به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، محمدرضا مخبر دزفولی متولد سال ۱۳۴۰ دزفول است که طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۷ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بود و اکنون نیز با توجه به احکام جدید مقام معظم رهبری عضو این شوراست.
در نشستی با وی مباحث مختلف مرتبط با شورای عالی انقلاب فرهنگی و چالش‌های آن را به گفت‌وگو نشستیم و عدم اجرای برخی از مصوبات این شورا را واکاوری کردیم.
در این گفت‌وگو مخبردزفولی از جلساتی گفت که در دولت‌های گذشته برگزار نمی‌شد و کارشکنی‌هایی که در اجرای مصوبات صورت می‌پذیرفت. از سند بر زمین مانده تحول آموزش و پرورش کشور گفت که حداقل بیش از یک دهه از تصویب آن می‌گذرد و سند بیست سی وارداتی یونسکو که مبنا قرار گرفت و بلافاصله برایش ساختار سازمانی، استانی و شهرستانی ایجاد کردند.
از خلاهای موجود در شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت و تاکید کرد که این شورا باید بازوی نظارتی داشته باشد.
فارس: جمع بندی خودتان در سال‌های مختلف درباره عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی چیست؟
مخبردزفولی: اول سپاسگزاری می‌کنم از مقام معظم رهبری برای حکم جدید انتصاب اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی که بنده هم افتخار دارم یکی از آن اعضا باشم. شورای عالی انقلاب فرهنگی مولود امام راحل (ره) و بعد استمرار به اعتماد و پشتیبانی مقام معظم رهبری و هدایت ایشان از اول انقلاب شکل گرفت. تعبیه همچین جایگاهی در نظام تصمیم سازی و تصمیم گیری نخبگانی کشور نشان از دوراندیشی امام راحل و هم مقام معظم رهبری دارد.
مجموعه دانشگاه‌ها و علم کشور که پیشران تمدن سازی و جامعه سازی است باید از اول انقلاب مورد توجه قرار می گرفت. انقلاب فرهنگی با همین انگیزه شروع شد، امام با همین نگاه ستاد انقلاب فرهنگی را شکل دادند و بعد شورای عالی انقلاب فرهنگی که پیشنهاد دهنده شکل فعلی شورای عالی انقلاب فرهنگی است با ترکیب مسئولان رده بالای اجرایی در دولت و دستگاه‌های مرتبط با حوزه علم و فرهنگ، همینطور تعدادی از صاحبنظران و نخبگان به عنوان اعضای حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی، این ابتکار مقام معظم رهبری که در آن زمان رئیس جمهور بودند با پیشنهاد به امام مطرح شد و امام هم آن را پذیرفتند و شکل جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال ۶۲ ایجاد شد.
مقوله علم و فرهنگ هم به گونه‌ای است که حتماً نیاز بود در این سال‌های طولانی بعد از انقلاب تا الآن به صورت ویژه هم برایش برنامه ریزی شود هم زیرساخت‌هایش مورد توجه قرار گیرد و هم به لحاظ نرم افزاری عده‌ای دائم فکر و ذکر و نگاهشان توجه به این مقوله‌ها باشد.
در این مدت طولانی، شورای عالی انقلاب فرهنگی هم فراز و فرود داشته، هم موفقیت و هم عدم موفقیت و ناکامی، در بقیه بخش‌های کشور هم کم و زیاد همینطوری است، تجربه اندوخته طولانی که پشت شکل گیری انقلاب اسلامی نبود و ما نظام سازی‌هایمان بعد از انقلاب شکل گرفت. در این دوره طولانی لازم بود بحث دانشگاه‌ها سامان پیدا کند، کادرسازی شکل گیرد. لازم بود ما در بعد نیروی انسانی از دل دانشگاه‌ها مدیران و مسئولان و اداره کنندگان بخش‌های تخصصی کشور را بیرون آوریم. در دهه اول انقلاب زیرساخت‌های اصلی شکل گرفت و شورای عالی انقلاب فرهنگی در این مسیر هم در بحث تامین استاد و هم توسعه کمی دانشگاه‌ها کارهای مبنایی را شکل داد. به تدریج هم دامنه و قلمرو فعالیت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی به حوزه آموزش و پرورش، فرهنگ عمومی و بخش‌های مختلف گسترش پیدا کرد. یک دوره ای برای این شکل گیری بود، یک دوره ای تثبیت این بخش‌ها باید اتفاق می افتاد بخصوص در دولت‌های بعد از جنگ این شکل یواش یواش سامان خود را پیدا کرد.
یک دوره ای شورای عالی انقلاب فرهنگی گره گشایی دستگاه‌های اجرایی را کرد، با آن نگاه کلان و بلندی که در عرصه علم و فرهنگ باید شکل می گرفت.
در یک مرحله ای ما احتیاج داشتیم برنامه های راهبردی را طراحی کنیم. احتیاج داشتیم که هم نگاه راهبردی داشته باشیم هم گره‌گشایی از مشکلات کشور داشته باشیم، یک دوره‌هایی هم موفق شدیم اسناد راهبردی مورد نیاز این عرصه را تا حد زیادی تامین کنیم.
* دلیل رخوت و عقب ماندن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، دولت‌ها هستند
فارس: در حقیقت شما باید نقشه‌های راه و نگاهتان به آینده را کمّاً و کیفاً معلوم می‌کردید.
مخبر دزفولی: بله، به هر حال ما این دوره گذار را هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی گذراندیم، یک دوره ای هم باز شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفتار یک رخوت و عقب ماندگی به لحاظ پرداختن به این موضوعات کلیدی شد که مقصر بخشی از آن دولت‌ها بودند.
فارس: چرا دولت‌ها؟
مخبردزفولی: دولت‌ها بعضی وقت‌ها همراهی، همدلی و صمیمیت لازم را با شورای عالی انقلاب فرهنگی نداشتند و همین موضوع سبب جاماندن مصوبات شورای می‌شد.
فارس: دلیل اجرایی نشدن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی همین موضوع بود؟
مخبردزفولی: درباره پیشرفت علمی نمی‌توانستیم کور تصمیم‌گیری کنیم و آینده را نبینیم، باید یک نقشه راه برای خودمان تعریف می‌کردیم، یک سند راهبردی دنبال می کردیم، رهبری معظم انقلاب فرمودند شما نقشه جامع علمی را باید داشته باشید، کشور نیاز به نقشه جامع علمی دارد یا در حوزه فرهنگ فرمودند احتیاج به یک سند مهندسی فرهنگی داریم یا در حوزه تعلیم و تربیت فرمودند تحول بنیادین را در نظام تعلیم و تربیت طراحی کنید و برایش یک سند راهبردی ارایه دهید. اینها لازم هست اما کافی ممکن است نباشد و نیست و نبوده تا الآن.
ضرورت ایجاب می‌کرد ما این کارها را انجام دهیم و حتما باید انجام می‌شد. کشوری که اسناد راهبردی نداشته باشد و نداند کجا می خواهد برود، اشتباه است. باید اینها را تدوین می کردیم، ضمنا در بازه‌های زمانی معین باید به روزرسانی هم شوند.
در این بین، مسئله دانشگاه آزاد هم بود، دانشگاه آزاد اسلامی باید می آمد در خدمت چارچوب‌های کلان آموزش عالی و سیاست‌های نظام قرار می‌گرفت. یک دوره‌هایی می‌بینیم که این عملکرد زاویه داشت، بر همین اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی ورود و اساسنامه را اصلاح کرد. با طرف‌های گوناگون که همه هم نوعا دلسوزی داشتند، ممکن بود مواردی هم بود که دلسوزی وجود نداشته باشد اما عموما این بود که دلسوزی وجود دارد اما باید دانشگاه آزاد در ریل فناوری و فرهنگ کشور حرکت می‌کرد که این اتفاق افتاد.
یا در حوزه تعلیم و تربیت حتما احتیاج به سند داشتیم، اگر سند تحول بنیادین آموزش پرورش کشور را می‌نویسیم باید به تامین معلم که قلب آموزش و پرورش است، فکر کنیم. آموزش و پرورش اگر معلم فکور، فهمیده، آشنا به مفاهیم فرهنگی، فلسفی، آرمانی، ارزشی نداشته باشد که نمی‌تواند تحول در آموزش و پرورش ایجاد کند. سند تحول یک مرکزیت داشت به نام معلم، بایدبرای تربیت معلم فکر می‌شد.
در یک دوره طولانی متاسفانه تعلیم و تربیت و تامین معلم را از نظام آموزش و پرورش گرفتند، شورای عالی انقلاب فرهنگی در کنار این نظام سند راهبردی که برای تعلیم و تربیت تدوین کرد، در کنارش دانشگاه فرهنگیان را دوباره احیا کرد. در حقیقت به تربیت معلم انسجام داد.
شما ممکن است بگویید دانشگاه فرهنگیان موفق است یا نیست؟ هر کدام از اینها بخش‌های نقدی است که ما هم ممکن است، داشته باشیم. اما اینها لازم است. باید زیرساخت هم نرم افزاری و هم سخت افزاری را برای رسیدن به آن جامعه مطلوب در بخش‌های مختلف فراهم کنیم. در تعلیم و تربیت و مهندسی فرهنگی هم همین کار را کردیم.
در حوزه علم ما احتیاج داشتیم در تکنولوژی هماوردی داشته باشیم با جریان‌های جهانی. بنابراین ما آمدیم سندهای نانو، بیو یا زیست فناوری، هوافضا، گیاهان دارویی، سلول‌های بنیادی، فناوری‌های نرم را تدوین کردیم. بعضی‌ها می‌گویند سند است، نخیر، برای اینها ستاد تشکیل شد، یعنی شیوه عملیاتی کردن و پیگیری کردن تحقق آنچه که ما به عنوان سند نانو، بیو، هوافضا و غیره و غیره تنظیم کردیم ذیل آن ستادها عملیاتی می‌شوند.
فارس: اما این ستادها به شورای عالی انقلاب فرهنگی وصل نیست که شورا مداخله‌ای در اجرا هم داشته باشد.
مخبردزفولی: ستاد که رئیسش، معاون علمی است یا وزیر بهداشت یا وزیر علوم یا هر بخش دیگری موظف است مستندات خود را بر اساس این سند عملیاتی جلو ببرد. راه حل‌های اجرایی شدن هم در دل سندها تدوین شده که البته شاید خلاهایی هم داشته باشد و باید بازنگری شود.
فارس: به نظر خودتان با توجه به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی آیا در عرصه علم و فناوری شورا موفق عمل کرده است؟
مخبردزفولی: بله، شورا در این عرصه موفق بوده است. دلیلش هم این است که ما هم زیرساخت سخت افزاری همچون تحول در تعداد مراکز علمی و سهم مان از تولید علم جهانی که امروز افتخارآفرین است را داریم. بعضی‌ها می‌خواهند اینها را نبینند، عیب ندارد، می‌توانند نبینند، اما اینها واقعیت دارد.
شما به من ممکن است بگویید آیا ما مطلوب هستیم؟ نه ما فاصله داریم با وضع مطلوب، زیرساخت‌هایی که آماده کردیم هنوز برای جهش تمدنی و جهش علمی کافی نیست، باید این زیرساخت‌ها را تقویت کنیم و گسترش و عمق دهیم. یعنی به لحاظ کیفی بالا ببریم.
فارس: در حوزه فرهنگ چطور؟
مخبردزفولی: در حوزه فرهنگ ما سند مهندسی فرهنگی نوشتیم اما دولت‌ها برای اجرای این سند همراهی نکردند. به هر حال سند مهندسی فرهنگی یک بخش سینما، موسیقی، کتاب، نخبگان مرتبط با عرصه فرهنگ عمومی را دربر می‌گرفت. دولت‌ها باید همراهی کنند کمااینکه در علم تا حدی که همراهی کردند، موفق بودیم.
* یکی از خلاهای شورای عالی انقلاب فرهنگی تضمین اجرای مصوبات آن است
فارس: چرا تضمینی برای اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی نیست؟
مخبردزفولی: یکی از خلاهای شورای عالی انقلاب فرهنگی تضمین اجرای مصوبات آن است که بخش عمده ای باید توسط دولت‌ها صورت بپذیرد، یعنی حضور رئیس جمهور به عنوان رئیس شورای عالی یا رؤسای قوای دیگر به عنوان نواب رئیس شورای عالی. انگیزه اصلی این بوده که اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را تضمین کنند.
* دولت‌ها گاهی با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی مقابله می‌کنند
مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در دولت‌های مختلف متاسفانه با سلایق و دلایل گوناگون بعضی وقت‌ها هم به دلیل گرایش‌های سیاسی مورد غفلت واقع شده و حتی با آن مقابله شده است. در حالیکه ساخت یا تعبیه این نهاد که نهاد استراتژیک بوده در نظام تصمیم سازی کشور به نفع دولت‌ها بوده، کمک به دولت‌ها و دستگاه‌های گوناگون کشور بوده اما اینجا گلایه کنم که واقعا در این بخش‌ها کمبود و کاستی داشتیم، همراهی‌ها در بخش‌هایی کم بوده. همین سند تحول آموزش و پرورش می‌توانست مبنای تحول در آموزش و پرورش از آن زمان که حداقل بیش از یک دهه از آن می‌گذرد، قرار بگیرد اما به دلیل گرایش‌های سیاسی به جای اینکه سند تحول مبنا قرار بگیرد، سند بیست سی وارداتی یونسکو مبنا قرار گرفت و بلافاصله برای آن جلسه و شورای کشوری تشکیل شد. بلافاصله برایش ساختار سازمانی، استانی وشهرستانی ایجاد کردند. چرا برای سند تحول این کار را نکردند؟
* شورای عالی انقلاب فرهنگی نیازمند بازوی نظارتی است
یکی از خلاهای شورای عالی انقلاب فرهنگی این است که بازوی نظارتی که در اختیارش باشد یا حتی نهادهای نظارتی که از مسیر شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوعات را پیگیری کنند، ضعیف هستند و باید این جبران شود.
ما حتما باید راه‌حل‌هایی برای فرآیندهایی که مانع اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است، بیابیم، اتفاقا بحث تحول شورای عالی که الآن یک کارگروهی هم مسئولیت پیدا کرده که این کارها را انجام دهد، عزیزان جدیدی که عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی شدند. خصوصا نسل جوان که عضو شدند و عضو این کارگروه تحولی هم هستند، شبانه روز دارند کار می‌کنند تا راهکارهای مرتبط را ان‌شاءالله تدوین کنند. مسیرهای جدید و برون رفت از بعضی اشکالات و موانع که وجود داشته را جبران و راه‌حل پیدا کنند.
من اعتقاد دارم راهی که آمدیم موفقیت‌های خوبی داشته، در بخش‌هایی هم ناکامی و ضعف داشتیم. آن آسیب‌ها را باید دقیق بشناسیم و جبران کنیم و حرکت به سمت جلویمان با دادن یک برنامه منسجم در اولویت‌ها، فرآیندها، سازوکارها و در هماهنگی‌ها و در ساختارهای درون شورای عالی انقلاب فرهنگی چه دبیرخانه و چه صحن شورا ان‌شاءالله باشد و این مجموعه تبدیل به یک بسته منسجم در شورای عالی انقلاب فرهنگی شود.
من خیلی امید دارم، چون رئیس جمهور محترم جناب آقای رئیسی بسیار با همت و با اعتقاد و با تدبیر، با علاقه به شورای عالی انقلاب فرهنگی و به جایگاه شورای عالی انقلاب فرهنگی و باور نسبت به این ماموریت‌ها حضور دارند.
فارس: به عبارتی در دولت فعلی مصوبات شورا زودتر اجرایی می‌شود.
مخبردزفولی: الآن جلسات نظم پیدا کرده است. ما گرفتار تشکیل جلسات بودیم، الآن بنای بر گلایه به افراد ندارم ولی جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی را تشکیل نمی‌دادند یا اگر تشکیل می‌شد به شورا اجازه تصمیم‌گیری، نمی‌دادند یا اگر هم تصمیمی گرفته می‌شد در دالان‌های بروکراسی گوناگون نگهشان می‌داشتند.
چندین مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی پشت در امضای رئیس جمهور وقت می‌ماند، چرا باید بماند؟چرا مانده؟ البته تا زمانی که ما برای این مشکلات سازوکار پیدا نکنیم، همین سلیقه‌ها خواهد بود. امروز جناب آقای رئیسی هم فکری دارند، کمک خواهند کرد، همین که ایشان آمدند شاید بین بیست تا مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی که معطل مانده بود و بعضی‌ها چند سال از تصویبشان گذشته بود را محبت و همت کردند و امضا و ابلاغ شد.
ما باید برای اجرایی شدن مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی فرآیندسازی و قاعده‌گذاری کنیم تا این نوع مشکلات برطرف شود، باید انگیزه‌هایمان را مضاعف کنیم برای اینکه کار را جلو ببریم و از ظرفیت نخبگانی کشور و جبهه وسیع طرفدار پیشرفت انقلاب اسلامی بر اساس ارزش‌های انقلاب اسلامی کمک بگیریم تا بتوانیم این راه را ان‌شاءالله به ثمربرسانیم.
فارس: چرا شفاف سازی فرآیند اتفاق نمی‌افتد تا هم رسانه‌ها و هم افکار عمومی درگیر اجرایی شدن مصوبات شورا شوند؟
مخبردزفولی: ما اشکالمان این است که وقتی فرآیند تعریف می‌کنیم، بخش‌هایی از دستگاه‌ها چه در قوای اجراییه، چه در قوای مقننه و قضائیه ممکن است با این مسیرها همراهی نداشته باشند. اتفاقا شفافیت کمک می‌کند یعنی اگر تصمیمی گرفته شد این تصمیم باید مورد اقبال قرار گیرد.
ما در دوره‌های مختلف تلاش کردیم که اسناد و مصوباتمان را روی پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار دهیم و با صداوسیما به اشتراک بگذاریم. دوستان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همیشه تشویق شدند با صداوسیما و رسانه‌ها صحبت کنند و من فکر می‌کنم که در این دوره جدید این بحث سرعت بهتری پیدا می‌کند.
فارس: درباره مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی که اجرایی نشد، بگویید.
مخبردزفولی: یکی از مصوبات مربوط به سینماست، سند سینما حدود یک دهه است آماده شده و پشت در شورای عالی انقلاب فرهنگی مانده، باید بیایند تا در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شود و مانع اصلی اش هم این بوده که با سلیقه دولت وقت هماهنگی نداشته است. سند موسیقی آماده شده الآن در اختیار دبیر محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیرخانه است، ممکن است اینها بازنگری هم لازم داشته باشد و انجام گیرد.
ما در فرهنگ این اشکالات را زیادتر داریم، در مصوبات بخش‌های کم یا متوسط اجرا شده مثلا در حوزه کتاب ما مصوبه در حوزه کتاب، چاپ و نشر مفصل داریم هم پشتیبانی از ناشرین هم پشتیبانی از مجموعه سخت افزاری چاپ و نشر هم پشتیبانی از مجموعه نرم افزاری چاپ و نشر هم شکل گیری ساماندهی های نخبگان این عرصه.
ما جایزه پروین اعتصامی و جلال آل احمد را برای اینکه مشوق و محرک و انگیزه بخش شود برای عزیزانی که در این عرصه کار می‌کنند، ایجاد کردیم، چرا فیلم‌های درجه یک نمی توانیم بسازیم یا کم ساخته‌ایم؟ فیلم و ساخت یک اثر هنری نمایشی برجسته قصه قوی و جذاب احتیاج دارد، اینها تربیت احتیاج دارد، جایزه جلال آل احمد بخش عمده ایش درباره همین مباحث است. جایزه پروین اعتصامی بخش عمده ایش برای این است که اولا بدانند نگرش انقلاب اسلامی این است که زنان مثل مردان دوشادوش مردان می‌توانند در عرصه‌های مختلف اجتماعی فعالیت کنند و ثانیا برای کسانی در این عرصه های شعر بخصوص اینگونه موضوعات فعالیت می کنند، مشوق هایی تعریف کرده است.
ما می‌خواهیم مرجعیت علمی پیدا کنیم. در آینده ضمن اینکه کار بنیادی و پایه ای را در عرصه‌های تربیت نیروی انسانی و گرایش‌های مختلف علمی، ورود به منطقه‌های ممنوعه علم و فناوری که از نظر غرب برای ما ممنوعه است اما از نظر ما حق مسلم هر کشوری است که به آن عرصه ها وارد شود. از دانش هسته‌ای تا دانش هوافضا تا دانش پزشکی تا دانش سلول‌های بنیادی اینها حق هر کشوری است و ما این توانمندی ها را به دست آوردیم.
در عرصه های فرهنگی هم ما جایزه مصطفی را برای همان قصه درست کردیم، جایزه مصطفی الآن جاافتاده، گرچه ما هنوز تیلیغات درخور و به اندازه ای برای جایزه مصطفی نکردیم اما همین پیام دارد می دهد به گوش‌های شنوا و به نخبگان و دانشمندان عرصه های مختلف که جمهوری اسلامی دارد می گوید من طرفدار پیشرفت و علم و انسانیت و برادری و برابری در سطح جهانی هستم.
جایزه مصطفی جاافتاده، جایزه جلال جاافتاده، جایزه پروین اعتصامی جاافتاده.جایزه مرحوم کاظمی آشتیانی را در زمینه سلول‌های بنیادی داریم مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است.اینها فرهنگ سازی است.
در حوزه فرهنگ ما عقب‌تر هستیم.سند مهندسی فرهنگی هنوز برای اجرایی شدن سامان پیدا نکرده است. در سند مهندسی فرهنگی هم کمی هم کیفی هم هدفگذاری در بخش‌های مختلف تکالیفی تعریف کرده که این تکالیف باید اجرایی و عملیاتی شوند. اگر دولت محترم پای اسناد استراتژیک شورای عالی انقلاب فرهنگی ولو اینکه نیاز به بازنگری هم داشته باشند، بایستد و نه فقط رئیس محترم جمهور اجزا و بخش‌های دولت محترم هم بیایند در کنار هم قرار بگیرند. ما حتما در این بخش‌ها موفقیت‌های خوبی را هم در فرهنگ عمومی هم در فرهنگ نخبگانی هم در عرصه علم هم در عرصه آموزش و پرورش و بخش‌های مختلف خواهیم داشت. امروز نقشه راه همه بخش‌های عمده در اختیار ماست. البته ما نیاز داریم که اینها هم تکمیل شوند. با این رویکرد جدید من بسیار امیدوارم ان‌شاءالله موفقیت‌های خوبی در بخش‌های مختلف شورای عالی انقلاب فرهنگی بتوانیم تجربه کنیم. شرطش هم این است که مشارکت نخبگانی و مشارکت عزیزانی که دغدغه دارند و دلسوزی دارند برای کار بیاورد که دوستانمان هم در دبیرخانه هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی این دغدغه را قبول دارند، باوردارند و به شدت هم دارند دنبال می‌کنند.
فاطمه بلوچی پور
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
