه آنکه شاهد ضعف اخلاقی در آن باشم و همیشه در این استرس باشم که اطلاعاتم را می دزدند. از آنجا که آسیب شناس حوزه هستم، به خودم اجازه نمی دهم تا حداقل در این فضا نباشم.

فارس: نظرتان درباره تبلیغات درحوزه سواد رسانه ای چیست؟

کونانی: متأسفانه تبلیغات درستی نسبت به گزاره های حساسی که در جامعه داریم، وجود ندارد. بنظر می رسد باید انتقال حس ضرورت تحصیل سواد نسبت به فضای مجازی، در رسانه ملی، روزنامه ها، مدارس و دانشگاه ها تبلیغ شود. باید مسائل علمی را به روش علمی تبلیغ کرد. انتظار نداشته باشید که مسئولان تلویزیون به این فکر کنند که چه محتوایی را تبلیغ کنند. 

فارس:‌اگر در یک مفهوم کلی بخواهید سواد رسانه ای را تعریف کنند، چه تعریفی برایش دارید؟

-مفهوم سواد رسانه ای در کوتاه ترین جمله به این معناست که ما نسبت به رسانه های دیجیتال اعم از اینترنت و سایت ها، رسانه های سنتی(دیداری و شنیداری) حداقل آگاهی را دشته باشیم و بدانیم زمانی که به آنها مراجعه می کنیم، چه چیزی می خواهیم و رسانه چه چیزی قرار است به ما بگوید و چه سطح تأثیرگذاری خواسته و ناخواسته بر ما دارند. 

سوادر سانه ای به این معنا نیست که کامپیوتر را روشن کنیم و وارد تلگرام و دیگر پیام رسان ها شویم و یا حتی آنها را حک کنیم و یک عملیات نرم افزاری مثل بازی انلاین انجام دهیم. هیچ کدام از این ها ربطی به سواد رسانه ای ندارند. سواد رسانه ای به معنای درک و شعور پیداکردن نسبت به محتوای رسانه است و این درک و شعور نیاز نیست در حد فرهیختگان علم ارتباطات باشد، بلکه همین اندازه که بدانم به دنبال چه هستیم و با چه کیفیتی و چه روشی داشته باشم و تأثیر خواسته ناخواسته بر من بگذارد،‌کافی است.

در گذشته اگر پدر ومادری حواسش به فرزندش بود که به کوچه نرود و چند فحش یاد نگیرد، امروز این فرزند در اتاقش می نشیند و با ورود در دنیای مجازی، هزاران کیلومتر مرزها را در می نوردد و بداخلاقی های این فضا را یاد می گیرد. اگر دیروز در کوچه فحش یاد می گرفت، امروز در فضای لجام گیسخته اینترنت یاد می گیرد. شاید امروز فرزندمان در اتاق باشد، اما مغزش در جهان است و مرزهای سایبری را سیر می کند؛ بنابراین والدین ما باید آگاهی داشته باشند و اگر گوشی اسمارت برای فرزندان شان خریداری می کنند، بدانند که همه کارکردهای این گوشی به درد فرزندشان نمی خورد و اگر هم فایده ای داشته باشد،‌ باید مدیریت شود.

ما چرا اجازه می دهیم تمام نرم افزارهای بازار را فروشنده بصورت رایگان روی گوشی مان نصب کند، اگر به عنوان یک پدر، سواد رسانه ای داشته باشم، متوجه می شود که بیش از پنج نرم افزار به درد دختر 10 ساله من نمی خورد و یا اینکه اینترنت باید برای افراد زیر 12 سال ممنوع باشد. ما حتی در مدارس و دبیرستان، کتاب سواد رسانه ای را عرضه کردیم که همین کتاب هم نمی تواند مفاهیم درستی را به دانش آموزان انتقال دهد. ما هنوز به روش غیرمستقیم پی نبرده ایم. اگر به دنبال آموزش سواد رسانه ای و حقوقی در مدارس هستیم، باید از راه روش غیرمستقیم وارد شویم. مفهوم کتاب سواد رسانه ای که در مدارس تدریس می شود، بسیار سخت بوده و از ادبیات ناهمگنی با ساختار فکری دانش آموزان است. این کتاب به لحاظ محتوایی عقب تر بوده و با ادبیات ثقیل بیان شده است.ما باید شهروند مطالبه گر ایجاد کنیم، یعنی یک شهروند حساس. یعنی کاربر به پیغام ها و مطالب فضای مجازی حساس باشد. 

افرادی که ناخواسته به این سمت لجام گسیخته می روند، بیش از 30 درصد است و اگر سواد رسانه ای وجود نداشته باشد در این فضا غرق می شوند. باید این خطر را به نحوی که جذاب باشد، برای مخاطبان انتقال دهیم. 

فارس: بسیاری از افراد بر این باور هستند چون تحصیلات دانشگاهی دارند، از سواد رسانه ای هم برخوردار هستند. نظرتان درباره این تفکر چیست؟

-متأسفانه بسیاری از والدین سواد رسانه ای ندارند و برخی ها هم بر این تصور هستند که چون تحصیلات دانشگاهی دارند،‌بنابراین از سواد رسانه ای برخوردارند درحالی که مدرک دانشگاهی، نشان از سواد نیست؛ ما دکتر و مهندس های بسیاری با مدارک بالا داریم که در حوزه رسانه بی سواد و کم سواد هستند. باید مدرک را کنار گذاشت و به آموزش سواد رسانه ای روی آورد. 

والدین دارای مدرک و فاقد مدرک باید حداقل آموزش های سایبری را ببینند. حتی تلویزیون موظف است که برای مردم برنامه داشته باشد و به ترویج سواد رسانه ای مردم بپردازد.اگر والدین متوجه شد که فرزندش در فضای مجازی فیلم غیراخلاقی را تماشا می کند،‌ بداند که چگونه در آن لحظه باید با فرزندش وارد صحبت شود. والدین باید از حداقل های موبایل و فضای مجازی آگاه باشند. متأسفانه سیستم ما این است که ابتدا منتظر می مانیم تا جرمی واقع شود و سپس به تنبیه بپردازیم؛ درحالی که نباید اجازه رخ دادن جرمی دهیم. ما دنبال این هستیم که آسیب سایبری و رسانه ای رخ ندهد.

برای این موضوع تأسف خوردم که مشکل اصلی حاکمیت، ثبت شدن گوشی  های اسمارت بود، پیش از آنکه باید به نرم افزارها و فرهنگ استفاده از آنها فکر می کرد تا خیال مان از آسیب های آن راحت شود. زمانی که مشاهده می کنیم دولت از 10 اولویتی که دارد، اولویت نهمش فرهنگسازی است، دیگر چه انتظاری می توان از دولت داشت. ما خالی از محتوا هستیم و آموزش سواد رسانه از ابعاد سخت افزاری و نرم افزاری برخوردار است.

فارس:‌بنظر شما برخورداری از سواد رسانه ای تا چه اندازه کاربران ما را از آسیب های فضای مجازی مقاوم خواهد کرد؟

-تردید نکنید اگر سواد رسانه ای معقول داشته باشیم، دیگر اراده ها در دسترس دیگران نخواهد بود و شاهد یک خودکنترلی و خود صیانتی خواهیم بود. یکی از دلایل اصلی قربانی شدن کاربران در فضای مجازی این است که ابزار خودکنترلی را ندارند و سواد رسانه ای این دانش را می دهد تا بدانیم اطلاعات خصوصی مان به راحتی از روی پروفایل مان قابل برداشت است و باید در حد معقولی به انتشار بپردازیم؛ حتی آمریکایی که ادعای آزادی دارد، زمانی که در این کشور، فرزندی بیش از مدت زمان اعلام شده(15 دقیقه) در فضای مجازی باشد، از والدینش سلب مسئولیت می کنند، اما ما ایرانی ها در برخوردهای مان اشتباه می کنیم.

البته لازم است پدری که فاقد اخلاق مسئولانه است باید پاسخگو باشد. پیش از انقلاب قانون وجود داشت مبنی بر الزام والدین به ایجاد امکانات اقتصادی لازم برای تحصیل و آموزش فرزندان و اگر پدری عمدا شرایط را مهیا نمی کرد، مجرم بود. یعنی جرم انگاری از عدم تأمین شرایط و بسترهای لازم برای تحصیل و آموزش پذیری. درواقع قانون این مجازات را برای پدر تعیین کرده بود. آمریکا نزدیک به 30 سال است که قانون مناسبی در این حوزه سلب حضانت را دارد. 

بهشت سایبری آمریکا وزارت ارتباطات امروزی است

متأسفانه ما در کشور اشتباهات مختلفی را در حوزه فضای مجازی انجام می دهیم. برای مثال چرا مدارس کشور باید پرتال های تلگرامی داشته باشند تا این پرتال ها واسطه ای میان دانش آموزان و والدین شان با مدارس شود؟

وزارت ارتباطات تنها سنگر اصالتا آمریکایی ها در ایران برای مدیریت فضای سیابری در دنیا است. آمریکایی ها در هیچ نقطه ای به اندازه ایران نفوذ سایبری ندارند، زیرا بطور 100 درصد وزارت ارتباطات در دست منفعت طلبانه آمریکایی و متجاوزان جاسوسی آمریکایی هاست. درواقع بهشت سایبری آمریکا وزارت ارتباطات امروزی است.

فارس:‌ چه نمره ای به سواد رسانه ای مردم می دهید؟

فکر نمی کنم حتی سواد رسانه ای در لفظ هم به درستی تبیین شده باشد. طبیعی است بسیاری از افراد به اقتضای سن، مدارک و نیاز فنی به موبایل و ابزارهای دیگر کامپیوتر و لب تاب دسترسی داند، اما اینکه می توانند وارد تلگرام و ایمیل شوند، هیچ ربطی به مفهوم سواد رسانه ای ندارد؛‌بنابراین بسیاری از افراد سواد رسانه ای ندارند و باید در سوادمان تردید کنیم چراکه اینها سواد رسانه ای نیست، حتی بارگذاری اطلاعات.

سواد رسانه ای بیش از هر معنای فنی دیگر، معنای ذاتا فنی و فرهنگی دارد، یعنی ما باید کار کردهای فنی مخاطره آمیز و مثبت این فضای رسانه را ببینیم و در بعد فرهنگی به اخلاق مجهز شویم.

از نزدیک به 80 میلیون جمعیت، کمتر از 10 درصد مجهز به سواد رسانه ای هستند. بعد فرهنگی سواد رسانه ای یعنی به اخلاق رسانه ای مجهز شویم و بدانیم از آن به چه میزان و تا کجا و به چه منظور استفاده کنیم. اگر این موضوع را بدانیم و تکلیف مان روشن شود به مصر ف کننده محض و داده پرداز صرف تبدیل نمی شویم. برای مثال الان خبری منتشر کنیم مبنی بر اینکه رئیس جمهور ایران دبیر کل سازمان ملل شد؛ متأسفانه بیشتر کاربران این خبر را می پذیرند و بدون فکر به اشتراک می گذارند و یا این خبر را منتشر کنیم مبنی بر اینکه تعداد وزرا و سفرای ایران در سازمان ملل به 100 نفر می رسد. هیچ کس نمی پرسد که مگر می شود این اتفاق بیفتد. درحالی که ما در سازمان ملل تنها یک نماینده داریم. این واقعیت نشان می دهد که بیشتر کاربران پیش از آنکه مطلبی را متوجه شوند،‌به اشتراک می گذارند. ندانستن یک معضل و به اشتراک گذاشتن آن آفتی است که این روزها به آن دچاریم.

ضرورت پرورش یک شهروند با شعور و توانمند در فضای مجازی

متأسفانه نه تنها اخلاق رسانه ای نداریم بلکه از سواد رسانه ای هم برخوردار نیستیم. نمی توانیم نمره مناسبی به سواد رسانه ای مردم بدهیم. وزیر می گوید،‌ هرچه مصرف بالا برود، سواد رسانه ای بالاتر است. تلویزیون می گوید، هرچه از سمت تلویزیون دورتر بشینی، سواد رسانه ای ات بالاتر است.کتابی که در مدارس تدریس می شود، می گوید، هرچه بیشتر بترسید، سواد رسانه ای ات بیشتر است. در یک کلام همه این تعاریف اشتباه است.چرا باید بترسیم. ما باید مردم را به شهروند باشعور و توانمندی تبدیل کنیم تا بداند موبایلی که در دستش است، چه قابلیت هایی دارد و از آن به درستی استفاده کند.

ما در کشور قوی ترین تئوریسین های فضای تکنولوژی ارتباطی دنیا را در کشور داریم که از زاکربرگ، قوی تر هستند و حتی می توانند پیام رسانی بهتر از تلگرام ایجاد کنند که چند قابلیت بیشتر از تلگرام داشته باشد. بسیاری از مسئولان به دنبال منافع خودشان هستند و حمایتی از نرم افزارهای ایرانی نمی کنند. 

فارس:‌راه حل پیشنهادی تان چیست؟

-مردم حق دارند فعال، مطالبه گر و زیاده خواه باشند که البته زیاده خواهی به معنای بلندنظری منظورم است. آنها حق دارند شهروندان مدرن باشند، اما مدرن شدن به این معنا نیست که اخلاق و دین را از دست بدهیم. بنظر می رسد هم می توان مدرن بود و هم مسلمان.

مشکل ما این است که سیستم سیاسی ما از خوشان مطالبه گر نیست؛ ما سیستم سیاسی چند قطبی هستیم و متأسفانه نظارتی بر مراجع عالی دولتی صورت نمی گیرد. وزیر ارتباطات دولت به هیچ کس پاسخ گو نیست، زمانی که او در سخنرانی اش خلاف قانون اساسی صحبت می کند، هیچ کس از او نمی پرسد که چرا. یعنی او به هیچ کس پاسخگو نیست. ما در روش نظارت بر مسئولان باید به لحاظ حقوقی تجدید نظر کنیم. ما هیچ نظارتی را اجازه ندادیم که  حتی مراجع قضایی بر نهادهای دولتی داشته باشند. دولت ما پاسخ گوی حساسیت های قوه قضائیه نیست. مجلس ما کاملا دولتی بوده و دولت هم کاملا خارج از قانون شده است. اگر قوه قضائیه نبود، با وجود دو قوه منفعل مجریه و مقننه امنیت نداشتیم. یکی از ضعف های قانون اساسی این است که قوه قضائیه از ارسال مستقیم طرح و لایحه به مجلس عاجز است. 

براساس آئین نامه کسب و کار سایبری که دولت ارائه داده است، ماده 10 آن می گوید که تلگرام و اینستاگرام نمی تواند ابزار تجارت باشد، درحالی که که خود دولت از این دو نرم افزار استفاده می کند. دولت به عقیده اش بی اعتناست. صداوسیما و بسیاری از نهادها و دستگاه های ما از این دو نرم افزار استفاده می کنند. باید تجدیدنظری در این مباحث داشته باشیم.

انتهای پیام/