به گزارش خبرگزاری فارس از ارومیه، بیدمشک درختچهای دو پایه است که در مواردی ارتفاع آن تا ۸ متر نیز میرسد، این درختچه دارای پوست خاکستری کبود بوده و صاف یا کمی شیاردار است و جوانههای آن گلدار تخم مرغی با نوک کوتاه و یا تیز هستند.
پس از برداشت شکوفههای این درختچه برای عرقگیری و استفاده به عنوان دمنوش، برگ سبز تیره که پشت آن کرکدار و روشن است، ظاهر میشود ولی برگهای درختان ماده معمولا بیضی شکل و پهنتر از درختان نر و پشت آنها کبود رنگ است.
از سالهای بسیار دور درختچه بیدمشک به عنوان حصار در اطراف باغها، کنار جویبارها و رودخانهها به صورت خودرو یا پرورشی و حتی مقابل منازل شهری کشت میشود و در اصطلاح محلی به گل آذین نر این گیاه که حدود 3.5 سانتیمتر است، «پیش پیشا» میگویند و گل آذین ماده این گیاه نیز در مواردی به 9 سانتیمتر میرسد.
شاید شناخت این درختچه برای افراد غیربومی استان آذربایجان غربی کمی سخت به نظر برسد ولی بدون شک صاحب نظران و پزشکان در طب سنتی و اسلامی و طب رایج، نسبت به مزیتهای درمانی این گیاه به خوبی واقف هستند.
خاصیت درمانی بیدمشک
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی بیدمشک را گیاهی از خانواده بید با سنبلههای معطر معرفی میکند و میگوید: اسانس این گیاه از خواص درمانی فراوان برخوردار است.
اکبر کرامتی با بیان اینکه این گیاه نافع تببر و ضد التهاب بوده و در تقویت قلب و دستگاه عصبی موثر است، اظهار کرد: این خواص از موادی از جمله سالیسین، فنول و فلاوونویید ناشی میشود که در پوست، برگ و سنبلههای این گیاه به فراوانی یافت میشوند.
وی با اشاره به خاصیت عرق بیدمشک در رفع کم خونی، ناراحتیهای قلبی و تسکین اعصاب، میگوید: این گیاه مقوی قلب بوده و سردرد و عطش را رفع میکند و همچنین مقوی معده بوده، برگ بید مشک قابض و عصاره برگ بیدمشک مسهل بلغم، صفرا، صرع، تب با لرز و برای باز کردن انسداد کبد و یرقان مفید است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجانغربی با بیان اینکه عرق گلها از خوردن خود گل مفیدتر است، اعلام کرد: قطره این گیاه در گوش برای پاک کردن چرک مفید بوده و خوردن عرق شکوفه آن برای خفقان گرم و تبهای گرم نافع است.
کرامتی یادآور شد: همچنین صمغی که از برگ بیدمشک گرفته میشود مقوی دید چشم است.
صادرات عرق بیدمشک به کشورهای حوزه خلیج فارس
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجانغربی با اشاره به سطح زیر کشت بیدمشک در استان، گفت: سطح زیر کشت درختچه بیدمشک حدود ۴۵ هکتار است که عمدتاً به صورت حاشیه کاری در کنار باغها و مزارع کاشته میشود.
عزیز امانی اظهار کرد: تهیه عرق بیدمشک در آغازین روزهای بهار یکی از سنتهای قدیمی خانوادههای آذربایجان غربی به ویژه شهرستان ارومیه است و تهیه عرق از این گیاه که هم به شکل صنعتی و هم به شکل سنتی صورت میگیرد.
وی تصریح کرد: بیشترین سطح زیر کشت بیدمشک استان مربوط به شهرهای ارومیه، پلدشت و سلماس است که سالانه در شرایط نرمال، بیش از هزار تن گل تر بیدمشک از سطح باغهای استان برداشت و به بازار عرضه میشود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجانغربی ادامه داد: یک سوم شکوفههای تولیدی توسط واحدهای تبدیلی جذب و به عرق تبدیل و نزدیک یک سوم آن در خانهها مصرف و تبدیل به عرق بیدمشک میشود و بقیه نیز در مصارف مختلف توسط واحدهای عرق گیری دیگر استانهای کشور و تهیه نقل بیدمشکی و شیرینی و دسر در قنادیهای ارومیه کاربرد دارد.
امانی خاطرنشان کرد: نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیجفارس دارد که مازاد این محصول به این کشورها صادر میشود.
وی افزود: در سطح استان ۵ واحد عرقگیری گیاهان دارویی از جمله بیدمشک وجود دارد که سالانه از این واحدها بیش از یک و نیم میلیون تن عرق گیاهان دارویی استحصال و به بازارهای داخلی و خارجی صادر میشود.امانی خاطرنشان کرد: بیدمشک، نخستین شکوفهای است که در اواخر اسفند ماه و روزهای نخست فروردین در ارومیه نمایان میشود و تقریباً جزء محصولات کم هزینه و پر درآمد است و کار برداشت این محصول از اوایل فروردین ماه آغاز میشود و بسته به آب و هوای منطقه حدود ۱۵ تا ۳۰ روز ادامه دارد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجانغربی یاد آور شد: حداکثر زمان چیدن گل تا گرفتن عرق ۷۲ ساعت است که بعد از این زمان از کیفیت عرق کاسته میشود.
امانی با اعلام اینکه به ازای یک کیلو گل تازه ۲ تا ۳.۵ لیتر عرق استحصال میشود، گفت: تهیه عرق بیدمشک در آغازین روزهای بهار یکی از سنتهای قدیمی خانوادههای آذربایجان غربی به ویژه ارومیه است و تهیه عرق از این گیاه که هم به شکل صنعتی و هم به شکل سنتی صورت میگیرد، در شهرستان ارومیه رونق بسیاری دارد.
به نظر میرسد حتی صنعتی شدن جوامع، نیز تاثیری بر این سنت دیرینه مردم آذربایجانغربی نداشته و خاصیت درمانی این گیاه سبب شده تا با گذشت چند دهه، عرقگیری بیدمشک در این استان از رونق نیافتد.
سالهای گذشته کسب و کار خرید و فروش شکوفههای درختچه بیدمشک در استان بازار خوبی داشت ولی امسال با جمعآوری دستفروشان توسط فرمانداریها (برای پیشگیری از انتقال بیماری کرونا) بازار خرید و فروش بیدمشک نیز از رونق افتاده و با توجه به قرنطینه خانگی، خانوادهها تمایل دارند به جای خرید و فروش شکوفههای تر این گیاه، بخشی از روزمرگی خود را باعرقگیری بیدمشک پر کنند.
فناوری استحصال عرق بیدمشک از گذشته تا به امروز
معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی با بیان اینکه استحصال عرق بیدمشک از طریق "نیقازان" انجام می گیرد، اظهار کرد: فناوری استحصال خانگی عرقیات استان با عنوان «نیقازان» ثبت ملی شده است.
حسن سپهرفر گفت: در گذشته این نوع عرقگیری شامل استفاده از دیگ (قازان) و کاسهای کوچک بود، به این ترتیب که پس از پر کردن دیگ از گیاه بیدمشک و آب، کاسه کوچکی را روی گیاه قرار میدادن و دهنه دیگ را با تشت بزرگ یا مجمعهای که نخی از وسط به آن متصل بود، بسته و دور آن را با خمیر مسدود میکردند.
وی افزود: پس از آن، با روشن کردن آتش زیر دیگ و جوشیدن آن، بخارهای حاصل از طریق بند یا پارچه نخی متصل به مجمعه، در کاسه داخل دیگ میچکید و عرق به دست میآمد.
معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجانغربی گفت: با گذشت زمان و کسب تجربه و دانشهای عمومی مردم و به ویژه بانوان، ابزار دیگری به نام «نیقازان» درست شد که در مدل قدیمی آن به جای نی، ظرف سفالی به شکل تشت به نام «سههن» وجود داشت.
سپهرفر یادآور شد: امروزه نیقازان را از جنس گالوانیزه می سازند به طوری که کار عرقگیری برای بانوان به مراتب راحتتر و در مدت زمان کمتری میسر میشود.
انتهای پیام/ح