مرور نواهایی که برای آزادگان خلق شد+صوت و فیلم

خبرگزاری فارس ـ گروه موسیقی ـ علیرضا سپهوند: ۳۰ سال از بازگشت آزادگان سرافراز به میهن اسلامی می‌گذرد و با وجود ساخت و انتشار تک آهنگ‌های موسیقی، متاسفانه تا کنون حتی یک آلبوم موسیقی مستقل درباره این موضوع تولید و منتشر نشده است که نشان از کم کاری نهادهای مرتبط در این زمینه دارد.

۲۶ مرداد ماه ۱۳۶۹ خورشیدی، یکی از روزهای ماندنی و خاطره انگیز در تاریخ معاصر کشور محسوب می‌شود. رزمندگان سلحشوری که طی هشت سال دفاع مقدس در راه دفاع از دین، ناموس و میهن در نبردی نابرابر و هر کدام در شرایطی خاص  با دشمن مبارزه کرده بودند و در نهایت در چنگ رژیم بعث عراق گرفتار شده بودند، از این روز به تدریج وارد میهن اسلامی شدند. در تابستان ۶۹ موجی از شادی و شور و شعف سراسر کشور را فرا گرفت و مردم از اسرایی که سال‌ها در چنگال رژیم بعث گرفتار آمده بودند با عنوان «آزادگان» استقبال کردند.

این رویداد دو هفته پس از اشغال نظامی کویت توسط ارتش صدام و ۲ روز پس از آن صورت گرفت که صدام در نامه‌ای به مرحوم هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران بار دیگر عهدنامه ۱۹۷۵ الجزیره را پذیرفت و به شرایط ایران برای پایان جنگ تسلیم شد و از جمله قول عقب‌نشینی از مرزهای ایران و آزادسازی اسیران ایرانی را داد.

اسرای سرافراز ایرانی از چند نقطه مرزی با تشریفات وارد کشور شدند و نخستین واکنش آنان بوسه بر خاک ایران و ریختن اشک شوق بود. زیارت حرم امام خمینی و همچنین دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب از نخستین برنامه‌ها و اقدامات مشترک آزادگان ایرانی بود.

رهبر انقلاب در آن زمان که در منصب ریاست جمهوری بودند در دیدار با آزادگان فرمودند: «… یکی از چیزهایی که شما را، دل‌هایتان را زنده نگه می‌داشت، ‌پر امید نگه می‌داشت، یاد آن چهره و روحیه پرصلابت امام عزیزمان بود. آن بزرگوار هم خیلی به یاد اسرا بودند. حال پدری را که فرزندانش به این شکل از او دور شده باشند، راحت می‌شود فهمید… مسأله اسارت طولانی فرزندان این ملت به نوبه خود امتحان دیگری بود که ملت ما با موفقیت آن را به انجام رسانده و اسرای ما همانند ملت ایران از خود آزادمردی نشان دادند و سرانجام با موفقیت و سرافرازی به وطن بازگشتند…شما در دوران اسارت شرایط سختی را گذراندید، اما در عین حال با حفظ دین و اعتقادات و دلبستگی خود به اسلام، امام و انقلاب موجب افتخار و آبرومندی ملت خود در برابر دشمن شدید.»

در پی بازگشت آزادگان به ایران دستور تشکیل ستاد رسیدگی به امور آزادگان صادر شد. ستاد رسیدگی به امور آزادگان در ۲۲ مرداد ۱۳۶۹، براساس قانون حمایت از آزادگان مصوب ۲۳ آذرماه ۱۳۶۸ مجلس تشکیل شد و در نخستین گام با تبادل انبوه اسرا مواجه شد و براساس‌‌ همان قانون و با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‌ها مسئولیت این کار عظیم را به دوش گرفت و تبادل بیش از ۴۰۰۰۰ آزاده و به همین تعداد اسیر عراقی را انجام داد. این ستاد بیش از ۲۷۰ واحد ستادی در سراسر کشور تشکیل داد و ارائه خدمات به آزادگان را در زمینه‌های گوناگون آغاز کرد.

با ورود اولین کاروان آزادگان ایرانی، شور و شوقی سراسر کشور را در بر گرفت. هر نقطه از ایران اسلامی همه شور و شکر و شادی بود. مردم در شهرهایی که در مسیر عبور کاروان آزادگان بودند به صورت خود جوش با وسائل صوتی و بهره از آهنگ‌های انقلابی حماسی که در اختیار داشتند به پایکوبی پرداختند و در ورودی هر شهر به استقبال عزیزان ملت ایران می‌رفتند. از سال 69 به بعد در عرصه سینما و تئاتر آثار متعددی با موضوع اسرا یا همان آزادگان خلق شد و خیلی زود این سوژه جای خود را در این دو حوزه و همچنین حوزه هنرهای تجسمی باز کرد. اما در حوزه موسیقی که شاید به نوعی قابلیت بیشتری برای تولید آثاری مرتبط با این موضوع داشت، آنچنان که باید تولید صورت نگرفت. بیشتر آثار در این دوره شامل تک آهنگ‌هایی بود که از سوی آهنگسازان و خوانندگان برای آزادگان ساخته می‌شد. آزادی هزاران اسیر ایرانی که سال‌ها در اردوگاه‌های رژیم بعث گرفتار آمده بودند می‌توانست دستمایه خلق آثاری ماندگار شود اما در مجموع از حیث کمّی و کیفی انتظارها برآورده نشد.

امروز که سی‌امین سالگرد آن روز را جشن می‌گیریم و غباری سه دهه‌ای بر تاریخ رشادت‌های غیور مردان آزاده نشسته، لزوم خلق آثاری فاخر و شایسته که مخاطب امروزی را اقناع کند، احساس می‌شود و از این جهت که خلق اینچنین آثاری نیازمند تخصیص بودجه است از ارگان‌ها و نهاد‌های ذی ربط انتظار می‌رود در این زمینه کاری را که می‌بایست تا کنون انجام دهند را به ثمر برسانند تا با خلق آثاری ارزشمند یادآوری دلیرمردانی باشیم که از جان و عمر خود برای سرفرازی میهن اسلامی‌مان مایه گذاشتند.

در ادامه به مرور آثاری می‌پردازیم که از زمان ورود اولین سری آزادگان به میهن ساخته شده‌اند:

تصنیف «رهایی» (از نگاه یاران) با صدای «صدیق تعریف»، خواننده مطرح موسیقی سنتی در سال ۱۳۶۹همزمان با ورود آزادگان به کشور در قالب آلبوم «شیدایی» منتشر شد. جلال ذوالفنون بر مبنای ملودی ای کردی این قطعه را ساخت و تنظیم کرد. این قطعه در آواز بیات ترک ( بیات زند) اجرا شده است و «فریدون مشیری» شعر آن را سروده است.

گویا اگر چه عوامل این قطعه با قصد و نیت قبلی درباره این موضوع خاص، بازگشت آزادگان به کشور، دست به تولید این اثر نزدند ولی همزمانی انتشار آن با این واقعه تاریخی و مضمون شعر، در نهایت تناسبی ایجاد تا مخاطب پس از شنیدن این اثر گمان کند دقیقا عوامل، تحت تاثیر بازگشت آزادگان، دست به خلق این اثر زده‌اند. طی 30 سال اخیر بارها این قطعه همراه با تصاویر بازگشت آزادگان به کشور از طریق شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش شده است.

بخشی از متن شعر :
از نگاه یاران، به یاران ندا می‌رسد / دوره رهایی، رهایی فرا می‌رسد
این شب پریشان، پریشان سحر می‌شود / روز نو‌ گل‌افشان ‌، گل‌افشان به ما می‌رسد

«یدالله رحمانی» خواننده باسابقه کرد در سال ۱۳۶۹ و به مناسبت آغاز ورود آزادگان به میهن ، قطعه‌ای محلی با عنوان «ئازاده ی ده لی»(آزاده دلیر) را با سروده‌ای از خود اجرا کرد.

گروه سرود «بچه‌های آباده» به عنوان تنها گروه سرود شاخص دهه ۶۰ همزمان با ورود آزادگان به کشوردر سال ۱۳۶۹ قطعه‌ای را به این مناسبت تولید و اجرا کردند.

«یک آسمان پرنده عاشق» عنوان اثر مشهوری است که با صدای «حسن همایون فال»، خواننده معروف موسیقی پاپ و سنتی کشور در نیمه های دهه ۷۰ اجرا شد. محمدرضا احمدیان سازنده ملودی و تنظیم کننده این قطعه است و شعر آن توسط سهیل محمودی سروده شده است. این اثر موسیقایی که از معروف ترین قطعات به شمار می‌رود بنا به گفته خواننده آن به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا شده است.

 «علی تفرشی» خواننده باسابقه پاپ تا کنون چند اثر در وصف آزادگان اجرا کرده است.

«مسافر خسته» عنوان یکی از این آثار است که توسط فرهاد برنجان آهنگسازی و تنظیم شده است. این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال به صورت ملایم ساخته و اجرا شده است.

بخشی از کلام این قطعه :
لحظه ی رسیدن تو ، توی مرز عشق و رویا / وقت معراج دل من ، توی اون لحظه ی زیبا
لحظه ی رسیدن تو ، توی هر فصلی که باشه / فصل پرواز پرستو ، توی اوج آسمونها

«علی تفرشی» قطعه «اسیر» را نیز درباره ورود آزادگان به کشور اجرا کرده است. داوود نوروزی شاعر این اثر است و کسری معظمی فراهانی به آهنگسازی و تنظیم آن پرداخته است.

«آزادگان» عنوان دیگر اثر«علی تفرشی» است که درباره ورود آزادگان به میهن با ساختار ارکسترال اجرا شده است. «علی بکان» آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه است. شعر این اثر سروده ناصر فیض است که با عبارت (شکست قفل قفس را) آغاز می‌گردد.

«ولی الله قاسمی» خواننده آذری زبان دو قطعه به مناسبت ورود آزادگان به کشور را سال ها پیش اجرا کرده است. «بهار آزادگان» عنوان یکی از این آثار است که با شعری سروده «محمود دست پیش» اجرا شده است. آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه «باقر ساورایی» است که توسط ارکستر آذربایجانی به رهبری «صفرعلی جاوید» به اجرا در آمده است.

«اسیر آزاده» عنوان دیگر قطعه اجرا شده با صدای «ولی‌الله قاسمی» است که شعر آن توسط محمود دست پیش سروده شده است. آهنگساز و تنظیم کننده و رهبر ارکستر آذربایجانی در این قطعه ، صفرعلی جاوید است. هر دو قطعه مذکور با زبان ترکی و گویش آذری اجرا شده‌اند.

«حمید غلامعلی» خواننده باسابقه پاپ تا کنون دو قطعه به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا کرده است.

«نوید آزادی» عنوان یکی از این آثار است که این خواننده با همراهی گروه کر اجرا کرده است. محمود شاهرخی شاعر این اثر است و جعفر زعیمی نیکو نیز آهنگساز و تنظیم آن را انجام داده است.

دیگر قطعه «حمید غلامعلی» در باب این موضوع ، «شب بارون» نام دارد که «علی بکان» در مقام آهنگساز و تنظیم کننده و سعید موحدیان در جایگاه شاعر به خلق این اثر پرداخته‌اند . این قطعه به مناسبت درگذشت سید آزادگان ، مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر ابوترابی فرد اجرا شده است.
این قطعه با این بیت شروع می شود:
شب بارون توی زندون / دیدمش با لب خندون …

قطعه «آزاده مردان» عنوان اثری است با اجرای «محمد گلریز»، خواننده شاخص انقلابی که در ساختار موسیقی سنتی ساخته و اجرا شده است. احمدعلی راغب آهنگساز این قطعه است و شعر آن سروده محمود شاهرخی است. این شعر با این مصرع آغاز می‌شود:
فرخنده باد عزم آن توفان سواران …

در سال ۱۳۸۹ و به مناسبت بیستمین سالروز ورود آزادگان به وطن ، «علیرضا افتخاری» ، خواننده مشهور موسیقی اصیل به سفارش بنیاد شهید و امور ایثارگران قطعه «سرود شهیدان» را اجرا کرد. حسن میرزاخانی آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و شعر آن توسط عبدالله جاسبی سروده شده است.

«حسن فداییان»، خواننده نام آشنای موسیقی اصیل و محلی قطعه‌ای با عنوان «آزادگان» را با شعری از محمود شاهرخی اجرا کرد. احمدعلی راغب به عنوان آهنگساز، حسین فرهادپور در مقام تنظیم کننده در خلق این اثر همکاری کردند.

«حمید حامی»، خواننده توانمند پاپ قطعه «قاب آفتاب» را در سال ۱۳۸۴ درباره آزادگان اجرا کرد. «علی بکان» آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و ترانه آن سروده سعید حدادیان است. این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال ساخته شده و در مجموع اثر قابل اعتنایی است. قطعه «قاب آفتاب» در همایش سوختگان وصل اجرا شد.

«علی کوهساری» یکی دیگر از خواننده‌های کشور است که با همراهی گروه کر قطعه «بازگشت پرستوها» را با موسیقی مرحوم «ناصر چشم آذر» اجرا کرده است.

«پرنده رها» عنوان اثری است با صدای« قاسم افشار»، خواننده مطرح موسیقی پاپ که در واحد موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما اجرا شده است. حسین میرزایی آهنگساز و تنظیم کننده این اثر است و «شعبان کرم‌دخت» نیز شعر این قطعه را سروده است. این قطعه در ساختار پاپ ارکسترال اجرا شده است.

«محمد عبدالحسینی» خواننده توانای موسیقی اصیل اجراکننده قطعه‌ای به نام «رهایی» است. آهنگساز و تنظیم کننده این اثر حسن میرزاخانی بوده و حسن عسگری شعر این اثر را سروده است. 

در سال ۱۳۸۹ و به مناسبت بیستمین سالروز ورود آزادگان به کشور، موسسه «پیام آزادگان» قطعه ای موسیقایی با عنوان «یک افق یک پنجره» را تهیه و تولید کرد که توسط «علی لهراسبی» خواننده نام آشنای پاپ اجرا شد. شاعر این اثر عبدالجبار کاکایی است. 

«اسماعیل شاهی» خواننده کرد قطعه‌ای به نام «چاوه‌ای» را به مناسبت ورود آزادگان به کشور اجرا کرده است.

در صدا و سیمای همدان «محمد مطلب» قطعه «آزادگان» را با ساختار پاپ اجرا کرده است. آهنگساز این اثر سیاوش تیرائیان است.

«جاوید عسگری» خواننده نام آشنای پاپ صدا و سیما قطعه «مسافر سپیده» را با موضوع آزادگان اجرا کرده است. محمدجواد سام‌نژاد آهنگساز و تنظیم کننده این قطعه است و شعر آن توسط داوود نوروزی سروده شده است.

«حماسه سازان» عنوان اثری است ساخته رمضان عظیمی و با اجرای «گروه کر» که شعر آن توسط مرحوم «حمید سبزواری» سروده شده است.

«سرو آزاده» عنوان اثری است به خوانندگی «حسین گل زرد» در واحد موسیقی و سرود صدا و سیمای مرکز فارس که در ساختار موسیقی محلی درباره آزادگان اجرا شده است. داوود فتحعلی زاده آهنگساز و تنظیم کننده و شاعر این اثر است.

خانه سرود انقلاب اسلامی سال ۹۲ به مناسبت سالروز درگذشت حجت الاسلام ابوترابی قطعه ای با عنوان “سرود آزادگان” را تولید کرد.

فیلم‌ها ، سریال‌ها و مستندهایی که با موضوع آزادگان تولید شد
 

طی دو دهه اخیر برخی سریال ها و مستندهای تلویزیونی و فیلم های سینمایی با موضوع آزادگان ساخته شده است که برخی از این آثار دارای تیتراژهای با کلام و یا موسیقی های بدون کلام مشهوری بوده‌اند که در ادامه به این معرفی آثار می پردازیم:

فیلم سینمایی «بوی پیراهن یوسف» ساخته «ابراهیم حاتمی‌کیا» در سال ۱۳۷۴ مشهورترین اثری است که با موضوع بازگشت آزادگان ساخته شده است. موسیقی درخشان این اثر توسط «مجید انتظامی» ساخته شده و در ضمن مشهورترین موسیقی آثار تصویری مرتبط با بازگشت آزادگان به کشور همین اثر منحصر به فرد است که دارای ویژگی‌های دیگری نیز است. 

این اثر موسیقایی از شاخص‌ترینِ موسیقی‌ فیلم‌های سینمایی تاریخ سینمای ایران است و همچنین از برترین ساخته‌های مجید انتظامی است.

در تنظیم این اثر موسیقایی انتظامی از سازهای ویلون ، ویلون آلتو ، ویلون سل ، کنترباس ، هورن ، ترومپت ، دف ، گیتار و پیانو استفاده کرده است. همچنین گروهی کر متشکل از ۳ خانم و یک آقا در کنار تک خوان این مجموعه علی تفرشی، به هنرنمایی پرداخته‌اند.

آلبوم موسیقی این فیلم سینمایی برای نخستین بار در سال ۱۳۷۵ منتشر شد و تا به امروز چندین بار، بازنشر شده است.

 فیلم سینمایی «پرواز از اردوگاه» به کارگردانی «حسن کاربخش» محصول سال ۱۳۷۳ است. این اثر سینمایی دارای تیتراژی با کلام بود که توسط «سیامک علیقلی» ، خواننده توانای کشور با همراهی گروه کر اجرا شده است. می توان از این قطعه به عنوان سرودی ارکسترال نام برد. 

در سال ۱۳۷۶ سریال «بازگشت پرستوها» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی ساخته شد و از این اثر می‌توان به عنوان مهم‌ترین سریال با موضوع وضعیت اسرای ایرانی در دوران دفاع مقدس در عراق نام برد.

در این مجموعه تلویزیونی که از طریق شبکه دو سیما به روی آنتن رفت، «صادق آهنگران»، نوحه‌خوان مشهور و شاخص سال‌های دفاع مقدس به عنوان خواننده حضور داشت. همچنین زنده یاد ناصر چشم آذر به عنوان آهنگساز در این مجموعه حضور یافت.

در سال ۱۳۸۸ مستندی درباره آزادگان از طریق شبکه یک سیما پخش شد که تیتراژ پایانی آن دارای قطعه‌ای شنیده نشده با صدای زنده یاد «ناصر عبداللهی»، خواننده محبوب و معتبر بود. «سعید شبانی‌نژاد» آهنگسازی این قطعه را برعهده داشت.

سریال «قفسی برای پرواز» در سال های ۱۳۸۹ و ۹۰ به کارگردانی «یوسف سیدمهدوی» از آنتن شبکه یک سیما پخش شد. تیتراژ پایانی این مجموعه دارای قطعه‌ای با کلام بود که توسط «علیرضا وکیلی‌منش»، خواننده موسیقی سنتی اجرا شد. پیروز ارجمند آهنگساز و تنظیم کننده این اثر بود با شعری از محمدرضا رحمانی.

این قطعه در ساختار موسیقی تلفیقی سنتی ارکسترال اجرا شد و در مجموع اثر موفقی است.

«سینا سرلک» خواننده جوان موسیقی سنتی در سال ۱۳۹۱ در سریال «بیدار باش» به کارگردانی «احمد کاوری» که از طریق شبکه یک سیما پخش شد، قطعه‌ای آوازی با همراهی موسیقی سنتی اجرا کرد که درباره آزادگان قهرمان بود.

پوئم سمفونی «سرزمین دلاوران» به آهنگسازی احمد پژمان و رهبری شهرداد روحانی

احمد پژمان آهنگساز پوئم سمفونی «سرزمین دلاوران» در مورد خلق این اثر می‌گوید: موسیقی که برای این اثر موسیقایی نوشته شده به سفارش موسسه فرهنگی هنری پیام آزادگان و بنیاد فرهنگی هنری رودکی است که به زعم بنده یک کار ملی به حساب می آید. این اثر جزو آثاری است که وقتی درباره آن با آزادگان سرافراز صحبت می‌کردم واقعا نمی‌توانستم از شدت احساسات جلوی خودم را بگیرم چرا که درباره بزرگمردانی است که در طول جنگ تحمیلی جانفشانی‌های زیادی را انجام دادند. فضای کار در ابتدا با نیایش یزدان آغاز و سپس با جنگ و بعدها با اسارت، نبرد و شادی دنبال می‌شود. 

این اثر را می‌توان از یک جهت همپایه اثر «بوی پیراهن یوسف» مجید انتظامی قلمداد کرد و از سویی به جهت ساختار قدرتمند ارکسترال و ژانر کلاسیک حتی می‌توان آن را برترین اثر فاخرِ خلق شده با موضوع آزادگان دانست.

آزادگان هنوز حرف‌های ناگفته فراوانی درباره دوران اسارت خود دارند که زبان هنر و به خصوص موسیقی می‌تواند یکی از راه‌های بیان این ناگفته‌ها باشد. پرهیز از تولید و ارائه آثار خنثی و بعضا ضعیف و لزوم تولید آثار موفق و گیرای موسیقایی می‌تواند قدردانی از آزادگانی باشد که سال‌ها در چنگال دشمنی بی‌رحم اسیر بودند و هم می‌تواند در حفظ و روایت موسیقایی میراث افتخارآمیز آزادگان ایران اسلامی مانا باشد.

انتهای پیام/