استانها / کردستان

۱۰:۰۴ ۱۴۰۱-۱-۸

جاذبه‌های گردشگری کامیاران/ از روستای پلکانی و تاریخی پالنگان تا کتیبه تنگی‌ور

کامیاران یکی از گردشگرپذیرترین شهرستان‌های استان کردستان با بیش از ۳۰ منطقه نمونه گردشگری و ۴ روستای هدف گردشگری است که روستای تاریخی گردشگری پالنگان، کتیبه تنگی‌ور و زیارتگاه حضرت عکاشه و روستای قدیمی کاشتر از مشهورترین مکان‌های گردشگری این شهرستان است.

به گزارش خبرگزاری فارس از سنندج، کامیاران جنوبی‌ترین شهر استان کردستان است شهری در فاصله ۷۰ کیلومتری سنندج، شهرستان کامیاران از گردشگرپذیرترین شهرستان‌های استان به حساب می‌آید شهرستانی با بیش از ۳۰ منطقه نمونه گردشگری و ۴ روستای هدف گردشگری.

می‌توان گفت شهرستان کامیاران شهرت خود را مدیون روستای پلکانی پالنگان است که به ماسوله کردستان معروف است؛ هرچند که این روستا تنها نمونه از نوع خود در استان کردستان نیست و در این استان اغلب شهرها و روستاهای کوهپایه‌ای از معماری پلکانی بهره جسته‌اند، سنگ‌نبشته اورامان نیز از دیگر جاذبه‌های مهم این منطقه است که قدمت آن به بیش از ۲ هزار سال پیش برمی‌گردد.

کتیبه تنگی‌ور

کتیبه‌ها اغلب روی سنگ ‌نوشته شده‌‌اند و اسنادی مهم در مورد گذشته تاریخی و باستانی ایران محسوب می‌شوند. کتیبه‌های سنگی توانسته‌اند گوشه‌هایی نادانسته و تاریک از تاریخ گذشته ایران را آشکار کنند. برخی از این کتیبه‌ها، به‌ویژه کتیبه‌های میخی، در گذشته قابل خواندن نبودند و گذشتگان تنها به‌عنوان آثاری تاریخی به آن‌ها می‌نگریستند. در دوران معاصر با رمزگشایی خطوط میخی و دیگر خطوط باستانی ایران، کتیبه‌های میخی بسیاری در ایران خوانده و با متون مکتوب مختلف تطبیق داده شدند. از این طریق زوایایی نو از تاریخ گذشته ایران کشف و تاریخ باستانی ایران بازخوانی شد.

سنگ نبشته اورامان بر فراز کوه زینانه قرار دارد و به کتیبه تنگی‌ور و سنگ ‌نبشته میخی اورامانات نیز مشهور است. سابقه این کتیبه میخی به دوره امپراتوری آشور می‌رسد و از جاهای دیدنی کامیاران به شمار می‌رود.

از کتیبه تنگی‌ور به‌عنوان یادگاری از دوره حاکمیت آشور در منطقه شمالغرب ایران یاد می‌شود، یادگاری که قدمت آن به حدود هزاره اول قبل از میلاد، یعنی عصر آهن باز می‌گردد. در این مکان علاوه بر کتیبه، نقش برجسته‌ای دیده می‌شود. برخی تصویر نقش برجسته را «سارگون دوم» و کتیبه را نیز متعلق به وی می‌دانند.

در حال حاضر حدود ۲۷ قرن از نگارش این کتیبه می‌گذرد و گذر زمان سبب شده است این اثر تاریخی در اثر ساییدگی، یخبندان و... دچار آسیب شود. کتیبه زینانه اولین بار در سال ۱۳۴۷ توسط یک هیات باستان‌شناسی مورد بررسی قرار گرفت. وی قدمت کتیبه را به هزاره دوم و اوایل هزاره اول قبل از میلاد و مربوط به امپراتوری آشور دانست.

اولین مقاله به زبان انگلیسی در رابطه با سنگ‌‌نبشته اورامان با عنوان «کتیبه سارگون دوم، کتیبه تنگی‌ور» به قلم گرانت فریم، استاد آشورشناسی در مجله شرق چاپ شد که جامع‌ترین مطالعه در مورد این کتیبه است. این کتیبه و نقش‌ برجسته با دو کتیبه دیگر مربوط به زمان سارگون دوم در قبرس و کرمانشاه، قابل مقایسه هستند و موارد مشترک بسیاری دارند.

به نظر می‌رسد در این محدوده قلعه‌ای وجود داشته است که با منابع آبی فراوان، مدتی طولانی می‌توانست در مقابل حملات مختلف مقاومت کند. رو‌به‌روی کتیبه در جانب دیگر دره شکافی وجود دارد که مردم منطقه آن را زینانه می‌نامند.

زینانه به‌ معنای زندان کوچک است و به احتمال بسیار زندان قلعه بوده است. در نزدیکی ورودی شمالغرب قلعه نیز سنگری از سنگ در مقابل معبری سخت قرار دارد که برای ورود به دژ از آن استفاده می‌شده است. سنگ نبشته اورامان در بین روستاهای تنگی‌ور و یوزیدر، روی کوه زینانه قرار دارد. این کوه تقریبا ۵۰۰ متری شمالغرب روستای تنگی ور واقع شده است و ۴۵ کیلومتر با کامیاران فاصله دارد.

این منطقه دارای اهمیتی بسیار از لحاظ گردشگری است؛ زیرا علاوه بر قرارگیری کتیبه و نقش برجسته، دره‌ای سرسبز و جنگلی زیبا را در خود جای داده است. در این دره چشمه‌های دائمی واقع شده‌اند. همچنین آبشارهای طبیعی فراوان از جمله آبشار دره تنگی ور از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان کردستان در این منطقه هستند.

نقش برجسته تنگی ور

نقش برجسته تنگی ور به احتمال بسیار شخص پادشاه آشور است که ریشی پرپشت دارد و می‌تواند یکی از نمادهای ویژه حاکمان آشور نیز باشد. این نقش‌ برجسته در تاق‌نمایی به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتی‌متری در سال ۷۰۶ پیش از میلاد حجاری شده است. درون تاق‌نما نقش برجسته یک انسان به چشم می‌خورد که ۱۵۰ سانتی‌متر طول و ۳۵ سانتی‌متر عرض دارد. نقش انسانی اثر به‌ صورت نیم‌رخ در لباس شاهی است که کلاهی استوانه‌ای بر سر و شلاقی در دست دارد.

این کتیبه به زبان آشوری باستان و خط میخی نگاشته شده است، ابعادی معادل ۱۲۰ در ۱۲۰ سانتی‌متر دارد و دربر گیرنده ۵۰ سطر است. در متن کتیبه، پس از ستایش خدایان آشوری مثل مردوخ، نابو، سین، شمش و ایشتار، به شرح پیروزی‌های آشوریان پرداخته می‌شود و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران شده‌اند، اشاره می‌شود. با دقت در متن متوجه می‌شویم، محتوای کتیبه در پنج بخش تنظیم شده است.

در این کتیبه بعد از مدح و نیابش خالق هستی به نام و القاب سارگون اشاره می‌کند و به مدح و ستایش شاه و بیان خدمات وی می‌پردازد؛ سپس پیروزی‌های بزرگ سارگون و لشکرکشی وی به سرزمین کرل و دیگر پیروزی‌ها و شهرها، روستاها و مناطقی تصرف شده در حمله و جنگ در آن اشاره شده است و با نفرین برکسی که کتیبه را از بین ببرد خاتمه داده شده است.

پالنگان

در فاصله 50 کیلومتری غرب کامیاران و در مسیر جاده این شهر به مریوان بعد از گذشتن از دل روستاهای آباد بخش مرکزی شهرستان همچون ماویان، گشکی، گازرخانی، بزوش، کاشتر و یوزیدر به روستایی تاریخی با قدمتی کهن نزدیک می‌شویم برای بازدیدکنندگان در ابتدا مشخص نیست ابتدا از روستا دیدن کنند یا از مجتمع شیلات.

از جاده آسفالته که به سمت چپ گردش کنی در بین درختان بلوط و زمین‌های کشاورزی اندک محصور شده با سنگ‌های کوچک جمع‌آوری شده مردمان سخت‌کوش این دیار به روستا می‌رسی تا قبل از اجرای طرح بزرگ تولید و پرورش ماهیان سردآبی، پالنگان روستای گمنام و تنها با شجاعت و سخت‌کوشی مردمانش در منطقه شناخته شده بود کمتر مورد توجه مسولان و بازدیدکنندگان قرار گرفته بود.

از سال‌های 1376 به بعد با بررسی‌های به عمل آمده منطقه دارای استعداد و توانایی احداث انتقال آب به منظور تاسیس مجتمع پرورش ماهیان سردآبی زمینه‌های توسعه و اشتغال پایدار در منطقه فراهم شد و اکنون سالانه بیش از 600 تن ماهی در 51 مزرعه این روستا تولید می‌شود که موجب اشتغال ساکنان و مهاجرت معکوس و ورود گردشگران و تغییراتی در منطقه شده است.

بافت روستا از لحاظ معماری به صورت پلکانی است و رودخانه تنگی‌ور روستا را به دو قسمت تبدیل می‌کند که با رشد و توسعه امکانات رفاهی قسمت ورودی به روستا بیشتر مورد توجه بوده و ساکنان قسمت روبرو به مرور زمان کوچ کرده و منازل مسکونی در بالا دست دچار تخریب و ویرانی شده است.

بافت پلکانی و مصالح به کار برده شده در این روستا که عمدتا ًسنگ و چوب بوده، پالنگان را به یک روستای هدف گردشگری در استان کردستان تبدیل کرده و با وجود آنکه معماری آن جز آثار ملی ثبت نشده است اما روستا جز بافت‌های با ارزش شناخته می‌شود.

در فاصله 800 متری جنوب شرقی روستا چشمه‌های پرآب شیخ خاتون، شیخ عمر و شیخ علاء‌الدین قرار گرفته‌ که مجاورت این چشمه‌ها با رودخانه تنگی‌ور در کنار صخره‌ها و کوه‌های بلند چشم‌اندازهای بدیعی را به وجود آورده و رهگذران را ناخواسته و ناخودآگاه در قدرت و خلاقیت خداوندگار طبیعت فرو خواهد برد و برای دوست داشتن و آنجا ماندن دیگر بهانه لازم نیست بلکه جلوه‌های طبیعت آدمی را در خود غرق خواهد کرد.

پس از طی مسافتی از روی کانال سرپوشیده انتقال آب به قسمت پیاده‌روی در کنار صخره‌ها خواهی رسید و می‌بینید این مردمان تلاشگر چگونه توانسته‌اند با قدرت دست و فکر خلاق خود جایگاه‌های استراحت برای مسافران فراهم کنند و برای خود کسب رزق کنند.

در ادامه با گذر روی پل ارتباطی می‌توان در هر دو سمت رودخانه تردد کرد و شاهد مناظر زیبای آبشارها و چشمه‌سارهای خروشانی بود که از آب شدن برف کوه‌های شاهو بوجود آمده‌اند و شاهد خواهی بود که مسافران و گردشگران با چه شور و شوقی در کنار این آبشارها و چشمه‌ها به دنبال گرفتن عکس‌های یادگاری هستند تا خاطرات زیبا و دیدنی را برای همیشه در داخل قاب‌های عکس ماندگار کنند.

در فاصله 800 متری جنوب شرقی روستای پالنگان در دره تنگی‌ور و در محل چشمه‌های پرآب قرار دارد که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است.

آثار و یادمان‌های به دست آمده از این قلعه نشان می‌دهد که قدمت تاریخی پالنگان به دوران‌های کهن می‌رسد. این آثار شامل یک لنگه دروازه از یک تخته‌سنگ بزرگ و پل‌های ساخته شده روی رودخانه است که هنوز به جای مانده‌اند.

بدون شک به دلیل موقعیت استراتژیکی، این قلعه از خیلی قرن‌ها پیش از قلاع مهم و غیرقابل دسترس بوده است. در دوران حکومت اردلان‌ها بر کردستان چند قلعه موجود بوده است.

برخی از گردشگران در ابتدا گردش خود را از مجتمع پرورش ماهیان سردابی شروع می‌کنند که با گذر از کنار استخرهای پرورش ماهی و عرضه ماهی به صورت زنده و پخت شده دل هر مسافر را به وجد می‌ورد و سبب خواهد شد که یک وعده غذایی خود را که عموماً ناهار خواهد بود را ماهی به صورت کبابی میل خواهند کرد.

البته وجود آب‌های بسیار گوارا از دل چشمه‌های محیط بکر و دست نخورده موجب شده است که ماهی عرضه شده از نوع قزل‌آلای پالنگان دارای شهرت و معروفیتی فرامنطقه‌ای شود.

چشمه گواز

چشمه آب معدنی گواز در 50 کیلومتری شمال غربی کامیاران و در 10 کیلومتری شمال غربی روستای پلنگان در دامنه‌ی کوه روستای گواز واقع شده است.

از محل خروج چشمه، آب شیری رنگی که نشانه وجود مواد آهنی و گوگردی در آب است خارج می‌شود آب‌ گوگردی «سولفوره» علاوه بر اینکه قابل شرب است برای درمان بیماری‌های پوستی نیز قابل استحمام است.

آب چشمه گواز بومی تندی دارد و غیر قابل شرب است اما برای درمان بیماریهای پوستی قابل استفاده است که با استحمام از آب چشمه گواز فرد مبتلا به بیماری‌های پوستی می‌تواند درمان یابد.

آب این چشمه برای درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، روماتیسمی و بیماری‌های جلدی استفاده می شود. در ایام تعطیل و به خصوص در فصل تابستان مسافران زیادی از شهرهای کامیاران، مریوان و سنندج برای استفاده از خواص درمانی - طبی این آب معدنی و همچنین استفاده از فضای تفرجگاهی آن به منظور گذران اوقات فراغت به این محل مسافرت می‌کنند.

قلعه پالنگان

این قلعه در ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان، از توابع شهرستان کامیاران قرار دارد و در نزدیکی چشمه‏‌ها بر بلندای کوه واقع شده است. این قلعه محل فرمانروایی امرای کلهر بوده که بعدها به تصرف خاندان اردلان در می‌آید و بیش از ۴۷۰ سال مرکز حکومت بنی اردلان باقی می‌ماند. قدمت این قلعه به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما برخی باستان‌شناسان اعتقاد دارند قدمت قلعه به سده ۷ و ۸ هجری قمری می‌رسد. اما برخی دیگر از باستان‌شناسان اعتقاد دارند آثار بجای مانده از قلعه متعلق به دوران پیش از اسلام است.

گفته می‌شود تا قرن ۱۰ هجری قمری همچنان مورد استفاده قرار داشت. از این مکان بناهایی چون دروازه، پل و فضاهای دیگر باقی مانده است. در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴، قلعه پالنگان با شماره ثبت ۱۲۶۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

در روایت‌های تاریخی گفته می‌شود قلعه پالنگان مدتی محل سکونت امرای کلهر بوده است. بعدها زمانی که حکومت اردلان‌ها قلعه را تصرف می‌کنند، به علت بد بودن آب و هوا در قلعه زلم (یا زه‌لم)، فرومانروایی خود را به این قلعه منتقل می‌‌کنند.

به طور کلی اردلان‌ها که بر کردستان حکومت می‌کردند چندین قلعه داشتند که این قلعه‌ها در فصول مختلف سال از آن به عنوان مقر فرمانروایی خود استفاده می‌کردند. قلعه زلم برای زمستان، قلعه مریوان برای فصل پاییز، قلعه حسن‌آباد در تابستان و قلعه پالنگان در بهار میزبان این حکومت بوده‌اند.

تاریخچه و معماری قلعه پالنگان

همانطور که گفته شد، باستا‌ن‌شناسان قدمت قلعه را به دوران پیش از اسلام تخمین می‌زنند. بخش زیادی از بنای قلعه ویران شده اما در میان بقایای قلعه آآثاری از آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی دیده می‌شود. همچنین در قلعه یک دروازه سنگی بزرگ نیز کشف شده که قدمت این دروازه سنگی نیز به پیش از اسلام برمی‌گردد.

در ساخت قلعه تمام جوانب دفاعی رعایت شده و از طبیعت برای تدافعی کردن قلعه استفاده شده است. قلعه بر بالای کوه ساخته شده اکه امکان نظارت بر کل منطقه را داشته است. بقایایی اتاق‌های موجود در قلعه نشان می‌دهد که از قلعه در زمان حمله دشمنان به عنوان پناهگاه مردم منطقه نیز استفاده می‌شده است.

قلعه پالنگان قرن‌ها به دلیل موقعیت استراتژیکی که داشته، جزو قلعه‌های مهم و غیرقابل دسترس محسوب می‌شده است. این موقعیت استراتژیک باعث گردید تا قلعه در دوران مختلف تاریخی داستان‌های مختلفی در خود ببیند و امروزه در میان بقایایی آثار برجای مانده، می‌توان این داستان‌ها را مشاهده کرد.

زیارتگاه صحابه‌ای که مهر نبوت را بوسید

حضرت عکاشه ابن حسین اسدی یکی از اصحاب شریف پیامبر عظیم‌الشان اسلام است که خاک کردستان مزین به مقدم و مرقد اوست و بسیار مورد احترام مردم استان کردستان قرار دارد.

زیارت حضرت عکاشه در فاصله 45 کیلومتری شمال‌غرب کامیاران و در مسیر اصلی کامیاران به مریوان در روستای کاشتر در منطقه ژاورود قرار گرفته است.

عکاشه از مردم مدینه، حافظ کل قرآن و از انصار حضرت رسول خداست که در حین ورود پیامبر به مدینه ایمان آورد و در کنار یاران انصار الجاویدان با بذل جان و مال در راه خدا مجاهدت کرد.

وی در غزوه بدر حضور داشت و مفتخر به بوسیدن مهر نبوت بر کتف رسول خداست و با سینه سرشار از ایمان به فیض شهادت دست یافت.

در آخرین روزهای حیات پیامبر در گردهمایی اصحاب و یاران خود، حضرت اعلام می‌کند که اگر به هر کس دینی دارم، بگوید تا برآورده نمایم. "حضرت عکاشه تنها کسی است که از میان جمع بر می‌خیزد و ادعا می‌کند که در جنگ با کفار پیامبر دو تازیانه بر شانه او زده است و طالب آن است که آن دوتازیانه را بر شانه‌های پیامبر بزند.

هر چه از سوی اصحاب پیامبر اصرار می‌شود که در مقابل او هدیه یا 20 شتر دریافت دارد و از این مقابله به مثل دست بردارد، حضرت عکاشه امتناع می‌کند و خواستار قصاص می‌شود.

به محض آنکه پیامبر بالاپوش خود را از بدن خارج می‌کند و آماده قصاص می‌شود. حضرت عکاشه بر مهر نبوت بر شانه‌های پیامبر بوسه می‌زند و اظهار خضوع می‌نماید. این نقل قول در اذهان نسل به نسل گفته شده است، گویا او تنها کسی است که مهر نبوت پیامبر را دیده است.

در کنار قبر حضرت عکاشه، شرح مختصری از ایشان نوشته شده که در آن آمده است: «عکاشه بن محصن الاسدی از مردم مدینه و از یاران انصار که هنگام ورود پیامبر اسلام به مدینه اسلام آورد و حافظ کل قرآن و مشرف به بوسیدن مهر نبوت بوده است.» حضرت عکاشه به دعای پیامبر یکی از افرادی است که بدون حساب وارد بهشت می‌شود.

تا جایی‌که در مجلسی پیامبر فرمود: 70 هزار نفر از امت من بدون حساب وارد بهشت می‌شوند و عکاشه که در میان آن جمع بود برخاست و گفت: ای رسول خدا طلب نما که من از ایشان باشم و پیامبر در حق وی دعا کرد، یکی دیگر همین درخواست را از پیامبر کرد و پیامبر در پاسخ به وی فرمودند، عکاشه از شما پیشی گرفت....

بقعه این صحابه گرانقدر رسول خدا در 45 کیلومتری شهر کامیاران در استان کردستان قرار دارد که روز تا شب در ایام تعطیل و غیرتعطیل زائران زیادی برای طلب حاجت بقعه این حضرت را زیارت می‌کنند.

اطراف و سایه‌سار درختان کهنسال و قطور ون و امکانات رفاهی احداث شده در کنار زیارتگاه عکاشه تفریحگاه مناسبی فراهم آورده تا هم فیض زیارت بیابی و هم بهره سیاحت.