پروژه «شام جدید»؛ نسخه کوچک و محترمانه «معامله قرن»/ تعمیق روابط اقتصادی عراق با اردن و مصر

خبرگزاری فارس؛ بغداد، روز گذشته میزبان رئیس‌جمهور مصر و پادشاه اردن برای برگزاری نشست سه‌جانبه سران عراق، مصر و اردن بود. نشست بغداد در راستای دو نشست قبلی سران این کشورها برای اجرای توافقات حاصله میان آنها در چارچوب پروژه موسوم به «شام جدید» برگزار شد.

*معرفی و اهداف پروژه:

پروژه "شام جدید" بر پایه سه ستون بنا شده است: نفت عراق، نیروی انسانی مصر و استفاده از اردن به عنوان حلقه ارتباطی آن دو.

مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در توضیح این پروژه افزود با اجرای این طرح تبادل سرمایه و فناوری بین این سه کشور به صورت آزاد انجام خواهد شد.

همچنان که"عامر الفایز"عضو کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق نیز تأکید کرد، اجلاس سه‌جانبه سران عراق، اردن و مصر از حمایت‌های بین‌المللی نیز برخوردار است؛ زیرا این 3 کشور که اشتراکات متعددی در حوزه‌های گوناگون و به طور مشخص در زمینه مسائل اقتصادی دارند، می‌توانند توافق‌نامه‌های اقتصادی و امنیتی را بین خود امضا کنند. در واقع نشست سران عراق، اردن و مصر چهارمین نشستی بود که با حضور هیئت‌های امنیتی و اطلاعاتی در دو سال اخیر برگزار شده و سه کشور برنامه‌های سیاسی و اقتصادی اعلامی و غیراعلامی خود را بررسی کرده‌اند. اولین نشست در مارس 2019 در زمان نخست وزیری عادل عبدالمهدی در قاهره برگزار شد و دومین نشست هم در سپتامبر 2019 و در حاشیه جلسات مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک بین مقامات سه کشور برگزار شده بود.

در حقیقت، سران بغداد، امان و قاهره در اندیشه احیای"شورای همکاری عربی"هستند که در فوریه 1989 با مشارکت این سه کشور و البته یمن تأسیس شده بود. شورایی که برخلاف عمر کم خود، از پویایی قابل توجهی برخوردار بود؛ اما حمله عراق به کویت در سال 1990 نقطه پایان آن به شمار می‌آید.

سه کشور عراق، اردن و مصر با بیش از 150 میلیون نفر-یک سوم جمعیت کشورهای عربی-و بر اساس اعلام بانک جهانی، تولید ناخالص ملی آنها بیش از 570 میلیارد دلار هستند. درحالیکه حجم تبادلات تجاری بین آنها بسیار پایین و ضعیف است. حجم مبادلات  عراق با مصر، یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار و با اردن کمتر از یک میلیارد دلار و بین دو کشور مصر و اردن نیز کمتر از یک میلیارد دلار است.

در چارچوب این طرح، انتظار میرود که در بحث های اقتصادی سران سه کشور، موضوع خط لوله نفتی ۱۷۰۰ کیلومتری بصره به بندر عقبه در اردن یک خط لوله و از آنجا به مصر با هزینه ۱۸ میلیارد دلار را مطرح کنند و ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه در روز را دارد. مصر از عراق نفت وارد می‌کند و اخیرا یک توافق قدیمی در همین خصوص را تمدید کرد. طبق این توافق، مصر در مدت 6 ماه ۱۲ میلیون بشکه نفت از عراق وارد خواهد کرد. این توافق در آوریل ۲۰۱۶ امضا شده بود و هر 6 ماه تمدید می‌شود. به موجب توافق مزبور، مصر پس از دریافت هر محموله نفت، ظرف 3 ماه مبلغ آن را پرداخت می‌کند.

اردن و مصر از مشتریان سنتی نفت کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس بودند، اما تمایل آن‌ها به واردات انرژی از عراق می‌تواند اقدامی در راستای کاهش اتکای خود به این کشور‌ها باشد. خصوصا که برخی کشور‌های شورای همکاری در سال‌های اخیر سیاست تهاجمی در منطقه در پیش گرفته اند.از سوی دیگر عراق نیز که با یک بحران کم سابقه اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، مایل است از مزایای همکاری اقتصادی با مصر و اردن استفاده کند.

مصر و اردن، نفت را از عراق با تخفیف ۱۶ دلار در مقایسه با قیمت نفت برنت خریداری می‌کنند. در مقابل عراق آمادگی خود را برای واردات برق از مصر و اردن از طریق ارتباط شبکه های برق 3 کشور ابراز داشته است و انتظار میرود که اردن نیز بر اجرای توافق های صورت گرفته در دوره دولت پیشین (عادل عبدالمهدی) در بخش انرژی، تبادلات بازرگانی و سرمایه گذاری بین دو کشور تاکید کند.

قصی حاتم عضو کمیسیون خدمات و سازندگی در پارلمان عراق نیز در این باره گفت که طرح شام جدید به معنی جذب سرمایه گذاری ها به عراق با هدف توسعه و ایجاد اشتغال و اجرایی کردن توافقنامه های اقتصادی بین 3 کشور است.

 در عین حال کارشناس برجسته اقتصادی عراقی گفته است که طرح جدید نخست وزیر عراق به مفهوم رویکرد عراق به سمت اقتصاد آمریکایی، شیخ نشین های حوزه خلیج فارس، مصر و اردن است و این به معنای صرف نظر کردن از توافقنامه با چین است که دولت عادل عبدالمهدی با پکن در ۲۰۱۹ امضا کرده است.

"مازن الاشیقر" افزود اجرای این رویکرد اقتصادی، با توجه به ادامه ناامنی ها در عراق و گسترش فساد و وجود کاغذبازی دست‌و‌پاگیر، مساله ورود شرکت های بزرگ برای سرمایه گذاری در عراق را با مشکل مواجه کرده است.

در همین راستا، برخی اعضای فراکسیون ائتلاف النصر عراق معتقدند که طرح شام جدید، در دوره نخست وزیری حیدر العبادی مطرح شده بود و الکاظمی درصدد احیای دوباره آن است."عقیل الردینی" از سران ائتلاف نصر به ریاست العبادی گفته که ایده اصلی این پروژه آن است که عراق یک منبع مهم ثروت نفتی و انرژی و مصر یک منبع مهم ثروت انسانی است و اردن با وارد کردن خود به این پروژه می خواهد در منافع آن سهیم باشد.

الردینی افزود که اردن و مصر هردو سیاستی معتدل در منطقه دارند و برای همین عراق دست خود را تقویت روابط راهبردی با آن باز می بیند و دولت الکاظمی با جدیت در پی پیشبرد این پروژه است.

دولت عراق قصد دارد با ساخت این خط لوله صادرات نفت خود را افزایش دهد، در حالی که اردن که ۹۸ درصد از نیازهای انرژی خود را وارد می‌کند، امیدوار است که از این طریق نیازهای خود در زمینه نفت خام خود را تأمین کند. در همین حال، در پروژه شام جدید، مصر به دنبال انعقاد قراردادهای تجاری با عراق و به دست آوردن سهمی از بازسازی این کشور است که برای یک دوره ۱۰ ساله بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. درمقابل، طبق این طرح، عراق برق مورد نیاز خود را از اردن و مصر وارد خواهد کرد و در عین حال، به جذب سرمایه از این ۲ کشور اقدام می‌کند. در واقع، پروژه شام جدید به طور خاص مسائل مربوط به انرژی، اتصال شبکه برق و افزایش مبادلات تجاری را دنبال می‌کند.

البته عراق، اردن و مصر به دنبال ترغیب دیگر کشورهای عربی برای پیوستن به این پروژه هستند. در حالی که سران سه کشور مذکور از پروژه شام جدید تحت عنوان "طرح وحدت عربی" یاد می‌کنند اما بسیار سخت است تصور کنیم آمریکایِ خواهان ایجاد خاورمیانه جدید و تجزیه کشورهای منطقه به دنبال وحدت در جهان عرب باشد.

هیچ جا سخنی از حمایت بانک جهانی از این پروژه نیامده است ولی برخی معتقدند که نطفه این پروژه، از طرح سال 2014 بانک جهانی گرفته شده است که در آن علاوه بر این 3 کشور، کشورهای ترکیه، لبنان، فلسطین و رژیم صهیونیستی نیز داخل آن بوده اند.

*تهدیدات پروژه «شام جدید» برای ایران:

الف- ارتباط عراق به سرزمینهای اشغالی: نکته قابل تأمل در این زمینه ماهیت طرف‌های عضو ائتلاف پروژه شام جدید است، چراکه مصر و اردن دارای بیشترین روابط با رژیم صهیونیستی هستند و اکنون ابهام نقش آفرینی رژیم صهیونیستی در ظهور و بروز پروژه مذکور نیز وجود دارد. افزون بر این، رونمایی از این پروژه پس از اعلام علنی عادی سازی روابط امارات و بحرین با صهیونیست‌ها نیز، به ابهامات در خصوص شام جدید اضافه کرده است.

پایگاه المعلومه عراق نیز در مطلبی به این موضوع اشاره کرده و آورده است: هنگامی که از طرح وحدت عربی سخن به میان می‌آید، هر عربی از آن استقبال می‌کند؛ اما طرح شام جدید، طرحی است که از آن باطل استخراج می‌شود. در جهانی به سر می بریم که شاهد تغییرات بی سابقه است و تغییرات عمیقی در دنیا این روزها در حال رخ دادن است. دنیا به سرعت در حال تغییر است. آمریکا و رژیم صهیونیستی از مشکلات بی سابقه‌ای که آن‌را تهدید می‌کند رنج می‌برند و بسیار سخت است که باور کنیم واشنگتن طرح وحدت عربی را در چنین شرایطی ارائه دهد.

پایگاه المعلومه می‌نویسد: سخت است که باور کنم کسانی که سوار بر تانک آمریکایی آمده اند از جانب خودشان طرح وحدت بدهند به ویژه که مصطفی الکاظمی به محض بازگشت از واشنگتن این طرح را ارائه داده است. من به عراق جدید، سوریه جدید، لبنان جدید، خاورمیانه جدید و طرح شام جدید اعتقادی ندارم زیرا طرح آمریکایی و اسرائیلی است و اسرائیل و آمریکا دو روی یک سکه هستند که از سوی صهیونیزم بین الملل اداره می‌شوند. نمی‌توان متحد آمریکا بود و متحد اسرائیل نبود اگر امکان عادی سازی علنی روابط نیست بلکه این روابط در خفاست. اسرائیل در حال حاضر در آستانه تحقق هدفش یعنی اسرائیل بزرگ از نیل تا فرات است. ملاحظه کنید که طرح شام جدید از فرات تا نیل است.

تحرکات شیخ نشینان حوزه خلیج فارس برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی از پیش برنامه ریزی شده بوده و این طرح را می توان به تلاش برای خروج عراق از محور مقاومت برای تحقق طرح اسرائیل بزرگ، مرتبط دانست.

شام جدید ممکن است نسخه کوچک و البته محترمانه "معامله قرن" نیز باشد. در همین ارتباط، ناظران سیاسی می‌گویند که ملت‌های جهان عرب مخالفت صریح و آشکار خود با معامله قرن را اعلام کردند و طرف‌های خارجی با ارائه طرح شام جدید به دنبال آن هستند تا نظر مثبت افکار عمومی جهان عرب نسبت به معامله قرن را جلب کنند. افکار عمومی خیلی راحت‌تر با پروژه شام جدید کنار خواهند آمد و آن را خواهند پذیرفت. در واقع، هدف آمریکایی‌ها از حمایت از پروژه شام جدید، فراهم کردن زمینه برای وارد ساختن بیشتر رژیم صهیونیستی در منطقه و نزدیک تر کردن آن به کشورهای جهان عرب است.

نشست مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق با دو کشوری که با رژیم صهیونیستی توافق‌نامه صلح امضا کرده و آن را به رسمیت می‌شناسند، و تنها چند روز پس از آن انجام شد که عادی‌سازی روابط بین رژیم صهیونیستی و امارات متحده عربی اعلام شد. از همین رو به نظر می‌رسد عراق نیز به منزله یکی از گزینه‌ها برای عادی‌سازی روابط با صهیونیست‌ها مد نظر باشد. امری که البته اجرای آن مستلزم مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق و روی کارآمدن گروه‌های سیاسی در عراق است که از این موضوع استقبال می‌کنند.

ب- کاهش نفوذ ایران در منطقه به ویژه عراق: ائتلاف جدیدی که نخست‌وزیر عراق مجری آن شده است، باید در چارچوب برنامه‌ها و خواسته‌های ایالات متحده آمریکا ارزیابی کرد که تمایل دارد صف‌بندی جدیدی در منطقه برای همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی ایجاد کند. این ائتلاف جدید به دنبال آن است که منطقه را بیشتر به سمت همسویی با اهداف آمریکایی‌ها سوق دهد که بالطبع خواسته‌های امنیتی رژیم صهیونیستی را نیز در بطن خود دارد و در عین حال با نفوذ قدرت‌های منطقه‌ای مانند جمهوری اسلامی ایران و ترکیه نیز مقابله می‌کند.

این احتمال نیز مطرح است که با تثبیت شدن اوضاع در سوریه و با چراغ سبزی که آمریکایی‌ها می‌دهند، سوریه نیز وارد این پروژه جدید شود که هدف از این امر دور کردن دمشق از تهران و البته مقابله با نفوذی است که ترکیه در بخش‌هایی از این کشور پیدا کرده است. علاوه بر این، می توان این طرح را در راستای ورود عراق به مجمع پان‌عربی و فاصله گرفتن از حلقه اعتقادی خود قلمداد کرد. طبق این طرح، عراق تمامی نیازهای نفتی اردن و مصر را تأمین می‌کند و در مقابل این دو کشور ارتباطات تجاری خود را با عراق قوت ببخشند. در این صورت حجم تبادلات تهران و بغداد به پایین‌ترین سطح خود خواهد رسید.

ج-انرژی: یکی از بخش‌های این پروژه، بحث ارتباط شبکه برقی اردن به عراق است؛ اتصال برق از شهر الریشه در اردن به شهر القائم در عراق به مسافت 300 کیلومتر که ابتدا با 150 مگاوات برق شروع میشه و پس از الحاق برق مصر به این شبکه تا 960 مگاوات نیز ادامه خواهد داشت - هیات عراقی که در سال 2020 به واشنگتن سفر کرده قراردادی به ارزش 727 میلیون دلار با جنرال الکتریک برای این پروژه برقی بسته است- لازم به ذکر است که عراق طی قراردادی قرار است که از برق خلیج فارس نیز 500 مگاوات استفاده ببرد از طریق اتصال به کویت به بندر فاو عراق. این در حالی است که عراق 40 درصد از نیاز برقش را از ایران تامین میکند.

گفتنی است که عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر، در سخنانی تاکید کرد که کشورش آماده است تا به کشورهای عراق، لیبی، سودان و اردن برق صادر کند. رئیس جمهور مصر در سخنان خود تصریح کرده است که برق مازاد مصر نیاز کشورهای فوق را برطرف می کند. با اجرای این پروژه خط لوله گاز عربی از مصر به عراق نیز متصل می شود. لازم به ذکر است که با ایجاد خط لوله نفتی از عراق به مصر، تنگه هرمز نیز کم اثرتر میشود و بخشی از نفت عراق از این تنگه عبور نخواهد کرد.

یادداشتی از محمد پریمی کارشناس امور بین‌الملل

انتهای پیام/