عملکرد رسانه ها در دوران کرونا قابل قبول است/ مردم اقناع شدند

گروه هنر و رسانه: زینب رازدشت- این روزها که با بحران ویروس کرونا روبرو هستیم، همه رسانه ها تلاش کردند تا در مسیر آگاهی دهی به مخاطب گام بردارند، هرچند که در این میان رسانه های خارجی مثل همیشه دست از شایعه پراکنی و انتشار اخبار دروغ برنداشتند.

سیدمرتضی موسویان رئیس اسبق مرکز رسانه های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کارشناس حوزه رسانه و مدرس دانشگاه معتقد است: فضای مجازی در ابتدای مسیر تأثیرگذار بود اما به مرور زمانی که به یک وضعیت ثبات رسیدیم و مردم توانستند خود را با وضعیت موجود وفق دهند، دیگر این اخبار دروغین و کذب چندان تأثیرگذار نبود و اقناع از سوی رسانه ها صورت می گرفت و مردم اخبار را قبول داشتند.

به همین بهانه گفت و گویی با این کارشناس حوزه رسانه داشتیم تا به ارزیابی روند عملکرد رسانه های داخلی در شرایط بحران بهداشتی ویروس کرونا داشته باشیم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

**عملکرد رسانه های داخلی در بحران کرونا را چطور ارزیابی می‌کنید؟

- با توجه به الگویی که بر تمامی رسانه ها در کل دنیا وجود دارد، معدل نمره ای که به رسانه ملی می توانیم بدهیم، در مقایسه با رسانه های دنیا نمره خوبی است، اما رسانه های مکتوب روال قبلی خودشان را ادامه داده اند و نیاز بود تا آنها هم یک نگاه و رویکرد  جدیدی با توجه به شیوع ویروس کرونا داشته باشند که متأسفانه شاهد چنین نگاه و رویکردی نبودیم.

در ارتباط با رسانه های اجتماعی هم باید گفت آنهایی که در رسانه های اجتماعی حضور داشتند و به نوعی با مردم در تماس بودند، عملکردشان خوب بود. مردم موارد مربوط به ایمنی و بهداشت را ظرف مدت زمان کمی پس از شیوع ویروس کرونا توانستند، یاد بگیرند و روش هایی برای سبک زندگی شان انتخاب کردند که می توانیم از آنها اینطوری یاد کنیم که لباس خارج و داخل از منزل با یکدیگر متفاوت شد و حتی شاهد تغییر محل عوض کردن لباس های شان بودیم؛  این موضوع مبنی بر اینکه میان لباس های داخل و خارج، تفکیکی قائل شدند و از آب و مایعاتی برای شستشو استفاده می کردند و با توجه به آماری که حاکی از این است که مصرف مردم بالاست؛ بنابراین رعایت کردن مردم در این شرایط بحرانی بهداشتی کرونا دنبال می شود.

نکته دیگر این است که وضعیت به اصطلاح در خانه ماندن، کسب وکارها را دچار مشکل کرده است، اما اعتراضات چندان روشن و چشمگیری را شاهد بودیم و این موضوع همراهی افراد و مردم را نشان می دهد که قصد دارند از شیوع ویروس کرونا جلوگیری کنند تا زنجیره گسترش شیوع ویروس قطع شود.

ابتدای سال با توجه به تأکیدی که شده بود، شاهد بی توجهی مردم در رفتن به مسافرت ها بودیم، شاید در آن موقع هنوز مردم جدی نگرفته بودند و ویروس به اروپا نرسیده بود، اما مردم پس از آنکه متوجه شدند ماجرا جدی است و حتی تازه متوجه شدند که واقعه دردناکی در کل دنیا درحال وقوع است.

همراهی مردم سبب سیرنزولی مبتلایان به ویروس کرونا شده است

به هرحال همراهی شان این روزها سبب شده است تا شاهد سیر نزولی مبتلایان به ویروس کرونا باشیم و هم اکنون شاهد هستیم که مردم رعایت می کنند، اما رسالتی که باید خبرنگاران در این واقعه و برهه از زمان به عهده بگیرند، این است که همچون رسانه ملی از کادر درمان شخصیت سازی کنند و با آنها یک رویداد بسازند.

**البته این روزها در فضای مجازی شاهد اقدامات خودجوش مردم هستیم...

-بله کاملا درست است و در مواردی مردم خودجوش این کار را کردند و در فضای مجازی هم شاهد این اقدامات خودجوش باشیم، اما رسانه کمتر وارد این بخش شدند تا به شخصیت سازی کادر درمان بپردازد و حول شخصیت یک کار ویژه ای در این زمینه انجام دهند.

امروز شاهد هستیم که کادر درمان ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته، نمره قبولی را به لحاظ ایثار و استفاده از ابتکارهای خودی و داخلی گرفته اند که این موضوع باعث افتخار کشور است و باید رسانه ها از آنها یک قهرمان بسازند.

**رسانه های داخلی تا چه اندازه توانسته اند در موضوع آگاهی دهی درباره ویروس کرونا و همچنین اجرای طرح فاصله گذاری به ستاد بحران کرونا و وزارت بهداشت کمک کنند؟

- کلیپ های مختلفی درباره این موضوعات تهیه و بسیار سریع منتشر شد. در نگاه کلی می توان گفت که حجم کلیپ های تهیه شده بسیار است و مردم توانسته اند آگاهی های لازم را به زودی دریابند.

امروز شما شاهد هستند که در محیط هایی که مردم مجبور هستند بنا به ضرورت های شان در آن محیط تردد کنند، خودشان فاصله گذاری های اجتماعی را رعایت می کنند و یا در پست خانه ها شاهد هستیم با وجود آنکه محل کوچک است، مردم به دلیل رعایت فاصله گذاری اجتماعی، صف های شان به خارج از آن رسیده است و این موضوع نشان می دهد که مردم بیشتر از قبل رعایت می کنند و به نوعی با این نوع سبک جدید زندگی عادت کرده اند.

اثربخشی تبلیغات و کلیپ ها را نباید نادیده گرفت

همچنین اثربخشی تبلیغات و کلیپ ها را نباید نادیده گرفت؛ چراکه همه اینها توانسته اند اثر خود را بر مردم بگذارند تا آنها اقدام به رعایت فاصله ها داشته باشند.

با توجه به اینکه خیلی زود مردم توانستند، آگاهی لازم را بدست بیاورند، شاهد سیر نزولی مبتلایان به ویروس کرونا بودیم و اگر مجددا مقایسه ای با کشورهایی داشته باشیم که ادعای مدیریت بحران داشتند، متوجه می شویم که ما عملکرد مناسبی داشتیم. آنها در عمل دچار مشکلات شدند.

مسأله دیگر ویژگی مردم کشورمان است که همیشه و در همه بحران ها شاهد ایثارگری های شان هستیم؛ البته نه آنکه دولت بخواهد بلکه مردم خودجوش و ایثارگرانه در مساجد، هیئات، حسینیه ها داوطلب می شوند و در حل مشکلات گام برمی دارند.

آنها به صورت خودجوشی و خودانگیزشی وارد میدان می شوند و بسیاری از موانع مربوط به کمبودهای مربوط به ماسک و مواد ضدعفونی را حل می کنند. معتقدم بخش بزرگی از کمبودهای مربوط به ماسک و ضدعفونی توسط مردم جبران شد و آمدن مردم سبب شد تا ورق برگردد و محدودیت ها چندان خودش را نشان ندهد.

کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر در حال گذراندن شرایط تحریم بود و ما از قبل تمرین کرده بودیم که خود را برای هر موضوعی آماده کنیم. همچنین وقتی ترامپ می گوید که بایستی بسیاری از نیازهای مان را در داخل تولید کنیم، یعنی آنها حتی نتوانسته اند بسیاری از نیازهای شان را در داخل تولید کنند و امکان تولید نداشتند، درحالی که ما به سادگی شاهد هستیم در محل های کوچک حتی در منازل خط تولید مربوط به ماسک را راه اندازی می کنیم و این نشان دهنده این است که ما تمرین داریم و دارای پتانسیلی هستیم که تحریم ها به ما منتقل کرده است.

به هرحال نیروی بسیج، نیروهای نظامی و ارتش همگی نشان دادند که قابلیت هایی در بعضی از رویدادهای ناخواسته دارند که این قابلیت ها بسیار قابل توجه است و اینها مواردی است که در دیگر کشورها وجود ندارد و حتی آنها نمی توانند سریعا خود را با تغییرات موجود در اوضاع و احوال شان تطبیق دهند و امروز شاهد بسیاری از مشکلات کشورها در بحران ویروس کرونا هستیم.

**برخی ها معتقدند اخبار مربوط به کرونا از جمله اخبار تلخ هستند، آیا به نظر شما این جمله درست  است؟

- اخبار به هرحال تلخ است؛ چراکه از دست دادن انسان ها برای جامعه انسانی یک ضایعه بزرگی است. البته برخی ها در ابتدای ماجرا گفتند که این تعداد و گستره در مورد جان باختن افراد بسیار فجیع تر از جنگ جهانی دوم است و برخی هم وقتی این ویروس گسترش یافت، گفتند رویدادی است که ما تا کنون با آن روبرو نبوده ایم. به هرحال این رویداد جان انسان ها را تهدید می کند و رویداد غم انگیزی است و نمی توان از کنارش گذشت و بگوییم رویداد خوبی است؛ ولو اینکه مردم کشورهایی که دچار این موضوع هستند، حکومت شان با ما خصومت دارند. به هرحال مردم این کشورها از این قاعده مستثنی هستند و مردم همیشه مورد لطف رهبران ما قرار داشتند و همیشه به عنوان کسانی که زیربار ظلم هستند از آنها یاد شده است.

این موضوع مبنی بر اینکه در این شرایط تعداد بی شماری از انسان ها را از دست می دهیم، ناگوار است و کسانی که دل شان برای انسان و انسانیت می تپد، نمی توانند در این وضعیت خوشحال باشند.

**به نظر شما در چنین شرایطی ارائه واقعیت ولو تلخ بهتر است یا توجه به اخبار امیدآفرین؟

-  امیددهی سرجای خودش، اما ما دیدیم تا وقعیت ها را مردم ندیدند و باورهای شان تغییر نکرد، با دستورالعمل هایی که ستاد مرکزی مقابله با ویروس کرونا صادر می کرد، همراه نشدند.

به هرحال نمی توان از یکسری واقعیت ها گذشت و البته امروز هم با پیشرفت تکنولوژی و ظهور رسانه های نوین، موضوعی رو را نمی توان پنهان نگهداشت و هر آنچه که در دنیا رخ می دهد، به راحتی در تمامی کشورهای دیگر قابل رهگیری است و امکان اینکه موضوعی را پنهان کنیم وجود ندارد؛ بنابراین واقعیت ها به گونه ای بایستی منعکس شود که البته دچار یأس و ناامیدی نشوند.

برای مثال زمانی که زلزله ای رخ می دهد، مردم پس از اطلاع از میزان خسارت ها، بسیج می شوند تا بتوانند به مردم آن منطقه زلزله زده کمک کنند.

در مورد ویروس کرونا هم زمانی که باورهای مردم تغییر کرد، جنبش مردمی آغاز شد و امروز جنبش مردمی را همزمان با اقناع مردم و قبول آنها که با فاجعه ای روبرو هستیم، آغاز شد؛ همچنان که این موضوع را در جنگ شاهد بودیم و زمانی که مردم باور کردند که جنگی رخ داده است، وارد میدان نبرد شدند و هر روز شاهد شهادت بسیاری از رزمندگان بودیم.

خبرنگاران واقعیت های تلخ را باید به شکل درست بیان کنند

البته کار ژورنالیستی کردن اینگونه است که هر واقعیتی را با شکل های مختلف می توان ارائه کرد، به گونه ای که یأس و ناامیدی به مردم منتقل نشود.

شاهد بودیم که در ابتدای امر و زمانی که هنوز ویروس به اروپا نرسیده بود، همه رادیوهای وابسته، برنامه های تلویزیونی و ماهواره ای روی ایران متمرکز شدند، اما امروز شاهد هستیم که سازمان بهداشت جهانی، ایران را به عنوان کشوری موفق در امر مبارزه با ویروس معرفی می کند.

این نکته که بعضی از افراد سوءاستفاده کردند و در فضای مجازی برای ایجاد تشنج و ناامیدی به صورت تصنعی اخباری را مطرح کردند که وجود نداشت و نحوه برخورد و نحوه ارائه خبرشان به گونه ای بود که هدفدار بود، این ها مواردی است که در تمام دنیا از آن جلوگیری می شود و در همه جای دنیا شاهد برخورد با این گروه از افراد هستیم و حتی جرائم سنگینی برای شان کنار گذاشته می شود.

این گونه موارد از جمله موضوعاتی هستند که با هدف دنبال می شوند، همچنین امروز مردم باور دارند به آماری که توسط نماینده وزارت بهداشت ارائه می شود. یعنی این حرکت اقنای است؛ بنابراین واقعیات گفته می شود و این واقعیات زمانی که به صورت رسمی اعلام می شود و مردم باور می کنند، دیگر موارد دیگر تأثیر خود را از دست خواهد داد.

** به نظر شما حجم بالای اخبار و رویدادهای منفی تا چه میزان بر جامعه و حتی نسل های بعدی اثرگذار است؟

- موضوع مربوط به خبر بد یک عنوان است و خبر بد دادن، موضوعی است که هر ژورنالیستی باید از آن فرار کند و البته نوع نگارش و برخورد با هر یک از مواردی که ناخوشایند هستند، باید ژورنالیست ها یاد بگیرند که چگونه این رویدادها را منعکس کنند که سبب ایجاد ناامید، تشویش و دلهره میان افراد نشوند. به هرحال این موضوعی است که برخی اوقات برخی از افراد رعایت نمی کنند یا نمی دانند که چارچوب انتقال خبر ولو ناگوار می تواند به گونه ای باشد که ایجاد یأس نکند.

برای مثال مادری که فرزند کوچکی دارد، ناخودآگاه چیزی در گلوی فرزندش گیر می کند. این مادر عصبی و ناراحت می شود و در نهایت فرزند را رها می کند، از آن طرف مادری خونسردی خود را حفظ می کند و دست بر گلوی فرزند می کند تا هر آنچه که پشت گلوی فرزند گیر کرده است را خارج کند. کار کدام یک از این دو مادر صحیح بود و شاهد پایان خوش خواهیم بود؟

هر دو مادر با یک واقعه ناگوار روبرو شدند اما مادری که عصبی می شود و هیچ عکس العملی را از خود نشان نمی دهد مطمئنا در مقابل مادری شکست می خورد که در برخورد با واقعه، نسبت به کنترل آن اقدام کرد و این واقعه تلخ را به یک پایان شیرین نزدیک کرد.

این مثال می تواند برای کسی باشد که قلم به دست دارد و هدف ناهنجار را دنبال نمی کند. ژورنالیست باید یاد بگیرد که خبر بد را به گونه ای منعکس کند که سبب ایجاد ترس وحشت و ناامیدی نکند، چون اثر مثبتی در پی نخواهد داشت.

**آیا در بحران کرونا رسانه های داخلی توانسته اند به عنوان مرجع اخبار و اطلاعات قرار بگیرند؟

- واقعیت این است آمار افرادی که رسانه ملی را به عنوان مرجع قبول دارند، علی رغم وجود بسیاری از اخباری که در فضای مجازی وجود دارد، بسیار است؛ معتقدم مردم توجهی به این موارد نکرده اند، زیرا این موضوع را در رفتار مردم شاهد بودیم که اگر مردم به اخبار غیرواقع توجه می کردند، امروز رفتار دیگری را در جامعه مشاهده می کردیم.  

آمارها کاملا اقناعی بود

ارائه آمارها کاملا اقناعی بود و مردم این آمارها را قبول کردند. بنظرم رسانه خوب عمل کرد، اما به هرحال در فضای مجازی شاهد هستیم که اخبار بدون منبع گسترش پیدا می کند و بازنشر می شود.

فضای مجازی در ابتدای مسیر تأثیرگذار بود اما به مرور زمانی که به یک وضعیت ثبات رسیدیم و مردم توانستند خود را با وضعیت موجود وفق دهند، دیگر این اخبار دروغین و کذب چندان تأثیرگذار نبود و اقناع از سوی رسانه ها صورت می گرفت و مردم اخبار را قبول داشتند.

به هرصورت به واسطه شیوع ویروس کرونا ما شاهد وحدت، همگرایی و هم افزایی در میان مردم بودیم و همه این موضوعات نشان می دهد که مردم در شرایط بحرانی کنار هم هستند و همیشه باهم همراه می شوند.

همچنین باید این نکته را گوشزد کنیم زمانی که موضوعات به درستی برای مردم تبیین می شود، آنها همکاری خوبی می کنند و حتی هم افزایی مردم سبب حل بسیاری از مشکلات می شود.

البته  استراتژی حضرت امام راحل این بود که مردم را در تمامی زمینه وارد کنند و بعدها این موضوع توسط مقام معظم رهبری مورد تأکید قرار گرفت. حتی ورود مردم به جنگ سبب پیروزی شد و گرنه پیروزی حاصل نمی شد.

در زمان جنگ زمانی که مردم با عملکرد اقناعی روبرو شدند، به میدان جنگ ورود کردند و با ایجاد هم افزایی توانستند بر دشمن پیروز شوند. این هم افزایی ها سبب پیروزی می شود که البته ما باید فضای مجازی را تا مدت ها تحمل کنیم تا مردم یاد بگیرند که هر خبری را بدون منبع بازنشر نکنند و حتی تا زمانی که از صحت وسقم خبر مطلع نیستند، مسئولیت سنگین بازنشر کردن یک خبر بدون منبع را نپذیرند. این موضوع به مرور با تمرین حل خواهد شد و البته رسانه ها در این زمینه می توانند کمک کنند و به مردم چیزی را منتقل کنند که رفتار صحیح در فضای مجازی نامیده می شود و کمک می کند تا ما به یک فضای سالم نزدیک شویم.

انتهای پیام/