به گزارش خبرگزاری فارس از اهواز، سال 98 برای خوزستانی‌ها متفاوت‌تر از همیشه آغاز شد و صدور اخطاریه‌های مکرر، نشان از سیلی سهمگین داشت؛ سیلی که به صورت خوزستان سیلی زد و 12 هزار و 500 میلیارد تومان خسارت به بار آورد؛ خسارتی که یک سوم خسارت‌های وارد آمده از سیل به کشور را شامل می‌شد.
با گذشت یک سال از وقوع سیل در بهار 98 هنوز هم ابعاد فنی زیادی از آن پنهان مانده‌اند و خسارت‌های آن هنوز در چهره روستاها و شهرهای خوزستان قابل مشاهده است؛ مردم این روزها نگران وقوع سیلی مشابه هستند و در هول و ولای آن زندگی می‌کنند اما مدام می‌پرسند که چرا چنین سیلی با چنین ابعادی زندگی‌مان را نابود کرد در صورتی که در سیل‌های گذشته و بدون سدها زندگی‌ما کمتر از سیل 98 متأثر شد.
آروزها و ایده‌آل‌های مدیران با واقعیت منطبق نیست
یک کارشناس مدیریت منابع آب می‌گوید: استفاده از کلمه سیلاب بهار 98 درست نیست، بلکه درست آن است که بگوئیم سیلابهای بهار 98 چرا که در برخی حوضه‌ها مانند دز، از اواخر اسفند تا انتهای فروردین 4 سیلاب به‌وقوع پیوست و خسارت‌های زیادی به زیرساخت‌های استان وارد کرد.
علیرضا وفایی می‌افزاید: توالی سیلاب‌ها، زمان تداوم و نزدیکی آنها در بحث مدیریت مخازن و کنترل سیلاب، ویژه و حائز اهمیت است و باید چند منظوره بودن کارکرد سدهای خوزستان مد نظر قرار گیرد. باید بپذیریم سدهای ما تنها برای کنترل سیل نیستند و انتظار آنکه این سدها خالی باشند غیر واقعی و منطبق با واقعیت‌های استان ما نیست.
وی با بیان اینکه ماهیت مدیریت منابع آب سدها و مخازن متکی بر پیش بینی و آمار و احتمالات است، عنوان می‌کند: هیچگاه نمی‌توان به‌طور قطع در این علم سخنی گفت. بخش مهمی از اسباب و علل این علم در اختیار شما نیست چون متکی بر پدیده‌های آب و هوایی است که از نوسان و تغییرات زیادی برخوردار است.
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه ما مرز آرزوها و ایده‌آل‌هایی را که در قلب و ذهن می‌پرورانیم با واقعیت‌ها ادغام کرده و نمی‌دانیم کدام واقع و کدام آرزوست، ادامه می‌دهد: آرزو و ایده آل‌هایی داریم که با آنچه دراختیار داریم همخوان نیست. این مشکل وقتی نمود دارد که به قضاوت و بررسی می‌نشینیم متاسفانه با ملاک آرزوها به قضاوت محدودیت‌ها و اتفاقات حاصل از واقعیت‌ها می‌نشینیم.
وی می‌گوید: ریشه وقوع سیل 98 هم منطبق نبودن واقعیت‌ها با ایده‌آل‌ها بود؛ در واقع مدیران نمی‌دانستند که باید منتظر صف دبه‌های خالی و مردم بدون آب در تابستان باشند یا باید گونی‌های خاک را روی هم بگذارند و ارتفاع سیل بندها را بالا ببرند. همین تعلل و محسابه اضافی به همراه نداشتن تصویری از آینده سبب تحمیل خسارتی سنگین به خوزستان شد.
راه گریز از سیل 98 بود؟
شاید اصلی ترین سوال در خصوص اتفاقات فروردین 98 این باشد که آیا گریزی از سیلاب‌ها در فروردین 98 بود؟ مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان در این باره می‌گوید: باید بگویم که از سه سیلاب واقع شده در فروردین 98 دو سیلاب به صورت کامل مهار و فقط یک سیل به شکل کامل کنترل نشد که راهی برای مهار کامل با توجه به نزدیکی وقوع سیلاب‌ها و شدت و تداوم رواناب‌ها وجود نداشت و آن واقعه حتما با در نظر گرفتن همه جوانب گریز ناپذیر بود.
داریوش بهارلویی با بیان اینکه برای رسیدن به پاسخ جامع این سوال باید به گذشته برگشت و شرایط منابع آبی استان را در ابتدای سال آبی دانست، می‌افزاید: سال آبی 98-97 بعداز یک دوره خشکسالی طولانی آغاز شد. حجم آب موجود قابل برنامه ریزی در سدهای استان اندکی بیش از 2 میلیارد مترمکعب بود که در صورت تداوم خشکسالی‌ها بسیار نگران کننده ارزیابی می‌شد.
وی ادامه می‌دهد: به ویژه آنکه پیش نگری‌های بلند مدت سازمان هواشناسی و تحلیل‌های موجود در خود سازمان که به دفتر برنامه ریزی آب می‌رسید بیانگر ادامه کم آبی بود.
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان معتقد است که «پیش نگری‌ها و چشم انداز آب و هواشناسی، نیازها و مصارف آب در بخش‌های مختلف، میزان حجم آب موجود و قابل برنامه ریزی در سدها و محدودیت‌های بهره برداری و شرایط آبگذری رودخانه‌ها چهار نکته اساسی در سیاست گذاری و مدیریت آب حائز اهمیت هستند.»
پیش نگری وضعیت آب و هوا مهم است اما...
وی با بیان اینکه از این 4 مورد، سه بخش آن معلوم و فقط بخش پیش نگری‌ها است که دارای نوسان و عدم قطعیت است، اظهار می‌کند: همین‌جا خوب است به گفته‌های مسؤولان هواشناسی رجوع کنیم که مدعی هستند با پیش نگری‌های بلند مدت هیچگاه نمی‌توان سیل را هشدار و یا تشخیص داد.
بهارلویی می‌گوید: این ادعای هواشناسی صحیح است و در سطح سازمان آب و برق نیز وقوف به آن وجود دارد اما نکته مهم آنجا است که این پیش نگری‌ها در سیاست‌گذاری‌های مخازن سدها دارای اهمیت وافر است. یعنی شما با در نظر داشتن محدودیت‌ها، حجم مخازن و نیازها با توجه به چشم اندازی‌ها که پیش بینی می‌کنند نسبت به تعیین تراز آب، حجم مخزن و خروجی‌ها اقدام می‌کنید.
وی ادامه می‌دهد: در نتیجه اگر پیش نگری از شرایط خشک سخن بگوید بسیار طبیعی است که در مصرف آب احتیاط کرده و بی محابا نسبت به تخلیه سدها اقدام نمی‌کنید.
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان می‌افزاید: این همان بخشی است که مورد پرسش سازمان آب و برق قرار گرفت؛ هواشناسی در ابتدای سال آبی، کم آبی را پیش بینی کرده بود، در میان سال از اواسط پاییز تا دی پر آبی و سپس کاهش بارش‌ها و برای فروردین نرمال بودن شرایط را بیان کرده بود.
قبل از وقوع سیل نگران کم آبی بودیم
بهارلویی می‌افزاید: کاهش معنادار حجم ذخایر سدها به‌گونه‌ای که کفاف تامین مصارف آب را نمی داد ما را محتاط‌تر کرد؛ در میانه آبان ماه 97 در حوضه ای مانند کارون با 4 سد مخزنی بزرگ حجم آب قابل استفاده کمتر از 300 میلیون مترمکعب بوده و نگرانی تامین آب شرب به شدت وجود داشت.
وی با بیان اینکه چشم اندازهای هواشناسی امیدوار کننده نبود، عنوان می‌کند: خروجی مدل‌های پیش بینی رواناب بسته به همان چشم اندازهای هواشناسی حجم ورودی قابل ملاحظه‌ای را نشان نمی‌دادند.
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان بیان می‌کند: با این شرایط به نظر بهترین سیاست برای برنامه ریزی آب سدها، حفظ ذخایر آبی می‌بود و از همان ابتدای سال آبی نمی‌شد نسبت به تخلیه کامل سدها اقدام کرد در حالی که برای تامین آب شرب برخی حوضه ها دارای کمبود بودیم.
مدیران آب و برق به پیش بینی هواشناسی توجه نکردند
مدیرکل هواشناسی خوزستان نیز با اشاره به اینکه در زمستان 97 و بهار 98 بیش از 521 میلی‌متر بارندگی در خوزستان باریده است، می‌گوید: از ابتدای سال زراعی جاری که از یک مهرماه 97 آغاز و تا 28 اردیبهشت‌ماه 98 ادامه داشت، مجموع بارش کل استان بیش از 521 میلی‌متر بود که این مقدار در مقایسه با مقدار بلندمدت آن در همین بازه زمانی 63.5 درصد افزایش و در مقایسه با مقدار آن در دوره مشابه سال گذشته افزایش 156.9 درصدی داشته است.
محمد سبزه زاری می‌افزاید: در نمودار اختلاف بارش استان‌های کشور خوزستان بالاتر از گیلان و مازندران، هشتمین استان و لرستان و ایلام به ترتیب نخستین و دومین استان پربارش کشور بودند.
مدیرکل هواشناسی استان خوزستان با بیان اینکه نرم بارندگی در خوزستان به‌صورت درازمدت در دوره 10 ساله 320 میلی‌متر بود، تصریح کرد: بارش‌ها در سه حوزه مارون، دز و کرخه در سال زراعی گذشته بیش از 320 میلی‌متر بوده که نشان‌دهنده افزایش چشمگیر بارش‌ها است.
سبزه‌زاری ادامه داد: مدیران سازمان آب و برق اعلام کرده‌اند که پیش‌بینی‌های فقط 10 درصد بالای نرمال بارندگی‌ها بوده در صورتی‌که بارش‌ها 2 برابر ترسالی اتفاق افتاده است.
براساس استاندارد کشورهای پیشرفته اخطاریه پدیده مخرب صادر شد
مدیرکل هواشناسی خوزستان با اشاره به دقت پیش‌بینی پدیده‌های مخرب در کشورهای پیشرفته دنیا، می‌گوید: در حال حاضر آمریکا 10 روز، انگلیس 7 روز و ژاپن 5 روز پیش از وقوع پدیده‌های مخرب می‌توانند آنها را پیش‌بینی و اطلاع‌رسانی کنند.
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه ضعف آگاهی در یک ساختار سبب می‌شود که برخی‌ها با عدم آشنایی با ادبیات هواشناسی اقدام به مدیریت منابع آبی کنند.
سبزه‌زاری با اعلام اینکه از 20 اسفندماه به‌صورت تدریجی اخطاریه‌های خود را به سازمان آب و برق اعلام کردیم، اظهار می‌کند: ما نخستین اطلاعیه در مورد احتمال بارش شدید باران را یکم فروردین و اخطاریه را دوم فروردین‌ماه در سه حوزه مارون، دز و کارون صادر کردیم و به سازمان آب و برق اعلام شد که هر چه سریع‌تر وضعیت سدها را مدیریت کنند.
وی با اشاره به اینکه نخستین سیلاب ایجاد شده از استان‌های بالادست 11 فروردین به خوزستان رسید، بیان می‌کند: ما تقریباً 9 روز قبل از واقعه یعنی با همان استانداردهای آمریکا اخطاریه‌ها را صادر کردیم اما سازمان آب و برق به آنها توجه نکرد.
به آب برق گفتیم سدها را مدیریت کند
مدیرکل هواشناسی خوزستان اظهار می‌کند: روز 5 فروردین‌ماه آخرین اخطاریه‌ها را به سازمان آب و برق اعلام کردیم و روز ششم فروردین بارش‌ها آغاز شد اما همچنان مدیران سد تراز کرخه را 2 متر پایین‌تر از تراز نهایی سد نگه داشتند. در سد کرخه به‌ازای یک متر افزایش ارتفاع آب حدوداً 160 میلیون مترمکعب آب به‌صورت حجمی ذخیره می‌شود و مدیران سد فقط به میزان 400 میلی‌متر بارندگی سد را خالی گذاشته بودند.
وی می‌افزاید: پیش‌بینی‌های ما 2 بارش سنگین با هسته‌های 400 تا 500 میلی‌متر بارندگی را نشان می‌داد اما اگر با 50 درصد خطا نیز به این پیش‌بینی توجه می‌شد بازهم برای سدها خطرآفرین بود.
سبزه‌زاری با بیان اینکه سازمان آب و برق به‌صورت جداگانه یک مرکز تحقیقات آب جهت انجام پیش‌بینی بارش‌ها ایجاد کرده است، عنوان می‌کند: این مرکز در سال گذشته و قبل از آغاز بارندگی‌ها خشکسالی شدید را در کشور پیش‌بینی کرده و در تاریخ 30 تیرماه 97 اعلام کرد که خروجی‌های هواشناسی این سازمان کمبود رطوبتی و خشکی شدید را در زمستان پیش رو پیش‌بینی می‌کند.
مدیرکل هواشناسی استان خوزستان ادامه می‌دهد: موسسه تحقیقات آب کشور خشکسالی در همه حوزه‌های آبریز کشور را اعلام کرد و مدیران سازمان آب و برق براساس آن عمل کردند اما هنگامی‌که در مخمصه افتادند سازمان هواشناسی را مقصر اعلام کردند.
حفظ ذخایر سدها از نظر فنی بهترین تصمیم بود
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان نیز می‌گوید: حجم کل قابل برنامه ریزی سدهای استان در آغاز سال آبی گذشته 2 میلیون و 370 هزار متر مکعب و معادل 18 درصد حجم کل قابل برنامه ریزی و یا حجم فعال و قابل مانور سدها بود. بارش‌ها از اواخر مهر ماه شروع و به تناوب در ماه آبان ادامه داشت اما روند ورودی و خروجی آب به سدهای استان دارای بیلان منفی بوده و روزانه از حجم قابل برنامه ریزی کاسته می‌شد.
وی می‌افزاید: به نحوی که در میانه آبان این حجم به رقم حدود یک میلیون و 550 هزار مترمکعب رسید. یعنی 34 درصد کاهش نسبت به ابتدای سال آبی. در مجموع در شروع دوره کشت‌های پاییز و زمستان که کشت اصلی و غالب مناطق مختلف استان است، حجم باقی مانده معادل 12 درصد حجم کل قابل برنامه ریزی در سدها بود که بسیار نگران کننده و حجمی غیر قابل اطمینان برای تامین تمامی نیازهای استان محسوب می‌شد و باید بدانید که حجم نرمال کل مصارف استان در فصل پاییز حدود 4 میلیون و 700 هزار متر مکعب است .
بهارلویی با بیان اینکه با مقایسه همین چند رقم می‌توان دریافت که بهترین تصمیم حفظ ذخایر آب سدها، کاهش خروجی‌ها تا رسیدن به نقطه امن تامین آبی بود، عنوان می‌کند: این صحیح ترین فرآیند در آن وقت سال محسوب می‌شد. داده‌های موجود و تحلیل‌های فنی نیز این تصمیم گیری را تایید می‌کند.
وی با بیان اینکه این سیاست برنامه ریزی در حوضه‌های آبی و سدهای خوزستان تا اواسط آذر ماه تداوم یافت، اظهار می‌کند: همزمان رصد و تحلیل شرایط منابع آب در کنار بررسی خروجی مدل‌ها و پیش بینی‌های سازمان هواشناسی و درون سازمانی که در اختیار دفتر برنامه ریزی منابع آب قرار می‌گرفت در حال انجام بود.
تغییر شرایط آبی خوزستان از آذر 97
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان می‌گوید: در این مدت ورودی آب به سدها در اثر بارش‌ها افزایش یافت و بیلان منابع آبی سدها مثبت شد. خطر عدم تامین آب شرب مرتفع شده و نقطه امن تامین نیازهای آبی استان در سدها قابل دسترس شد.
وی ادامه می‌دهد: تا نیمه آذر دو سیلاب بزرگ با دبی لحظه ای بیش از یک هزار و 800 متر مکعب بر ثانیه در کرخه و حدود یک هزار و 600 مترمکعب بر ثانیه در حوضه دز به شکل کامل مهار و کنترل شد به‌گونه ای که کوچکترین اثری در پایین دست این دو سد حس نشد و در هیچ رسانه ای و یا میان مسؤولین و مردم بازتابی نداشت. اگرچه در همین مدت نیز سیلابهای با دبی کمتر از ارقام اشاره شده در این دو حوضه طی فصل پاییز به‌وقوع پیوست.
بهارلویی معتقد است که «کاهش محسوس حجم آب قابل برنامه ریزی تا اواسط آبان، حفظ ذخایر استراتژیک سدها برای رسیدن به نقطه امن تامین آب شرب و مصارف کشت غالب استان، اتخاذ سیاست صحیح و فنی در کنترل روان‌آبها برای افزایش حجم قابل اطمینان، برطرف کردن خطر عدم تامین آب شرب مناسب استان و مهار سیلابهای کوچک و بزرگ حوضه کرخه و دز بدون هیچ آسیب و یا اثری در پایین دست سدها نشان دهنده تصمیم درست این سازمان در حفظ ذخایر آبی بوده است.»
در برابر سیل غافلگیر نشدیم!
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان می‌گوید: با بررسی شرایط منابع آبی در فصل پاییز 97 به این جمع‌بندی رسیدیم که هدف دستیابی به نقطه امن تامین آب و سیاست نگهداشت آب تا ماه آذر، فرآیندی صحیح و منطبق با اطلاعات و داده‌ها بوده است. اگر چه سیاست حفظ منابع در دستور کار قرار داشت اما همزمان تمامی تغییرات در سطح حوضه‌های آبریز رصد و مورد تجزیه تحلیل قرار می‌گرفت.
وی می‌افزاید: در اوایل آذرماه با انجام تحلیل و استخراج اطلاعات از بارش‌ها و روان‌آب‌های حاصله با تهیه گزارش به مدیر عامل وقت سازمان هشدار و تغییر شرایط فاز خشک به فاز مرطوب و لزوم توجه به آبگذری رودخانه‌ها و اقدامات مورد نیاز منعکس شد. متعاقب با آن در دهه سوم آذر 97 و قبل از پایان فصل پاییز هشدار رسمی سیل و تغییر فاز رطوبتی به مدیریت بحران استان ارسال شد. این مهم موجب شد غافلگیری در سطح استان وجود نداشته و آمادگی سازمان‌ها و سایر دستگاه‌های استان کلید بخورد.
بهارلویی بیان می‌کند: بررسی و مقایسه تراز و حجم سدها در کنار تحلیل‌های پیش یابی هواشناسی، یکی از نقاط عطف برنامه ریزی آب سدها را رقم زد. توقف سیاست آبگیری و افزایش رهاسازی آب بخصوص در دو حوضه دز و کرخه از نیمه آذر ماه و قبل از اتمام فصل پاییز اقدام به موقع و مناسبی بود که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفت.
وی ادامه می‌دهد: اجرا و اعمال خروجی حداکثری سد دز و افزایش پلکانی خروجی کرخه که حتی با اعتراض کارشناسان و مدیران سازمانی، فرمانداران و برخی از مسؤولان خارج از سازمان آب و برق رو به رو شد در زمانی کلید خورد که حجم خالی سدهای استان بیش از 8 میلیارد مترمکعب بود و کمتر اهل فنی به سیلابهای سنگین اعتقاد داشت.
تجربه سیل
مدیر دفتر برنامه ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان اظهار می‌کند: چنانچه گذرا به آرشیو و اطلاعات و پیش نگری‌های سازمان هواشناسی کشور و یا آمار ثبت شده ایستگاه‌های وزارت نیرو در سال‌های گذشته نظری کنیم درخواهیم یافت سال‌های بسیاری بوده که بارش در پاییز مناسب ولی به ناگاه شاهد قطع بارندگی بودیم و حوضه‌های آبریز دوره‌های بی بارشی حدوداً 100 روزه را نیز تجربه کرده‌اند و وقوع بارش موثر در یکماه به معنای تداوم در کل سال نیست.
وی می‌افزاید: در گذشته هم شاهد پیش نگری‌هایی که درست نبودند، بودیم مانند خشکسالی سال آبی 97-96 که خلاف پیش نگری‌ها بود و یا همین ابتدای سال آبی 98-97 که پیش نگری‌ها بر عکس از خشکسالی آب‌شناسی سخن می‌گفتند و همه این‌ها در حالی است که دوره بارش‌های موثر معمولا از دهه سوم آبان تازه شروع می‌شوند.
به گزارش خبرگزاری فارس، بررسی اظهارات مدیران هواشناسی و آب و برق نشان می‌دهد که آنها پیش بینی‌های درستی کردند و همه تصمیمات آنها فنی و به موقع بوده اما به نظر می‌رسد فقط بارش‌های بی موقع به وظایف خود عمل نکردند و خسارتی 12.5 هزار میلیارد تومانی در خوزستان به جای گذاشتند؛ سکوت مسؤولان ارشد استان پس از پایان سیل و افتخار به کارهای انجام شده پس از آن سبب شده که با گذشت یک سال از به زیر آب رفتن 21 شهرستان خوزستان، تأثیر پذیرفتن 400 هزار نفر از سیل و تخلیه 374 روستا فقط تصویری دلهره آور از وضعیت استان در سالی که گذشت و ترس از وقوع سِیلی جدید از پس تصمیمات درست و فنی در اذهان باقی بماند.
گزارش از سید علیرضا شریفی
انتهای پیام/ی
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
