آسیای مرکزی؛ «جبهه دوم» غرب مقابل ائتلاف شرق

به گزارش خبرنگار دفتر منطقه ای خبرگزاری فارس، پایگاه موسسه راهبردهای سیاسی و اقتصادی بین المللی روسیه با انتشار مطلبی از افزایش تلاش‌های غرب به رهبری آمریکا جهت تبدیل آسیای مرکزی به پایگاهی علیه روسیه، چین و ایران خبر داد.

در این مطلب آمده است: از 23 تا 27 می سال جاری میلادی (2-6 خرداد) «دونالد لو» دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در راس یک هیأت بلندپایه به منظور «تقویت روابط میان واشنگتن و کشورهای آسیای مرکزی» از قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان بازدید کرد.

ترکیب هیأت آمریکا که شامل «اریک گرین» مدیر ارشد روسیه و آسیای مرکزی شورای امنیت ملی آمریکا، «ربکا زیمرمن» معاون دستیار وزیر دفاع  آمریکا در امور افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی، «انجلی کاور» معاون دستیار مدیر آژانس ایالات متحده در امور آسیا و «ناز الخطیب» معاون رئیس بخش سیاستگذاری شرکت مالی توسعه بین المللی آمریکا بود، نشان می‌داد که این بار واشنگتن هدف متفاوت‌تری را دنبال می‌کند.

مسلما این هدف ارتقا همکاری نظامی و فنی در پیوند با «قدرت نرم» در قالب ابتکارات غیرنظامی (به عنوان مثال «ارزش های مشترک و حمایت آمریکا از توانمندسازی زنان») است که از طریق گسترش فعالیت سازمان‌های غیردولتی دنبال می‌شود.

ضمنا اکثر اعضای این هیأت از آژانس توسعه بین المللی (یوساید) نمایندگی می‌کردند که در روسیه ممنوع الفعالیت است. همچنین این دومین سفر مقامات بلندپایه آمریکا طی مدت زمان نسبتا کوتاهی به منطقه است. پیش از این طی 11-16 آوریل (4-9 اردیبهشت) «عذرا ضیا» معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور امنیت مدنی، دموکراسی و حقوق بشر از قزاقستان و قرقیزستان بازدید کرد.

این واقعیت را که معمولاً ابتکارات آمریکا برای توسعه «جامعه مدنی» به چه نتایجی منجر می‌شود، می‌توان در مثال رویدادهای ماه ژانویه قزاقستان و انقلاب‌های متعدد قرقیزستان مشاهده کرد که در وقوع آنها سازمان‌های مختلف غیر دولتی مورد حمایت غرب نقش مهمی ایفا کردند.

البته در زمینه همکاری‌های نظامی نیز شرایط به گونه‌ای نیست که تصور شود «نخستین گام‌ها» برداشته می‌شود. واشنگتن طی مدت زمان طولانی است که به قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان تسلیحات عرضه می‌کند. ارتش‌های قزاقستان و ازبکستان از نظر ساختار و تسلیحات عملاً منطبق با استانداردهای ناتو شده‌اند.

با توجه به آنکه در چارچوب اینگونه بازدیدها از کشورهای منطقه دیدارهای الزامی با نمایندگان وزارت خانه‌های دفاع آنها نیز برگزار می‌شود، مطرح شدن موضوع بازگشت پایگاه‌های نظامی آمریکا به منطقه که قبلا در آن حضور داشتند، بعید نخواهد بود. در بازه زمانی 2001-2014، آمریکا با توجه به آغاز عملیات ضد تروریستی در افغانستان توانست با ازبکستان و قرقیزستان در مورد ایجاد پایگاه‌ها و با قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان در مورد توسعه همکاری‌های امنیتی به توافق برسد.

سپس واشنگتن تصمیم به اعمال فشار روی ازبکستان در رابطه با وقایع اندیجان (سرکوب معترضان در شهر اندیجان در 12-13 ماه می سال 2005) گرفت که با واکنش‌های بسیار منفی تاشکند مواجه و در نهایت منجر به تعطیلی پایگاه نظامی آمریکا شد. تقریباً اتفاق مشابهی در مورد پایگاه هوایی آمریکا در قرقیزستان نیز رخ داد.

در آن زمان پایگاه‌های نظامی آمریکا از منطقه بیرون شدند. اما طبق معمول واشنگتن دوست ندارد تسلیم شود. تحولات سال 2021 و به خصوص خروج نیروهای آمریکا از افغانستان که بازگشت طالبان را در پی داشت و همچنین عملیات ویژه نظامی در اوکراین و رویارویی فزاینده با چین و ایران باعث تجدید علاقه آمریکا نسبت به حضور مجدد نظامی در منطقه شد.

البته اگر چنین علاقه‌ای از سوی آمریکا نسبت به آسیای مرکزی وجود نداشت، جای تعجب داشت. زیرا دقیقا در آسیای مرکزی است که منافع قدرت‌های هسته‌ای روسیه، چین، پاکستان و هند با هم برخورد می کنند.

ایران هم در منطقه به دنبال تحقق پروژه‌های خود است (مانند افتتاح کارخانه تولید پهپاد ابابیل 2 در تاجیکستان).

البته وجود هیدروکربن‌ها در آسیای مرکزی یکی از دلایل توجه به این منطقه است. بر اساس برخی داده‌ها، حدود 7.2 درصد از منابع نفتی و 7 درصد از منابع گازی جهان در این منطقه وجود دارد.

به احتمال زیاد یکی از اهداف مهم دیگر سفرهای مقامات آمریکایی به آسیای مرکزی ایجاد کانون تنش و به اصطلاح «جبهه دوم» علیه روسیه باشد که درگیر عملیات ویژه نظامی در اوکراین است.

با این حال آسیای مرکزی تنها منطقه‌ای نیست که غرب به دنبال آتش افروزی در آن است. قفقاز جنوبی نیز یکی دیگر از این مناطق است که در آن آذربایجان به شدت فعال شده است.  وقوع درگیری‌ها در یکی از این نقاط، روسیه را وادار خواهد کرد تا بخشی از نیروها و ظرفیت‌های خود را روی تثبیت اوضاع تمرکز دهد.

یکی دیگر از پیش زمینه‌های سفر هیأت آمریکایی، اتفاقات اخیر در ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان است. توجه به تاجیکستان تصادفی نیست. این کشور با افغانستان ناآرام هم مرز بوده و کانال‌های متعدد قاچاق مواد مخدر از قلمرو آن عبور می‌کنند که قبلاً واشنگتن از  آن پول‌های کلانی به دست می‌آورد. آمریکا به منظور بازگرداندن موقعیت از دست رفته، آماده است برای تاجیکستان 60 میلیون دلار جهت تامین امنیت و از جمله از طریق تحویل پهپادهای شناسایی «پوما» هزینه کند.

آمریکا از درآمدهای غیرقانونی عظیمی که به دست می‌آورد می‌تواند در منطقه استفاده کند. مفروضات در مورد منافع آمریکا در زمینه مواد مخدر در تاجیکستان را اطلاعات مربوط به بیوگرافی سفیر «مارک پامرشایم» که نشان دهنده تعلق وی به سرویس‌های اطلاعاتی غربی است، بیشتر تقویت می‌کند. 

به طور معلوم تاجیکستان از ائتلاف شمال حمایت می‌کرد که مخالف طالبان بود. با توجه به مخالفت‌های ضد طالبان با نقش مهم تاجیک‌های افغانستان، این احتمال وجود دارد که پامرشایم مهره اصلی در زمینه قاچاق مواد مخدر در منطقه باشد.

با در نظر گرفتن اینکه قبلاً چندین بار تلاش‌هایی برای افروختن آتش جنگ در منطقه (قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان) صورت گرفته و همچنین توجه واشنگتن به پول‌های حاصل از فروش مواد مخدر، اورانیوم و نفت (این موارد بیشتر به قزاقستان و ازبکستان تعلق می‌گیرد) و تلاش‌ها برای انتقال نیروهای مسلح کشورهای منطقه از استانداردهای شوروی (روسی) به استانداردهای ناتو (قزاقستان، ازبکستان) و... می توان گفت که آمریکا فعالیت‌های خود در آسیای مرکزی را تشدید کرده است.

معمولا استراتژی واشنگتن و به دست آوردن نتیجه مثبت، چند کشور را در نظر داشته و بر یک کشور خاص تمرکز نمی‌کند. چگونگی اقدامات بعدی به آن بستگی دارد که بیشترین بازدهی در چه کشوری اتفاق می‌افتد. زیاد مهم نیست که این کشور قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان یا تاجیکستان باشد.

تمامی نیروها و ابزارهای موجود، از جمله سرازیر شدن گروه‌هایی از جمهوری‌های همسایه روی کشوری متمرکز خواهد شد که بیشترین شرایط تاثیرپذیری و حداکثر شاخص‌های اعتراضات ضد حکومتی را دارا است.

وضعیت به این دلیل پیچیده تر می‌شود که بی‌ثباتی منطقه فقط مورد نیاز آمریکا نیست. انگلیس و ترکیه نیز در آسیای مرکزی فعالیت‌های خود را تشدید کرده‌اند. این کشورها منافع خاص خود را دارند که دارای یک خط واحد است: جاه طلبی‌های امپریالیستی.

روسیه و چین که ثبات آسیای مرکزی برایشان مهم است، در رویارویی با این کشورها قرار گرفته اند. تناسب موجود به این صورت است که روسیه و چین در مقابل آمریکا، انگلیس و ترکیه (یعنی دو کشور در مقابل سه کشور) قرار گرفته‌اند.

با توجه به این تناسب و همچنین ضرورت تضعیف روسیه از طریق ایجاد کانون‌های جدید تنش، در میان‌مدت (از دو تا پنج سال) می‌توان انتظار «انقلاب‌های رنگی» جدید یا حضور نظامی کشورهای ناتو در منطقه را داشت.

انتهای پیام/ح