خدمات متقابل انقلاب اسلامی ایران و آرمان فلسطین

گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس، رضا دهقانی: با گذشت چهل سال از نامگذاری آخرین جمعه ماه مبارک رمضان از سوی امام خمینی (ره) به نام روز قدس، لازم است بررسی شود که اثرات چنین نامگذاری تاکنون چه بوده است. اگر از زاویه دید مفهومی به نام «روز قدس» به آرمان فلسطین بنگریم، در چهل سال گذشته چه دستاوردها و کامیابی‌هایی نصیب این آرمان و مردم سرزمین فلسطین شده و در وهله دوم حمایت از آرمان فلسطین چه دستاوردهایی برای جمهوری اسلامی ایران داشته است.

برای بررسی و قضاوت هر پدیده‌ سیاسی و اجتماعی، دقیق‌ترین راه، بررسی آن در بستر تاریخی است. در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که روز جهانی قدس مظهر سیاست‌های انقلاب اسلامی نه تنها در قبال فلسطین، بلکه منعکس کننده یک مفهوم جهان شمول و ثمره یک تفکر والا برای نوع بشریت است؛ این معنا به خوبی در سخن حضرت امام راحل (ره) انعکاس یافته است: ایشان فرمودند: «روز قدس، جهانی است، و روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد. روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است، روز مقابله ملت‌هایی است که در زیر فشار ظلم آمریکا و غیر آمریکا بودند، روزی است که باید مستضعفین مجهز بشوند، در مقابل مستکبرین، و دماغ مستکبرین را به خاک بمالند.» [۱]

با این معنا، «روز جهانی قدس» بخش اصلی سیاست خارجی طراز اول انقلاب اسلامی را روایت می‌کند. یک معنای دیگر نیز در سخن حضرت امام نهفته است که طبق آن، قدس نماد تمام حقانیت و رژیم صهیونیستی عصاره استکبار و ظلم و ستم است و با نابودی رژیم صهیونیستی، تمامی هیمنه شر در عالم هستی نیز فرو می‌پاشد.

با این مقدمه در ادامه در بخش اول به بررسی تحول مقاومت فلسطین پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازیم.

فلسطین پس از پیروزی انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی ایران در شرایطی به پیروزی رسید که فلسطین در بدترین شرایط خود به سر می‌برد. در عرصه خارجی یک سال از توافق «کمپ دیوید» و اولین اقدام جدی جریان سازشگر در جهان عرب برای رسمیت دادن به رژیم اسرائیل، می‌گذشت. هرچند عضویت مصر در اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی پس از این توافق فورا تعلیق شد، اما بازگشت این کشور در عرض ده سال به هر دو سازمان نشان داد بسیاری از رهبران جهان عرب به نوعی مؤید سیاست سازش بودند و تنها جسارت لازم را نداشتند.

در عرصه داخلی فلسطین، جنبش فتح به عنوان سرشناس‌ترین گروه فلسطینی، درگیر جنگ داخلی لبنان بود و دیگر خبری از عملیات‌هایی همچون «الکرامه» علیه صهیونیست‌ها به گوش نمی‌رسید. اصولا خروج جنبش فتح از اردن در سال ۱۹۷۱ پس از درگیری شدید با ارتش این کشور و انتقال به لبنان آغاز فرایندی بود که نهایتا در سال ۱۹۸۲ تمامی کادر و نیروهای جنبش فتح را روانه تونس کرد و رژیم صهیونیستی دیگر خطری از جانب این گروه حس نمی‌کرد.[۲] در همین سال بود که «یاسر عرفات» سخنرانی معروف خود را در مجمع عمومی سازمان ملل ایراد کرد و گفت که برای اسرائیل حق موجودیت قائل است.

بنابراین انقلاب اسلامی در شرایطی به پیروزی رسید که مردم فلسطین در ناامیدی عمیقی از کشورهای عربی و گروههای داخلی به سر می‌بردند و هیچ چشم‌اندازی از تحقق آرمان آزادی فلسطین در کار نبود. در جنوب فلسطین، مصر رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته و در شمال، لبنان درگیر جنگ داخلی بود و در شرق نیز دولت اردن تمامی نیروهای وابسته به جنبش فتح را بیرون کرده و درگیر تغییر موازنه جمعیتی به دلیل سرازیر شدن سیل آوارگان فلسطینی بود.

اما با پیروزی انقلاب اسلامی، یک شوک عظیم به تمامی مناسبات بین‌المللی وارد آمد و در این میان فلسطینیان خود را در برابر پدیده جدیدی یافتند که ماهیت آن با ناسیونالیسم عربی که ادعای جانبداری از فلسطین را داشت، متفاوت بود.

در اولین روزهای انقلاب، سفارت اسرائیل در تهران به سفارت فلسطین تغییر یافت. در داخل فلسطین نیز موج خوبی به راه افتاد و یک سال پس از پیروی انقلاب اسلامی جنبش «جهاد اسلامی» با محوریت شهید «فتحی شقاقی» تأسیس شد. «فتحی ابراهیم عبدالعزیز الشقاقی» در تمام دوران دانشجویی خود در مصر، به دقت فعالیت‌های امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران تحت نظر داشت و پس از پیروزی انقلاب کتاب معروف خود را به نام «خمینی، راه حل و آلترناتیو اسلامی» نوشت.[۳]

سه سال پس از انقلاب اسلامی ایران در حالی که رژیم صهیونیستی به بهانه مقابله با جنبش فتح حمله همه جانبه‌ای علیه لبنان آغاز کرده و تا بیروت پیش آمده بود، در پی بروز اختلافات در جنبش «امل»، تعدادی از افراد سرشناس  این جنبش همچون سید عباس موسوی، سید حسن نصر الله، سید حسین موسوی ( ابوهشام)، شیخ صبحی طفیلی و سید ابراهیم الامین از این جنبش جدا شده و هسته اولیه حزب‌الله را تشکیل دادند. آن‌ها سپس در سال ۱۹۸۴ با انتشار بیانیه‌ای رسمی موجودیت خود را اعلام کردند.

تأسیس حزب‌الله تمامی معادلات لبنان و جریان مقاومت را دستخوش تغییر کرد؛ تا جایی که این جنبش توانست اسرائیل را در سال ۲۰۰۰ به طور کامل از لبنان بیرون براند؛ بنابراین برای اولین بار اشغالگری رژیم صهیونیستی بدون سازش و بر اساس مقاومت مسلحانه در یک کشور اسلامی برچیده می‌شد.

در ۱۸ آذر ۱۳۶۶ (پائیز ۱۹۸۷) انتفاضه اول فلسطینیان از نوار غزه آغاز شد و چند ماه بعد جنبش مقاومت اسلامی (حماس) موجودیت خود را اعلام کرد تا شش سال بعد از آن که سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) اسرائیل را به رسمیت شناخت، در کنار جهاد اسلامی، موازنه نیروهای فلسطینی را به نفع مقاومت تغییر دهد.

در این میان ذکر این نکته ضروری است؛ پیام و در اصل راهکار انقلاب اسلامی برای فلسطین مقاومت بر پایه اتکا به پتانسیل خود مردم فلسطین است؛ یعنی فلسطینیان نباید برای آزادی خویش چشم به کشورهای عربی یا اتحادیه عرب و دلسوزی‌های مجمع عمومی سازمان ملل داشته باشند و انتفاضه مصداق عملی شدن این راهکار است. چه بسا انتفاضه اول (انتفاضه سنگ) را می‌توان نقطه تحول در بازسازی روحیه فلسطینیان تعبیر کرد. [۴]

پس از آن آزادی جنوب لبنان در سال ۲۰۰۰، وقوع انتفاضه دوم (انتفاضه مسجدالاقصی) در همان سال، جنگ ۳۳ روزه ۲۰۰۶ و پیروزی حزب‌الله، پیروزی حماس در انتخابات داخلی فلسطین در سال ۲۰۰۶، جنگ ۲۲ روزه غزه در سال ۲۰۰۸-۲۰۰۹ و جنگ غزه در سال ۲۰۱۴ که دستاوردی برای رژیم صهیونیستی نداشت، همگی تحولاتی است که در جبهه مقاومت ضد صهیونیستی رخ داد و از تمامی این‌ها پیش از انقلاب اسلامی خبری نبود.

تمامی این تحولات در سایه نوع نگاه امام راحل (ره) به موضوع فلسطین به ثمر نشست. انقلاب اسلامی موضوع فلسطین را از یک دغدغه صرف عربی به رأس مسائل اسلام ارتقا داد و با نامیدن جمعه آخر ماه مبارک رمضان به نام روز جهانی قدس، این معنا را عینیت بخشید و به مبارزه مردم فلسطین رنگ و بوی اسلامی داد؛ به طوریکه تا پیش از آن مبارزان فلسطینی از مبارزات خود با عبارت «نضال» و «کفاح» که معنای پیکار و مبارزه می‌دهد، یاد می‌کردند و پس از انقلاب واژه «جهاد» به تدریج مرسوم شد. [۵]

قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در سایه حمایت از آرمان فلسطین

«ادوارد هالت کار» نظریه پرداز انگلیسی قدرت بین المللی را در سه دسته بندی توصیف و ارائه می‌کند: قدرت نظامی، قدرت اقتصادی و قدرت مسلط بر افکار و ایده‌ها (قدرت نرم). قدرت در مفهوم رئالیستی به منابع قابل سنجش و محسوس تقلیل می‌یابد؛ قدرت نرم شکلی از ایدئالیسم یا لیبرالیسم نیست بلکه شکلی از قدرت یا روشی برای دستیابی به نتایج مطلوب است.[۶]  اما برای اولین بار «جوزف نای» استاد دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۴ اصطلاح «قدرت نرم» را در کتاب «قدرت نرم: راه موفقیت در سیاست‌های جهانی» بسط داد. او گفت که اهمیت قدرت نرم در آن است که با کم‌ترین هزینه در مقایسه با قدرت سخت می‌تواند اهداف کلیدی در عرصه بین‌الملل را محقق کند. بنابراین، قدرت نرم «توانایی تأثیرگذاری بر دیگران برای کسب نتایج مطلوب از طریق جذابیت به جای اجبار یا تطمیع است».[۷] در ادامه باید گفت که با تحقق قدرت نرم «امنیت نرم» نیز محقق خواهد شد.

جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به قدرت نرم از منابع قابل توجهی برخوردار است. غنای فرهنگی و تمدنی، جاذبه‌های تاریخی، موقعیت جغرافیایی و منابع غنی ادبی از منابع قدرت نرم به شمار می‌روند. اما در دوره‌ای که انواع گفتمان‌های شرقی و غربی در پی تسلط بر افکار بشری است، ارائه یک گفتمان جدید یک منبع عظیم قدرت نرم محسوب می‌شود. گفتمان انقلاب اسلامی را باید فراتر از منابع قدرت نرم ذکر شده دانست. انقلابی که سخن جدید برای گفتن دارد و در اوج دل‌مشغولی انسان معاصر به انواع گفتمان‌ها، ایده‌ای نو برای انسان و به ویژه برای مسلمانان به همراه خود دارد؛ همزمان که موجب امیدواری مسلمانان و رنج‌دیدگان می‌شود، تهدیدی بالقوه برای دنیای استکبار محسوب می‌شود.

کاری که انقلاب اسلامی کرد، احیای دوباره گفتمان اسلام بود، مضامینی چون زیر بار زور نرفتن، زندگی عزتمندانه، استقلال، حضور معنویت در تمامی شئونات اجتماعی و سیاسی و مبارزاتی، ایده‌های جذابی بود که مردم رنجدیده منطقه اغلب اندیشمندان اسلامی را تحت تأثیر قرار داد.

حمایت از آرمان فلسطین در ابتدا نشان داد که انقلاب اسلامی، مختص به شیعیان نیست. در دوره‌ای که عمده کشورهای اسلامی اهل سنت فلسطین را به حال خود رها کرده بودند، حکومتی نوبنیاد بانگ حمایت از مظلوم را بر مبنای تعالیم اسلامی سر داد و در این جا بود که یک منبع عظیمی از «قدرت نرم» را برای خویش فراهم ساخت.

«میشل فوکو» اندیشمند فرانسوی معتقد است که در «قدرت نرم» بر روی اذهان سرمایه‌گذاری می‌شود.[۸] حمایت عملی و نه در مقام شعار، ظرفیت قابل توجهی را در اختیار جمهوری اسلامی قرار داده است؛ به گونه‌ای که معاندان منطقه‌ای و رسانه‌های وابسته به جریان سعودی، روزی نیست که در تلاش برای تشکیک در صداقت جمهوری اسلامی در موضوع حمایت از آرمان فلسطین، قلم‌فرسایی نکنند. حتی دیده شده است که رسانه‌هایی چون العربیه و روزنامه الشرق الاوسط، ایران را به رابطه با رژیم اسرائیل متهم می‌کنند.[۹] این اقدامات نشان می‌دهد که جریان سعودی به خوبی به قدرت حمایت از آرمان فلسطین پی برده و از آن‌جایی که تاریخ خود را سرشار از خیانت به این آرمان می‌بیند، تنها کاری که می‌تواند بکند تلاش برای تشکیک در صداقت جمهوری اسلامی است.

نامگذاری آخرین جمعه ماه مبارک رمضان بعنوان روز جهانی قدس، یک اقدام تیزبینانه برای کشاندن مردم به صحنه مبارزه بود. این بار دیگر این دولت‌ها نبودند که در کنفرانس‌ها و نشست‌ها به دنبال آزادی نصف و نیمه فلسطین بودند. این بار مردم کشورهای اسلامی باید به صحنه می‌آمدند و این همان جلوه «قدرت نرم» برای جمهوری اسلامی است.

نتیجه‌گیری

روز جهانی قدس، صرفا یک مراسم و راهپیمایی هر ساله نیست. پیام‌ها و اثرات هر پدیده‌ای را باید در بستر تاریخی آن بررسی کرد. با ذکر شرایطی که فلسطین در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم به سر می‌برد، متوجه می‌شویم که پیروزی انقلاب اسلامی و سیاست‌گذاری در خصوص آرمان فلسطین و به میان آوردن قدرت عمومی ملت مسلمان، چه تحول معنایی و عملی در مبارزات ضد صهیونیستی ایجاد کرد که جان‌مایه آن حضور ملت‌ها در صحنه به جای دولت‌ها بود. سخن امام خمینی (ره) در این باره که «اگر هر فرد مسلمان یک سطل آب بریزد، اسرائیل را سیل می‌برد» ناظر بر جایگاه ملت‌ها در منظومه فکری انقلاب اسلامی است. منظومه‌ای که در کنار ارائه خدمات بر مردم فلسطین، منبع عظیم «قدرت نرم» نیز برای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

منابع:

[۱] صحیفه امام، جلد ۹، صفحهٔ ۲۷۷

[۲] https://www.aljazeera.net/specialfiles/pages/cb1bfb33-ac98-4fa3-96df-de5cf97b0693

[۳] کتاب «خمینی راه حل و آلترنانیو اسلامی» در سال ۱۹۷۹  از سوی انتشارات دارالمختار الاسلامی در در قاهره به چاپ رسید و به دنبال چاپ کتاب دکتر فتحی شقاقی دستگیر شد.

[۴] إما مقاوما وإما مقتولا: الانتفاضة الفلسطینیة الأولى کنقطة تحوّل فی إعادة صیاغة وکالة جسد وروح الفلسطینی. سهاد ظاهر – ناشف. دانشگاه قطر (https://bit.ly/2ydABOB)

[۵] رویارویی انقلاب اسلامی و آمریکا، کدیور، ص ۱۱۴

[۶] التیامی نیا، رضا؛ تقوائی نیا، علی (۱۳۹۵) تبیین نقش و جایگاه قدرت نرم در تحقق اهداف سیاست داخلی و خارجی «فصلنامۀ پژوهشهای سیاسی جهان اسلام»

[۷] صدرپور، امیرحسین؛ جمشیدی، محمدحسین و اسلامی، محسن (۱۳۹۵)، «بررسی سازوکار نوین دیپلماسی عمومی بر مبنای نظریه قدرت نرم جوزف نای»، دو فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات قدرت نرم.

[۸] متقی، ابراهیم و رشاد، افسانه (۱۳۹۰) نقش قدرت نرم در گسترش بیداری اسلامی خاورمیانه.» فصلنامه راهبرد دفاعی. سال ۹ ،شمارۀ ۳۳.

[۹] قبله علی خد الخمینی. روزنامه  الشرق الاوسط. https://bit.ly/3dT9mbg 

انتهای پیام/