انجیرستان‌های استهبان مکانی برای تبدیل تهدید به فرصت

به گزارش خبرگزاری فارس از استهبان، ‌خشکسالی و سیل دو کلید واژه متضادی است که با شنیدنش کلمه سومی به نام خسارت را به یادمان می‌آورند، واژه‌هایی که اگر ما در برابر آنها به جای جبهه گیری، کمی درایت داشته باشیم می‌توانیم خسارت ناشی از آن‌ها را به حداقل رسانیده و یا حتی آن را تبدیل به منفعت کنیم.

استان فارس از جمله استان‌های کشور است که در دهه‌های اخیر با خشک سالی رو به رو بوده و سال به سال این خشک سالی تشدید و خسارت‌های آن بیشتر و بیشتر می‌شود و تا آنجا که این استان را از قطب کشاورزی کشور به حاشیه کشانده است.

استانی که روزگاری با کشت انواع محصولات دیم حامی تغذیه‌ای کشور بود حالا با گذراندن روزهای کم بارش دستش از غذا و محصولات کشاورزی خالی مانده است. 

هرچند که کشاورزان و باغداران به صورت تجربی و به خاطر گذشت سالهای بسیار، تا حدودی توانسته اند در برخی موارد با درایت و تجربه خود روزهای سخت خشک‌سالی را پشت سربگذرانند اما بارندگی چند مدت اخیر در کشور و علی الخصوص در استان فارس که در برخی نقاط استان به صورت سیل خودنمایی کرد باز این موضوع را یادآوری کرد که تنها خشک‌سالی باعث خسارت نیست بلکه سیل نیز می‌تواند تهدیدی جدی برای کشاورزی و باغداری باشد.

اما از این رهگذر برخی از شهرستان‌های فارس از قرون پیش و بدون هیچ تکنولوژی و فقط با مدیریت و تعقل که امروزه به عنوان علم آبخیزداری می‌شناسیم، توانسته اند تدبیری برای روزهای خسارت بیندیشند و شهرستان استهبان که بزرگترین انجیرستان دیم جهان را داراست نمونه بارز این اتفاق خوشایند است.

کافی است با نگاهی گذرا به انجیرستان‌های دیم این شهرستان چگونگی تبدیل تهدید به فرصت را به راحتی دید و حتی برای دیگر مناطق استان و حتی کشور، نسخه ای برای درمان تهدیدهای بیشمار محصولات کشاورزی پیچید.

شهرستان استهبان با بزرگ‌ترین انجیرستان دیم دنیا و یک اکوسیستم خاص استفاده از سنت‌ها و دانش بومی موجود، به توسعه باغ‌های قدیمی خود کمک کرده است.

وقتی تجربه آبخیزداری قدیم خودنمایی می‌کند 

اجرای طرح بانکت سازی(جوی و آب گیری)،گوراب و یا محوطه سازی به صورت حوضچه‌های اطراف درخت اسم رمز ماندگاری درختان انجیر دیم شهرستان استهبان است، فناوری بومی که مربوط به حوزه آبخیزداری می‌شود و تاکنون علاوه بر جلوگیری از ضررهای سیل، خود عاملی برای بقای منابع طبیعی شهرستان نیز بوده است.

کاشت درختان انجیر دیم و ساخت گوراب‌های این هدف را دنبال می‌کند که به واسطه بارش‌های باران فصلی گوراب‌ها، آب باران را جمع آوری کرده و به واسطه ریشه‌های درخت به زمین نفوذ داد و درخت را سیراب کند و در واقع جایگاهی برای جلوگیری از سرازیر شدن آب به نقاطی که ریشه‌های درخت وجود ندارد و یا به اصطلاح جلوگیری از هدر رفت آب به واسطه تبخیر آب بر روی سطح زمین است.

 یکی از مهمترین و اصلی ترین موردی که سبب می‌شود خسارت‌های ناشی از سیل نه تنها خسارت، بلکه غنیمت محسوب شود جلوگیری از وقوع سیل به واسطه جمع آوری سیلاب ها در درون گوراب های ساخته شده و انتقال آنها به اعماق زمین است.

طرح بانک سازی علاوه بر جمع آوری و انتقال آب به سفره‌های زمین، از شدت سرعت روان آبها جلوگیری کرد و با کم کردن سرعت آب از تخریب و فرسایش خاک و همچنین نابودی پوشش گیاهی و درختچه‌های کوچک سست ریشه، جلوگیری می‌کند و در واقع هر کدام بصورت سدی کوچک در برابر سیل و همه آنها با هم تبدیل به سدی بزرگ در برابر سیل می‌شوند.

از دیگر فواید گوراب ها به غیر از سیراب کردن درختان دیم، پیش‌گیری از آلودگی و اتلاف آب،کاهش تبخیر و تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی و احیای عرصه‌های طبیعی، با استفاده از روش‌های ساده و بومی است.

در شهرستان استهبان این طرح برای کلیه درختان انجیر حتی در شیب های تند کوه اجرا شده و هر درخت انجیر با اجرای این طرح می تواند حداقل پنج متر مکعب آب در خود جای دهد.

شهرستان استهبان با دارا بودن بزرگترین باغ‌های انجیر دیم بارها در برابر سیل و حوادث این‌چنینی با سربلندی از امتحان بیرون آمده و علاوه بر داشتن محصولات با کیفیت و ارز آوری برای کشور، محیط زیستی مناسب و مقاوم را نیز در آن مکان به وجود آورده است.

با وقوع سیل در اوایل مرداد ماه امسال دوباره این تدبیر مطمئن و بصرفه‌، لزوم توجه بیش از پیش به حوزه آبخیزداری در استان و حتی کشور را یادآور شد، یادآوری که هزینه گزاف و خسارت‌های قابل توجهی در بیشتر مناطق استان به همراه داشت.

خارج از اینکه بارش‌های موسمی و بیش از حد در اکثر مواقع باعث خرابی میوه و محصول و یا حتی اگر درختان در فصل باردهی و شکوفه باشند باعث ریزش و به ثمر ننشستن آنها می‌شود و این اتفاق نیز در پی باران برای درختان انجیر با وجود گوراب‌ها نیز اتفاق افتاده و گریزی نیست ولی باید در نظر داشت که حجم عظیم روان آب ها به خصوص در کوهپایه ها می‌توانست به محیط زیست آسیب جدی وارد کند و اجرای طرح آبخیزداری در آن مناطق تا حد قابل توجهی از آسیب و زیان بیشتر جلوگیری کرد.

آبخیزداری به نوعی کشور داری در زمینه محیط زیست است

استفاده از تجربه ساخت گوراب‌ها و محوطه‌سازی‌های اطراف درختان انجیر دیم در شهرستان‌های استهبان می‌تواند نقشه راهی باشد برای بقیه شهرستان ها در  استفاده بهینه از روان آب‌ها، سیل و اتفاقات ناگواری مثل فرسایش خاک که باعث تهدید محیط زیست می‌شود، باشد.

استفاده از این تجربه برای سبز نگاه داشتن درختان بومی در مناطق کوهستانی و یا حتی کاشت درختانی مقاوم به بی آبی و دیم که بومی باشند مثل پسته، بادام، زیتون و ... علاوه بر حفظ پوشش گیاهی و جلوگیری از سیل و حفظ منابع آبی، صرفه اقتصادی و ارز آوری نیز به همراه داشته باشد.

یکی دیگر از مزیت‌های خوب کاشت درخت در کوهپایه و مناطقی که فاقد پوشش گیاهی است می‌توان تغییر اقلیم آن منطقه از خشک به مرطوب و عاملی برای ریزش های جوی باشد که شهرستان استهبان با کاشت درختان انجیر به غیر از حفاظت از منابع آبی در این حوزه نیز تاثیر گذار بوده است.

آبخیزداری همواره یکی از بخش‌های مهمی است که با مشکل تامین اعتبارات مواجه است و اما لازم است که دولت و مجلس با توجه بیشتری به این موضوع، زمینه را برای اجرای عملیات آبخیزداری در تمام حوضه‌های آبخیز کشور فراهم کنند.

انتهای پیام/خ