اصرار بر پرورش ماهی «تیلاپیا» برای چیست؟/ «تیلاپیا» نسخه حیات بخش یا نابودگر سرزمین

گروه جامعه خبرگزاری فارس، اخیرا اخباری مبنی بر تلاش‌های سازمان شیلات برای ورود، ترویج و پرورش گونه غیربومی  تیلاپیا به کشور منتشر شده است، و  باز هم واکنش‌هایی را به دنبال داشته است، فعالان محیط زیست این یک گونه را مهاجم می‌دانند و درباره ورود آن به منابع آبی کشور هشدار داده‌اند و گفته‌اند ورود این گونه مهاجم در شرایط تنش آبی اخیر خطرناک و زمینه ساز بروز بحران‌های جدید محیط زیستی برای کشور است. از همین رو چندی پیش 150 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های کشور با انتشار یک نامه سرگشاده خطاب به رئیس جمهور خواستار ورود رویکرد علمی جامع‌نگر در عرصه تصمیم‌سازی‌های کلان در حوزه شیلات شدند.

سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز در قالب گفت و گویی با خبرنگار فارس، با انتقاد از اینکه تعداد زیادی از نمایندگان دغدغه‌مند اشتغال، با مشاوره‌های غلط مدیران شیلات برای پرورش تیلاپیا اقدام کرده‌اند در حالی که عمق فاجعه زیست‌محیطی آن را نمی‌دانند. خواستار ورود وزیر جهاد برای جلوگیری از این اقدامات غیراصولی شد.

از سوی دیگر بنابر اظهار نظرات مسئولان شیلات، حداقل در 22 استان کشور، پرورش غیرقانونی و بدون استاندارد ماهی تیلاپیا در حال انجام است؛ آن هم نه فقط در مناطق مرکزی کشور که از آب های آزاد دور هستند، بلکه در مناطق جنوبی مانند خوزستان نیز این پرورش در حال انجام است. در حالیکه پرورش غیرقانونی ماهی تیلاپیا، به دلیل عدم رعایت استانداردهای لازم می تواند منجر به خسارت های زیان باری شود.

اما مخالفان پرورش تیلاپیا در کشور با اشاره به اینکه تاکنون بیش از صد گونه ماهی بوم‌زاد (Endemic) از ذخایر ژنتیکی منحصربه‌فرد کشور شناسایی شده‌اند، که ظرفیت‌های خدادادی این سرزمین هستند می گویند، مسئولان شیلات باید پاسخگو باشند، کدام فعالیت حفاظت و یا بازسازی برای ذخایر ارزشمند ماهیان بوم‌زاد کشور طی دوران مدیریت شان و سایر مدیران قبلی در آن سازمان انجام یا حتی برنامه‌ریزی شده است. حتی در خصوص گونه‌های بومی (Native) نیز سؤال اصلی این است که چطور تاکنون سازمان شیلات در اصلاح نژاد، تکثیر و معرفی ماهیان بومی دارای مزیت به صنعت آبزی‌پروری موفق نبوده است؟

طرفداران پروش تیلاپیا با تاکید براینکه تامین امنیت غذایی یکی از مهمترین مسائل پیش روی جهان است. به این نکته پافشاری می‌کنند که سازمان جهانی فائو که در طی سالیان مختلف برای افزایش ضریب امنیت غذایی، پیشنهاداتی عملیاتی ارائه کرده در این زمینه در سالهای گذشته، نیز پرورش ماهی تیلاپیا (گونه نیل) به عنوان گونه‌ کلیدی ماهیان را معرفی کرده است.

با توجه به مطرح شدن این نگرانی‌ها در سطح جامعه و سوالات عموم مردم درباره تیلاپیا و پرورش آن، تلاش کردیم با برگزاری یک میزگرد با حضور برخی از موافقان و مخالفان پرورش تیلاپیا، اذهان عمومی را با دلائل کارشناسی هر دو گروه تا حدودی آشنا کنیم.

در این میزگرد غلامرضا رفیعی عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و مصطفی شریف روحانی استاد تمام پژوهشی موسسه تحقیقات امور شیلاتی کشور، (از موافقان پرورش تیلاپیا) و سهیل ایگدری عضو هیئت علمی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و سجاد فراهانی اکولوژیست و عضو هیات علمی پژوهشگاه شیلات (از مخالفان پرورش تیلاپیا) همراه ما بودند. متن این گزارش در ادامه خواهد آمد.

فارس:  آیا صنعت شیلات و یا آبزی پروری، یک صنعت مخرب محیط زیست به حساب می‌آید یا نه؟ و آیا می‌توان این صنعت را ماهیتا مخرب محیط زیست دانست؟

رفیعی: اگر هر صنعتی با دیدگاه بکر بودن طبیعت در نظر داشته باشیم، می تواند مخرب باشد اما با توجه به اینکه جمعیت جهان رو به افزایش است و نمی‌توانیم طبیعت را (بکر بودن طبیعت را) حفظ کنیم راهکارهایی از سوی بشر در نظر گرفته شده که علاوه بر زوایای حفاظتی و حمایتی برای توسعه هم سازنده باشد. ما معتقدیم بشر می‌تواند پس از بهره‌برداری از طبیعت، به بهسازی آن بپردازد و منابع زمین را هم با وجود بهره برداری حفظ کند و این تقابل باید به سمتی رود که بتوانیم با فناوری و نیازهای بشر را تامین کنیم.

ما دشمن شکم مردم نیستیم اما باید این اکوسیستم حفظ شود

ایگدری: اساساً کسی مخالف توسعه و تامین نیازهای انسانی نیست و آبزی پروری هم برای تامین نیازهایی بشری باید انجام گیرد و به همین دلیل کشور ما یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قزل آلا ماهیان گرم آبی در جهان شناخته می شود و برای توسعه این صنعت سرمایه‌گذاری کرده است.

اما به هر حال نسبت به برخی از فعالیت‌ها در این حوزه، مخالفت‌هایی وجود دارد، چون تجربیات علمی جهان نشان داده است که این فعالیت‌ها مثل پرورش تیلاپیا برای اکوسیستم مضرهستند. و این نکته حائز اهمیت است که ما برای اینکه بتوانیم شغل‌های جدیدی ایجاد کنیم و یا به فکر امنیت غذایی باشیم، باید درک اکولوژیکی هم داشته باشیم تا در کنار حفظ اکوسیستم، به بهره‌برداری منطقی از آن نیز اقدام کنیم.

چرا می‌گویم برای بهره‌برداری درک اکولوژیک لازم است؟ چون سازمان شیلات تیلاپیا را برای پرورش در برخی مناطق مرکزی کشور وارد کرد و تاکید داشت که این ماهی به مناطق آزاد راهی ندارد و خوب می‌دانست که وقتی تیلاپیا وارد آب‌های ما بشود تبدیل به معضل خواهد شد. ولی با وجود این ادعا، اکنون تیلاپیا وارد آب‌های  جاری کشور شده است و مدیریت آنهم  از دست شیلات خارج شده و نشان می‌دهد که شیلاتی‌ها نتوانستد از نفوذ این ماهی به آب‌های جاری کشور جلوگیری کنند.

با این وجود وقتی به شیلات اعتراض می‌کنیم که چرا با وجود هشدارهایی که درباره این گونه ماهی وجود داشت آن را وارد کردید و نتوانستید از نفوذ آن به دیگر حوزه های آبی جلوگیری کنید، می‌گوید محیط زیست باید مدیریت کند! واقعا اگر نمی‌توانستید مدیریت و کنترل کنید چرا این گونه را وارد کردید.

البته این اشتباهات از طرف شیلات سابقه دارد، همانطور که پیش از این با مجوز صید پشت سدها، برای تامین پروتئین به رهاسازی ماهی اقدام کرده بودید و ناگهان شاهد ورود ماهی «کاراس»، «تیزکولی» و «گاوماهی» به کشورمان شدیم و مشخص شد این ماهی‌های مهاجم از طریق محموله های لارو ماهی که از چین وارد شده است وارد سدها شده و بخشی از اکوسیستم رودخانه‌های ما را نابود کردند. و امروز شاهد نابودی اکوسیستم آبی و از بین رفتن گونه ماهی های بومی در مهاباد و در حوزه رودخانه و تالاب زریبار هستیم. 

تاکید می‌کنم که کشور ما کشور کم آب و خشک است و اگر نتوانیم آن را مدیریت کنیم به سرعت نابود می‌شود. درجلسه اخیری که با رئیس سازمان محیط زیست داشتم  هم بر این موضوع تاکیدکردم که ما دشمن شکم مردم نیستیم اما باید این اکوسیستم حفظ شود و میراثی برای  آیندگان باشد.

نسخه  تیلاپیا در شرایط حاضر اقلیمی کشور نسخه حیات بخش است

شریف روحانی: اصطلاح توسعه پایدار برای این مطرح شد که هر فرد فعالیتی که می‌خواهیم انجام دهیم در کنار ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، جنبه های محیط زیستی آن را هم در نظر بگیریم و بنابراین امروزه، گزینه ملاحظات محیط زیست جزو لاینفک توسعه است.

ما در سال 1385 درموسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور به این نتیجه رسیدیم که برای سازگاری با پدیده در حال وقوع تغییر اقلیم جهانی و روند خشکسالی و بروز تنش های آبی ، نیازمند تنوع گونه ای و معرفی گونه مقاوم به خشکی و پر تولید هستیم. کمیسیون کشاورزی وقت مجلس و کمیسیون عالی برنامه ریزی شیلات نیز به این مساله ورود کرده بودند. با این مقدمه ما درسال ۱۳۸۷ با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی گونه «تیلاپیای نیل» را وارد کردیم و کارشناسان محیط زیست ودامپزشکی را با هزینه خود برای اطمینان از حسن انجام کار به کشور اندونزی اعزام کردیم و محموله وارداتی تیلاپیا در شرایط قرنطینه ای تحت نظر بازرسان و ناظران دو مجموعه در مرکز تحقیقات آبزیان آب شور داخلی خود در بافق یزد نگهداری و تحت مطالعه قرار دادیم.

13 سال پیش، امروز را پیش‌بینی می‌کردیم و می دانستیم تولید کننده اول قزل آلای آب شیرین در دنیا بودن برای ما یک راهبرد پایدار نیست.

در حال حاضر ۲۴۰ هزار نفر شغل مستقیم در حوزه شیلات و معادل آن نیز اشتغال غیرمستقیم وجود دارد و می دانیم که برای ایجاد هر شغل پایدارحدود یک میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز است و در این شرایط کشور ایجاد شغل و معیشت مردم اهمیت راهبردی دارد.

معتقدیم تصمیم گیری ما بر اساس نسخه های تجربه شده بین المللی با محوریت سازمان خواروبار جهانی بوده و با توجه به تاکید جدی که سازمان فائو بر نقش تولید تیلاپیا بر توسعه پایدار آبزی پروری دارد، اقدام به این کار کردیم.

تولید تیلاپیا در شرایطی که ما هستیم بهترین آلترناتیو در بهره برداری از آب های نامتعارف (یعنی آبهای شور، لب شور و پساب های سالم کشاورزی و زه آب ها) که بلااستفاده هستند.

موفق شدیم در یک روند 5 ساله بسته آموزش، تحقیقات و ترویج این گونه را تهیه و ارائه دهیم و توصیه های اجرایی و الزامات تحقق توسعه پایدار این گونه ارزشمند را خاطر نشان ساختیم. به موازات این بحث، واردات فیله منجمد تیلاپیا توسط بخش خصوصی با استقبال زیاد جامعه مواجه شد و با توجه به قیمت مناسب و سهولت طبخ ومصرف مورد توجه مردم واقع شد.

 در آن بازه زمانی، محیط زیست با زیر سوال بردن مطالعات ارزیابی زیست محیطی این گونه از مجوز توسعه آن خودداری کرد و متاسفانه این مساله زمینه ورود افراد غیرمسئول و توسعه زیرزمینی و غیر قانونی آن را در کشور فراهم کرد  تا اینکه سرانجام در سال 1397 که سازمان محیط زیست بالاخره به جمع بندی رسید و مجوز توسعه در 4 استان را صادر کرد. در حالیکه  بنابر گزارش های غیر رسمی در 14 استان کشور و امروزه در 22 استان کشور مواجه با پدیده تولید زیرزمینی و غیرمجاز تیلاپیا بوده و هستیم!

چرا همه گونه‌های آبزی پرورشی کشور ما به جز خاویار وارداتی اند؟

فراهانی: من موافق آبزی پروری و مخالفت پرورش تیلاپیا هستم. چون متخصص اکولوژی و محیط زیستم و از بر اهمیت توامان امنیت غذایی و حفاظت از محیط زیست واقفم، معتقدم آبزیان چون نسبت به سایر منابع پروتئینی تولید کربن کمتری دارند، و به تثبیت کربن کمک می‌کنند یکی از بهترین گزینه‌ها برای تغذیه بشراند.

به همین دلیل ما در پژوهشکده آبزی پروری پژوهشگاه شیلات در تلاشیم که تولید ریز جلبگ ها را توسعه دهیم، اما نمی‌توانیم به بهانه پرورش تیلاپیا کل صنعت آبزی پروری را تضعیف کنیم.

 از طرفی دغدغه‌های محیط زیستی را می‌دانم و می‌بینم که ما یکی از کشورهای بسیار غنی در تنوع گونه‌های آبزی بخصوص در حوزه آبزیان رودخانه‌ای هستیم.

اما سوال این است که چرا همه گونه‌های آبزی پرورشی کشور ما به جز خاویار وارداتی‌اند؟ از ماهیان گروه قزل آلا گرفته تا تیلاپیا؟ سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که با وجود اینکه همه گونه‌های وارداتی هستند، چرا تیلاپیا نسبت به سایر گونه‌ها حساس‌تر است؟ پاسخ به این سوال را باید با یک مقدمه بگویم، من با ۲۰۰ مزرعه پرورش ماهی در ارتباطم دورنمایی از پرورش ماهی در بخش خصوصی دارم که نشان می‌دهد استفاده بیش از حد و فاقد کنترل آنتی‌بیوتیک‌ها در مزرعه پرورش ماهی، عدم کنترل ph آب به دلیل نداشتن دستگاه اندازه گیری، تولید کم نسبت به واحد سطح، عدم وجود صنایع تبدیلی و واسطه های فراوان در بخش نهاده‌ها و فروش ماهی پرورشی از معضلات این صنعت است؛ به طوری که با وجود اینکه ما مدعی تولیدکننده اول قزل آلا در جهان هستیم اگر تولیدمان را نسبت به سطح اندازه‌گیری کنیم می‌بینیم، که ترکیه و نروژ از ما بالاتر هستند. علاوه بر این در صنعت شیلات ما خبری از صنایع تبدیلی نیست.

حال سوال این است که با وجود ضعف‌های حوزه شیلات و آبزی پروری که اثرات ناخواسته ای بر محیط زیست دارد، چرا بیشتر درباره این اثرات اندیشه نمی شود؟ با این دیدگاه اگر به ۱۵ سال قبل بازگردیم که گونه تیلاپیا به عنوان گونه تحقیقاتی وارد شد آیا این گونه مهاجم وارد می شد یا نه؟

رفیعی:  کشور ما در دامنه تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است و ما اگر بخواهیم این سیستم را حفاظت کنیم تا آسیب پذیری کمتری داشته باشیم، آنتی بیوتیکی کمتری استفاده کنیم، کارآیی آب و سیستم بهره برداری از آن را افزایش دهیم و تولید در واحد سطح را بیشتر کنیم و هم زمان مصرف انرژی کمتری داشته باشیم، باید بر روی صنعت تیلاپیا متمرکز شویم.

در آبزی پروری دو دیدگاه مطرح است که یکی دیدگاه حفاظتی صرف است و  دیگری دیدگاه مبتنی بر تولید. ما برای اجرای دیدگاه اول به خاطر بهره‌برداری های نادرست با مشکلات محیط زیستی مواجه شدیم و برای حفظ ذخایر گونه‌های استراتژیک و همچنین پایبندی به نظام بین‌المللی و حفظ منافع ملی‌مان (حفظ شأن، جمعیت، حفاظت از محیط زیست و احقاق حق در نظام های بین المللی) باید برای دنبال کردن دیدگاه دوم برنامه داشته باشیم تا در بهترین شرایط و با حفظ اکوسیستم اقدام کنیم.

شرایط حاضر برای این پیش آمده که رودخانه‌های ما آلوده شده و از راه‌حل‌های مثل بهسازی محیط زیست را دنبال نکرده‌ایم، می بینیم که ماهی سفید که از گونه‌های بومی ما بوده به خاطر صید بی‌رویه ذخایرش کاهش یافته است. ماهیان خاویاری هم به همین شرایط دچار شدند با وجود اینکه ما تولید کننده اول خاویار در جهان بودیم چون نیروهای حفاظتی ما نتوانستند در سطح کنترل داخلی و خارجی موفق باشند با مشکل مواجه شدیم.

تمرکز ما برای تولید گونه های خاصی مثل «قزل آلای رنگین‌کمان» یا «کپورماهیان» به خاطراین بوده که در مسیر توسعه پایدار حرکت کنیم و نیازهای مادی مان را از نظر امنیت غذایی تامین کنیم.

درباره تیلاپیا هم باید بگویم که این گونه را به راحتی خارج از فضای طبیعی می توان پرورش داد یا در مزارع آبزی پروری به وسیله  فناوری‌هایی که وجود دارد تا با یک بار آبگیری و جبران میزان تبخیر تیلاپیا به به صورت متراکم پرورش داده ‌شود، بدون این که اثرات زیست محیطی داشته باشد.

 

بنابراین تیلاپیا می‌تواند به اکوسیستم های ما کمک کرده و فشار آلودگی محیط های دیگر را برطرف کند. با این دیدگاه به امنیت غذایی و توسعه پایدار مورد نظر هم دست می یابیم.

فائو هم برنامه‌های مدیریتی را در سطح بین‌المللی ایجاد کرده و کشورها به این نتیجه رسیدند که باید تیلاپیا به عنوان گونه ارزشمند که تامین کننده امنیت غذایی توسعه یابد در نظام بین‌المللی در بخش آبزی پروری ۸ میلیون تن تولید را به خود اختصاص دهد.

اگر تیلاپیا وارد آبهای جاری کشور بشود، دیگر اثری از 100 ماهی بوم زاد ایرانی باقی نمی ماند

ایگدری: به کار بردن شعارهایی مثل نسخه حیات بخش، امنیت غذایی و... زیباست اما در میدان عمل می‌بینیم که در تمام استان‌های کشور تیلاپیا سر و کله اش پیدا شده است. چطور می توانیم در استان یزد در فضای بسته پرورش تیلاپیا دهیم، اما در تمام استان‌های کشور شاهد پرورش تیلاپیا باشیم؟ قاعدتاً تیلاپیا ماهی است که نیاز به امنیت غذایی را تامین می‌کند اما اینکه گفته می‌شود ۱۴۰ کشور تولید تیلاپیا دارند دروغی بیش نیست تنها در سه کشور چین اندونزی و مصر، دوسوم تولید تیلاپیا جهان اتفاق می‌افتد و ۱۴۰ کشور دیگر یعنی در  ۹۸درصد کشورها تولید رسمی تیلاپیا وجود ندارند و این گونه به عنوان گونه مهاجم وارد و تبدیل به یک بحران شده است.

علاوه بر این باید تاکید کنم که ما چیزی به نام آب نامتعارف در کشورمان نداریم که در آن تیلاپیا پرورش دهیم. وقتی صحبت از آب نامتعارف می شود شاید همه آب‌های جاری ما که الان آلوده باشند حتی رودخانه‌ها و تالاب‌های مان به عنوان آب نامتعارف معرفی شوند اما ما امیدواریم که آب‌های جاری کشور و به شرایط مطلوب برسند ولی اگر تیلاپیا وارد آن بشود کوچکترین امیدمان را هم از دست می دهیم چرا که بیش از ۱۰۰ ماهی بوم زاد ما که ارزش یکی از آن بیش از آن نسخه حیات بخشی است که شما به آن اصرار دارید باقی نمی ماند.

در حالیکه ما در اینجا برای تولید و پرورش ماهی تیلاپیا بحث می کنیم و از توسعه تولیدات بومی غافل شده ایم، در بسیاری از کشورها برای حفظ یک گونه بومی تمام زیرساخت‌های کشور را تغییر می دهند. حتی کشور مثل امریکا تیلاپیا را از چین وارد می‌کند و در داخل کشورش به تولید آن نمی‌پردازد.

چرا در کشور ما که ظرفیت و توان مقابله تهاجم چنین گونه‌ای را ندارد به دنبال پرورش تیلاپیا هستیم؟ در حالیکه اگر تیلاپیا وارد آب های کشور شود مثل ۱۴۰ کشور دیگر نابودمان می کند.

شیلات مثل بسیار داستان‌های دیگری که می‌گوید مطالعه کرده است درباره تیلاپیا هم همین ادعا را می کند. همانطور که تولید قزل آلا را با ورود تخم چشم زده نابود کرد. آنها ۴۰ سال است که ماهی سفید تکثیر و رها کرده اند اما در نهایت این گونه نابود شده چون تفکر بهره‌بردار با تفکر اکولوژیست متفاوت است و باید از آنها پرسید به چه بهایی باید چه کرد مردم سیر شود؟

 اینکه تیلاپیا در همه جا هست، یعنی ماهی خوبی بوده و چون با مصرف کم آب تولید می‌شود

رفیعی: کسی نمی‌گوید ماهی تیلاپیا در پساب پرورش دهیم این موضوع طرح شد چون برخی می‌خواهند مسئله تیلاپیا را خراب کنند. اگر محیط زیست درباره تیلاپیا دغدغه دارد بگوید در حال حاضر چند رودخانه سالم داریم؟ دیدگاه ما استانداردسازی در بهره‌برداری برای توسعه پایدار و رفع نیازهای انسانی است. اگر بخواهیم گونه آبزی‌های بومی کشور را حفظ کنیم، ابتدا باید جوابگوی نیازهای کشور باشیم. در نظام بین‌المللی هم گفته شده که تیلاپیا می‌تواند پاسخگوی امنیت غذایی باشد.

اینکه تیلاپیا در همه جا هست، یعنی ماهی خوبی بوده و چون با مصرف کم آب تولید می‌شود. در اندونزی در برخی مراتع 20 تن تیلاپیا تولید می شوند و نقش زیادی در توسعه روستایی داشته است.

اگر شیلات برنامه‌ریزی برای توزیع یا فرآوری ندارد بحث دیگری است، در نظام تولید و توزیع و فرآوری و صادرات مشکلاتی وجود دارد اما از نظر دیدگاه اکولوژیک تیلاپیا و کنترل کننده پاتوژن ها است و باعث غنای گونه‌ای و کنترل جلبک های سبز و آبی در اکوسیستم می‌شود،این ماهی می‌تواند کمک کننده به ماهیان بومی در مزارع گرمابی مثل ماهیان کپور، آمور و بیگ‌هد باشد.

تکثیر گونه های بومی ما با توجه به تغییر اکوسیستم  در اثر آلودگی و شوری با مشکل مواجه شده است مثلاً در شادگان، شوری آب بالا رفته و به بالای ۱۷ رسیده است و ماهی‌ها دیگر از سیستم حذف شدند و تیلاپیا افزایش یافته است در این شرایط تیلاپیا مقصر نیست. بلکه تغییر اکوسیستم و تغییر فعالیت ها مثل تولید نیشکر باعث این مسئله شده است.

مساله دیگر اینکه اگر تیلاپیا در ۱۴۰ کشور دنیا اینگونه مهاجم بوده است که باید بخش عمده ای از اکوسیستم های دنیا از بین رفته باشد.

توسعه تیلاپیای گلخانه ای ارزش افزوده فوق العاده ای برای بهره گیری از منابع آب وخاک کشور است

شریف روحانی: سالم‌ترین پروتئین حیوانی در کشور ما مربوط به تولیدات آبزیان است و زحمات بسیاری برای این تولیدات کشیده می شود، خوشبختانه فعالین مجاز صنعت آبزی پروری کشور از سطح علمی خوب و تجارب بالایی برخوردار هستند و امروزه صادرات محصولات شیلاتی از ارزش افزوده بالایی نسبت به سایر محصولات کشاورزی کشور برخوردار است.

از سوی دیگر آمار تولید تیلاپیا نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ چهار میلیون و ۳۵۰ هزار تن در آسیا، ۵۶۱ هزار ۵۴۰ تن در قاره آمریکا و یک میلیون و ۳۱۶ هزار تن تیلاپیا در آفریقا پرورش و تولید شده است. اما قاره های اروپا و اقیانوسیه نیز از تولید پائینی برخوردار هستند.

7 میلیون تن آمار تولید امروزه جهانی تیلاپیا که دوستان می فرمایند دروغ است واقعا دروغ نیست و کاملا مستند است و می توانید در سایت فائو ملاحظه کنید. اگر ۱۶ هزار مقاله درباره اثرات تهاجم تیلاپیا  وجود دارد، بیش از آن هم مقاله درباره رابطه امنیت غذایی و تیلاپیا در دنیا منتشر شده است.

هرچند با رشد و توسعه بی‌رویه و غیر مسئولانه مخالف هستیم اما الان بطور ناخواسته در محاصره تیلاپیا در کشورهای منطقه خود هستیم و به غیر از افغانستان، کشورهای پاکستان، روسیه، آذربایجان، ترکیه، عراق، بحرین، عمان، عربستان، امارات و کویت همه در حال پرورش تیلاپیا هستند.

بنابراین ورود ناخواسته گونه های تیلاپیا قطعا وجود دارد کمااینکه این اتفاق در خوزستان افتاده و از سرشاخه های دجله وفرات گونه هایی به خوزستان وارد شده اند.

این نکته هم حائز اهمیت است که بنا به شرایط اقلیمی خاص کشور حتی در صورت فرار احتمالی این گونه امکان بقای آن در شرایط طبیعی رودخانه و منابع آبی کشور غیر از خوزستان بسیارضعیف است اگر نگوییم غیر ممکن، شاهد آن هم همین وجود تیلاپیای غیر مجاز در استان هاست که تاکنون گزارش مستندی از انتشار آن در منابع آبی (غیر خوزستان) نداشته ایم.

بنابراین برای توسعه علمی تیلاپیا در کشور ما الزاماتی را  پیشنهاد دادیم از جمله اینکه تیلاپیای تک جنس را توسعه دهیم. یعنی برای رفع دغدغه های دلواپسان تمهیداتی پیش بینی وتجربه کردیم . از ۱۶۰۰ گونه این ماهی که بسیاری شان هم ماهی زینتی هستند نه تجاری تنها یک گونه وارد کشور شد، درباره این گونه گزارشی از تهاجم نداریم و مهمترین گونه پرورشی تیلاپیا در جهان است و در لیست گونه‌های مهاجم هم نیست مضافا اینکه اصل پدیده تهاجم با توجه به شرایط اکوسیستم های محلی متفاوت است.

جالب است همین قزل آلای رنگین کمان که گل سر سبد تولیدات پرورشی ماست در همین لیست گونه‌های مهاجم وجود دارد در حالیکه حداقل در 60 سال اخیر مشکل زیست محیطی را برای کشور فراهم نکرده است.

اهمیت تولید پایدار تیلاپیا در این است که در حال حاضر متوسط تولید آبزیان در مزارع گرمابی ما حدود چهار تا پنج تن است، در حالیکه با توسعه تیلاپیای گلخانه ای یا پرورش در محیط های محصور فوق متراکم  تا رکورد 300تن در هکتار با یک درصد تعویض آب می توانیم برسیم که ارزش افزوده فوق العاده ای برای بهره گیری از منابع آب وخاک کشور است.

 با این سطح از بازدهی چرا باید در فضایی قرار بگیریم که تیلاپیا را با ادبیات و عبارات عامیانه داعش و غیره خطاب کنیم! 

FDAتیلاپیا را به همراه ماهی سالمون ومیگو در بین سه گونه از سالم ترین غذاها معرفی کرده و اطلاعاتی که در خصوص امگا6 موجود در آن مطرح می شود به هیچ‌وجه مستند نبوده و مصرف آن مخاطره‌ای برای ما ندارد.

 اگر کنترل تیلاپیا ممکن بود اروپا هم تیلاپیا پرورش می داد 

فارس: آیا پرورش این ماهی در محیط بسته هم می‌تواند منجر به تهاجم آن شود؟

فراهانی:  من یکی از آن ۵۰۰ استاد دانشگاهی هستم  که 5 سال پیش به رهبری نامه نوشتم و درباره مدیریت دولت روحانی هشدار دادند ۵ سال پیش زمانی که در هلند زندگی می‌کردم و حالا هم نامم در میان ۱۵۰ نفر متخصص داخلی است که عمدتاً در رشته‌های مرتبط با شیلات فعالیت می‌کنند و درباره مضرات تیلاپیا به رئیس جمهور نامه نوشتند، بازهم تاکید می‌کنم ما مخالف آبزی‌پروری نیستیم اما چون تجربه‌های کشورهای مختلف ثابت کرده که تیلاپیا خطرناک است و مهاجم با ورود این گونه به کشور و پرورش آن مخالفم.

در آفریقا تجربه دریاچه ویکتوریا ثبت شده که در این دریاچه گونه تیلاپیای نیل  وقتی حجم آب بالا می‌رود به دلیل غالب شدن گونه به عنوان گونه مهاجم پرندگان آبزی نحیف تر و لاغرتر می‌شوند، برزیل ۱۸ سال از درگیری تیلاپیای فراری در منطقه آمازون است،  ترکیه، آمریکا و مکزیک هم درگیر تیلاپیای مهاجم هستند در مکزیک گزارش شده حتی در آب شور، تیلاپیا نیل به عنوان مهاجم در حال زندگی است.

خرید و فروش بی‌ضابطه  و زیرزمینی بچه ماهی تیلاپیا هم نشان می دهد کشور ما پتانسیل کنترل آن را ندارد تا  این گونه به آب‌های جاری کشور نفوذ نکند. درضمن اگر کنترل تیلاپیا ممکن بود اروپا هم تیلاپیا پرورش می داد اما می‌بینیم که هلند مرکز تحقیقات تیلاپیا زده و پرورش آن را در اندونزی دنبال می کند و حتی بازار پخش اندونزی را هم کنترل می‌کند.

علاوه بر این با شرایطی که در صنعت شیلات توضیح دادم، ما حتی اگر تیلاپیا هم تولید کنیم همچون قزل آلا هایی که تولید کردیم به دلیل درصد بالای آنتی بیوتیک روی دست ما می‌ماند.

سوال من این است، چرا باید هزینه این تجربه را طبیعت ما بدهد، این گونه بسیار مهاجم است و از قوانین دستوری در کشور ما جوابگوی تهاجم آن به آب‌های کشور نیست و اکوسیستم ما منتظر نمی‌ماند و ما نباید خودمان را گول نزنیم که با مجوز قانونی مسئله حل می شود.  تا زمانی که ما مکانیزم‌های کنترلی قوی نداشته باشیم اینگونه مهاجم برای اکوسیستم مخاطره آمیز است. 

چرا مرکز تحقیقات شیلات روی گونه های بومی کاری نکرده و آنها را به مرحله تولید نرسانده است مثل کشورهای اروپایی که روی گونه‌های کنونی شان کار کرده و پرورش دادند؟

روحانی: در حال حاضر برای 26 هزار تن تیلاپیا در چهار استان با محوریت استان یزد مجوز تولید صادر شده است. توصیه ما توسعه سیستم‌های کشت تیلاپیای تک‌جنس متراکم وفوق متراکم محصور وگلخانه ای است که از بالاترین ارزش افزوده و راندمان برخوردار است و امکان توسعه زنجیره تولید وارزش و صنایع پیشین و پسین را در خود دارد.

اینکه گفته می‌شود، پست های قرنطینه دامی بین استان ها می‌توانند براحتی جلوی تردد بچه ماهی تیلاپیا در استان‌های غیر مجاز را بگیرند. در واقع عزم دستگاه های حاکمیتی ونظارتی برای کنترل این پدیده بسیار حائز اهمیت است.

ایگدری: آیا می دانید اگر مخزن عظیم گونه‌های حوزه بومی ایران که با ارزش ترین گونه های ما هستند، بخصوص در استان هرمزگان با تهاجم تیلاپیا مواجه شود به نابودی اکوسیستم منجر می شود؟ در ضمن باید تاکید کنم پرورش در حوزه های بسته و در آب های کم بدون دسترسی هم جوابگو نیست.

 اساتیدی از روی دلسوزی برای مقابله با تولید تیلاپیا نامه نوشتند که بضاعت علمی‌شان بیش از سازمان تحقیقات شیلات است اما شما با تعابیر پایینی از آنها یاد می‌کنید، در حالی که تیلاپیای نیل که مجوز ورود آن را داده‌اید در حوزه بومی از مزارع فرار کرده و به شکل مهاجم و خطرناک درآمده است.

اینکه گفته می‌شود در کشورهای خلیج فارس تیلاپیا  پرورش داده می شود چرا ما پرورش ندهیم پاسخش روشن است، چون آنها گونه ارزشمندی ندارند که نگران نابودی اش باشند، ما با ارزش ترین ماهی ها را داریم. در حالیکه ۱۹ آبخیز ایران بسته است اگر این گونه به آن وارد شود اثرات مخربی دارد، هرچند می دانیم تیلاپیا خوشمزه است اما پرورش آن به سیستم ما در شرایط عدم نظارت آسیب می‌زند.

تیلاپیا در دمای زیر ۱۵ درجه از سیستم حذف می‌شود

رفیعی: به‌نظرم پرونده پرورش تیلاپیا در ایران بسته شده باید دستورالعمل مجوز برای آن تهیه کنید. اینکه گفته می شود تیلاپیا در حوزه آبی ما وارد شده این نکته حائز اهمیت است که تیلاپیا در دمای زیر ۱۵ درجه از سیستم حذف می‌شود، چون این گونه متعلق به آب‌های گرم و آرام است، یعنی در آب هایی که جریان در آن وجود ندارد، در مقالات عنوان شده تاکید شده که این گونه زمانی مهاجم  می‌شود که اکوسیستم آن تغییر کند. تیلاپیای بومی حوضه آفریقا و مدیترانه گرم است، بنابراین در مناطق جنوبی ما در حوزه خوزستان گونه غالب می‌شود. چون  در دمای پایین نمی تواند دوام بیاورد در حوزه دریایی هم دوام ندارد، تا الان تیلاپیای سراغ ندارم که شوری تا ۲۷ درجه را تحمل کرده باشد.

این گونه در سواحل ما هم دوام نمی آورد، چون شوری سواحل ما بالاست به نظرم به جای این بحث ها وارد سیستم های مدیریتی بهینه بشویم و قدر موثر را برای منافع ملی گامی برداریم.

شریف روحانی:  اعتقاد داریم ماهی تیلاپیای نیل یک نسخه اجتناب‌ناپذیر برای کشور است و توسعه پایدار ومسئولانه آن می تواند ارزش افزوده، اشتغال و امنیت غذایی را رونق ببخشد. پیش‌بینی تولید ۲۰۰ هزار تن تیلاپیای نیل تا افق ۱۴۱۰ انجام شده و باید بسیج شویم برای تولید پایدار با رعایت الزامات زیست محیطی  و با توجه به بازار جهانی فوق العاده این محصول می‌توانیم علاوه بر تامین نیاز جامعه با توسعه صادرات از ارزآوری قابل توجهی هم برخوردار شویم.

ایگدری: بحثی که  روی این سند  مورد اشاره وجود دارد این است که در چهار اقلیم ایران چطور قرار است تیلاپیا پرورش داده شود؟ وقتی صحبت از امنیت غذایی تمام مردم ایران می شود جای سوال دارد که در آینده که تیلاپیا تمام آب‌های ایران را از بین خواهد برد، ما با چه امیدی قرار است زندگی کنیم.

سوال من این است که چرا باید خطرات تیلاپیا را به جان بخریم و آینده مان را به تولید گونه ای پیوند بزنیم که ممکن است به تهدید تبدیل شود.

پرورش تیلاپیا در حوزه خوزستان  خطرناک است

فراهانی:  نروژ و کانادا برای پرورش تیلاپیا مکانیسم های را در نظر گرفته اند. مقالات منتشر شده در سال ۲۰۱۱ نشان می‌دهد که در مناطق آب شور و سرد، تیلاپیا  قدرت تطابق ندارد و به همین دلیل این کشورها که  خیلی سرد هستند، مجوز پرورش محدود می‌دهند، بنابراین این اصل براساس اکولوژی تهاجم مهم است  چون این گونه مهاجم در مناطق حاره ای با افزایش گرمایش زمین اثرات تهاجمی اش را نشان می‌دهد بنابراین در مناطق آبخیز گرمسیر به هیچ وجه پرورش و توسعه توجیه نمی شود. و همچنین در مناطقی که دسترسی به آب دارد مثل  پشت سدها، دریاچه ها و دریاها نباید اجازه پرورش تیلاپیا داد.

طبق این ضوابط پرورش تیلاپیای ماده عقیم شده توصیه می شود اما پرورش تیلاپیای نر به دلیل خوی تهاجی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. همچنین در مناطقی که به پرندگان ماهی خوار زیادی دارد، پرورش این ماهی توصیه شده است.

سایز پرورش تیلاپیا باید کوچک باشد سایز بزرگ مهاجم است. همچنین در مناطق پست مثل شمال کشور نباید تیلاپیا پرورش داده بشود چون دسترسی به آب به سرعت اتفاق می‌افتد، بنابراین پرورش تیلاپیا در حوزه خوزستان می‌تواند خطرناک باشد.

انتهای پیام/