آنچه از ریشه‌های تاریخی نوروز نمی‌دانید/ از فلسفه چهارشنبه سوری تا شب علفا در شهرکرد قدیم

بابک زمانی‌پور امروز در گفت‌و‌گو با خبرنگار فارس در شهرکرد با بیان اینکه نوروز در چهارمحال‌وبختیاری یک پیشینه و یک فرهنگ غنی متکی به گذشته دارد که دائماً نوآوری و به‌روز می‌شود، گفت: نوروز آیین بانوان است و همه برنامه‌ریزی، هدایت، انجام و نتیجه‌گیری در آن برعهده خانم‌ها است و اگر بانوان نباشند اصلاً نوروز سر نمی‌گیرد که داستان ننه سرما که همه فضای خانه را برای رسیدن نوروز آماده می‌کند و در انتها به خواب می‌رود و نمی‌تواند نوروز را ببیند اشاره به همین موضوع دارد.

کارشناس تاریخ در چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه تمام سرورها در ایران بانوانه هستند، افزود: زن‌های ایرانی پر از شور زندگی هستند حتی وقتی که خیلی افسرده باشند هم زندگی می‌کنند مانند بافت قالیچه که با زحمت و رنج است ولی گل‌ها و رنگ‌های آن شادی‌آفرین و زندگی‌بخش هستند لذا بانوان همیشه زندگی آفرین هستند و در نوروز هم همین اتفاق می‌افتد.

وی ادامه داد: از طبیعت با عنوان بانوی طبیعت یاد می‌شود که حتی اگر غم‌زده و زمستانی هم باشد درون‌مایه و قلب بهاری دارد حتی در زمستان که همه جا یخبندان و پر از برف است قنات‌ها و چاه‌ها در دل زمین گرم هستند.

نوروز بدون پیرایه‌های امروزی جشنی ایستا می‌شود

 زمانی پور بیان کرد: بانوان نسل امروز پیرایه‌هایی به نوروز می‌زنند که آن را نو و زاینده می‌کند اگر نوروز پیرایه‌های امروز را نداشته باشد به جشن ایستا و ساکن تبدیل می‌شود و از بین می‌رود. مانند جشن‌ها و آداب و رسوم گذشته که امروز به روز نشدند و از بین رفته‌اند اما نوروز هر ساله به روز می‌شود.

وی اظهار کرد: این زایش و به روز بودن در نوروز تا حدی است که اگر شخصی فقیر باشد و نتواند انواع اطعمه و اشربه و یا لباس کامل نو را بخرد غذایی را که مدت زمان بالایی است نپخته را می‌پزد و از لباس نیز به یک جوراب نو بسنده می‌کند و افراد دیگر برای افراد فقیر پلو و خورش می‌فرستند تا بوی هر چیز نو و عید را در منازل یکدیگر پخش کنند.

بوی عید در شهرکرد

این تاریخ‌دان با طرح این سوال که بوی عید را از چه دریافت می‌کنید؟ گفت: بوی عید از بوی پول نو، بوی کاغذ رنگی، بوی ماهی قرمز، بوی شب‌بو، بوی چمن تازه باران خورده، بوی بوته‌های خشک سوخته شده در شب چهارشنبه سوری به مشام می‌رسد و در شهرکرد این بو با گل شب بو، کرفس کوهی و نارنج تازه که بر روی سبزه عید می‌گذارند متبلور می‌شود.

وی با بیان اینکه عید یعنی نوآوری و شادی آفرینی، تصریح کرد: قبل از 15 اسفند که هوا سرد است به (بخار دزده) معروف است و کم کم زمین گرم می‌شود و به اصلاح ( تشک سرما می‌شکند) و در واقع بخار آشکار دیده می‌شود و دود، یخ و سرما به پایان می‌رسد و آفتاب از پشت ابر می‌تابد که عید و خانه‌تکانی از همین موقع آغاز می‌شود.

آغاز خانه‌تکانی با شست‌وشوی رواندازها

وی بیان کرد: خانه‌تکانی با شستشوی فرش، وسایل خواب و رواندازها در قنات‌ها و خشک کردن آن‌ها بر روی دیوارها آغاز می‌شد که امروزه پتو و خوش‌خواب جایگزین رخت‌خواب و قالیشویی و خشکشویی جایگزین قنات‌ها شده است. همچنین در آن زمان به علت اینکه در اتاق‌ها تنور روشن می‌شد و یا دود «چراغ گردسوز» و «لامپا» اتاق و سقف را سیاه می‌کرد افراد از شوره یا همان خاک‌شور که از معدن شوره(اداره گاز فعلی) محلولی درست و با آن دیوارها را سفید می‌کردند که امروزه از رنگ، نقاشی، کاغذ دیواری و یا حتی تغییر دکوراسیون استفاده می‌شود.

سبزه کاشتن، یک نوع آمادگی کشاورزان برای کاشت محصول در سال جدید است

زمانی‌پور با بیان اینکه خرید ایام عید نیز همزمان با خانه تکانی انجام می‌شود که شامل البسه، انواع خوراکی‌ها و لوازم مورد نیاز می‌باشد، ادامه داد: سبز انداختن همزمان با این کارها انجام می‌شود که همه خانواده‌های کشاورز ۷ غلات؛ گندم، جو، ماش، عدس، لوبیا، نخود و ماشک را با این نیت که در این شریط جوی و اقلیمی هوا کدام غلات محصول بهتری می‌دهد تا سال آینده آن را بکارند می‌کاشتند ولی امروز هواشناسی این امر را معین می‌کند و قبل از شروع سال به کشاورزان هشدار می‌دهد که به علت خشکسالی فلان محصول را نکارند و یا به علت آب زیاد فلان محصول را بکارند.

این کارشناس تاریخ بیان کرد: معمولاً همه خریدها از یک فرد معروف به دست سبک انجام می‌شد مثلاً آجیل را از شخصی که معمولاً سید و معروف به دست سبک باشد میخریدند زیراکه معتقد بودند این آجیل برکت دارد هچنین پارچه‌ها را از شخص خاصی خرید و به خیاط خاصی می‌دادند که معتقد بودند این لباس برایشان خوش یمن است و این‌ها یک پیمان ناشناخته‌ای میان افراد بود.

چهارشنبه سوری یادآور قیام ابومسلم خراسانی

زمانی‌پور با اشاره به اینکه در چهارشنبه آخر سال چهارشنبه‌سوری انجام می‌شود، گفت: بوته‌های خشک از بیابان‌ها جمع‌آوری و بر روی پشت بام‌ها سوزانده می‌شد که روشن کردن آتش بر فراز خانه‌ها یادآور قیام «ابومسلم خراسانی» در حمایت از خاندان پیامبر(ص) برای دستیابی به حکومت در برابر ظلم بنی‌امیه است که قرار شد شیعیان شب قبل از جنگ بر فراز خانه‌ها آتش بیفروزند تا با این روش طرفداران شناسایی شوند.

وی ادامه داد: از آن به بعد این رسم میان شیعه باب شد و هنوز هم در میان عشایر و اهالی روستای سرآقا سید با همان کیفیت گذشته در غروب آفتاب در پشت بام‌ها آتش روشن می‌شود و اهل خانواده سه بار از روی آتش می‌پریدند و اعتقاد داشتند تا سه نشود بازی نشود و شعر« سرخی تو از من/ زردی من از تو، غم بره شادی بیاد/ مهنت بره روزی بیاد»

مدیر گنجینه آموزش و پرورش استان اظهار کرد: اما در دیگر شهرها از زمانی که پشت‌بام خانه‌ها ایزوگام و بوته از دسترس مردم دور شد این رسم به سوزاندن لاستیک اتومبیل در آسفالت تغییر پیدا کرد و رسم زیبای چهارشنبه سوری پرخطر و دچار تحریفات شد که اگر لاستیک‌های کهنه از سطح شهر جمع‌آوری شود این عمل نازیبا و همچنین به دنبال آن آلودگی هوا کنترل می‌شود.

پنجشنبه آخر سال، پنج شنبه یادآوری

این تاریخ‌دان بیان کرد: این روز موقع سرکشی و یادآوری کسانی است که خودشان نیستند ولی یادشان هست که در این روز با سبزه، گل شب بو، خوراکی‌هایی که برای سال نو خریداری شده یا شیرینی که فرد متوفی دوست داشته به آرامستان می‌روند تا یادی از گذشتگان کنند همچنین در زمان قدیم لباس سیاه خانواده‌هایی که عزادار بودند توسط آشنایان، اقوام نزدیک و همسایه‌ها برداشته می‌شد یعنی آقایان توسط آقایان فامیل حمام برده و موی سر و صورتشان اصلاح می‌شد و بعد از گرمابه پیراهن رنگی برتنشان پوشانده می‌شد و خانم‌ها نیز در منازل با روسری رنگی روسری مشکی را سر افراد برمی‌داشتند.

 شب علفا آخرین رسم استقبال از بهار در شهرکرد قدیم

وی اظهار کرد: شب علفا آخرین رسم استقبال از بهار در شهرکرد قدیم است که افراد معتقد بودند شب آخرین پنجشنبه سال مردگان اجازه دارند به اقوام خود سرکشی کنند لذا باید در این شب شله یعنی غذایی با ماهیت گیاهی پخته شود که معمولاً کوفته تبریزی (که نشان دهنده ارتباط این قوم با آذربایجان و اقوام ترک‌زبان بود) و یا قیمه ریزه استفاده می‌شد به گونه‌ای که بین یکی از کوفته‌ها تخم‌مرغ آبپز می‌گذاشتند و اعتقاد داشتند این کوفته نصیب هر کسی شود سال خوبی را آغاز می‌کند.

زمانی‌پور در پایان گفت: در شب علفا تصنیف‌های محلی نیز بین مردم خوانده می‌شد مانند اینکه می‌گفتند:« شب علفا کوفته به پا/ از ناودونا شله میاد از آسمون کوفته میاد»

 انتهای پیام/68036/م