به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، در حال حاضر آثار تاریخ شفاهی و یا مستندنگاری در حوزه نشر با سرعت زیادی دارد رشد می‌کند و این رشد فقط در کمیت است و نه در قالب و فرمی که بتوانیم این نوع آثار را با قالبش بشناسیم و در همین حین کتابسازی دارد رخ می‌دهد که نمی‌گذارد این سبک نوشتاری به قله برسد.در همین راستا با غلامرضا عزیزی رئیس سابق پژوهشکده اسناد و کتابخانه ملی و پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی به گفتگونشستیم.
کتاب‌های تاریخ شفاهی مقبولیت بیشتری در بین خوانندگان دارند
غلامرضا عزیزی پژوهشگرحوزه تاریخ شفاهی در پاسخ به این پرسش که چرا آثار تاریخ شفاهی مخاطب را درگیر خود نمی‌کند، گفت: خاطرم هست برخی آثار تاریخ شفاهی دفاع مقدس در شمار کتاب‌های پرفروش معرفی شده بودند. از طرف دیگر تجربه شخصی من این است که در بین کتاب‌های تاریخی دوران معاصر، کتاب‌های تاریخ شفاهی مقبولیت بیشتری در بین خوانندگان دارند به ویژه در مقایسه با آثار تاریخ‌نگارانه صرف یا حتی کتاب‌های تاریخی دانشگاهی که تاریخ را به صورت علمی و گاه با زبانی خشک مورد مطالعه قرار داده‌اند.
دلایل مقبولیت تاریخ شفاهی در میان مخاطبان
وی در ادامه افزود: چند دلیل را در خصوص این مقبولیت عام می‌توان برشمرد؛ از جمله روانی متن به دلیل خاصیت گفتاری آن، کمبود ارجاعات در متن به خاطر مقید نبودن گوینده خاطرات به ارائه منابع، بیان وقایع به صورت تجربه زیسته و روایت گونه، و نزدیکی زمان واقعه با زمان حاضر.
پدیده بازاری شدن تاریخ شفاهی
رئیس سابق پژوهشکده اسناد و کتابخانه ملی با بیان دو دلیل اصلی در عدم جذب مخاطب این نوع آثار اظهار داشت: اگر هم این عبارت که آثار حوزه تاریخ شفاهی مخاطب را دگیر خود نمی‌کند درست باشد، دو عامل اصلی را شاید بتوان برشمرد؛ نخست آنکه متأسفانه، علی‌رغم تأکید مقام معظم رهبری به گسترش فرهنگ مطالعه در کشور، آمار مطالعه و انتشار کتاب به صورت ناخوشایندی کاهش یافته است، پس عدم استقبال از کتاب‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس نیز باید از منظر آفت اُفت تیراژ انتشار کتاب‌ها مورد توجه و بررسی قرار گیرد. نکته دیگر که ممکن است در درگیر نشدن مخاطبان به برخی آثار تاریخ شفاهی دفاع مقدس مربوط باشد را می‌توان با پدیده بازاری شدن تاریخ شفاهی در ارتباط دانست. بازاری شدن از این منظر که به نظر می‌رسد افزایش کمّی تولیدات مقدم بر ارتقای کیفی آثار قرار گرفته و مهم‌تر از آن فرض شده است.
انتشار این آثار، فرایند متفاوتی با گردآوری آنها دارد
عزیزی در ادامه افزود: درست است که ثبت و ضبط و نگهداری، رویدادهای دوران دفاع مقدس و رخ دادهای مرتبط با آن از زبان شاهدان عینی، امری است مهم و هرچه از آن دوران دور می‌شویم اهمیت بیشتری می‌یابد با توجه به افزایش سن افرادی که مستقیم و یا غیرمستقیم با دفاع مقدس در ارتباط بوده‌اند، و قوت گرفتن امکان فراموشی و غبارگرفتگی خاطرات و نظایر آن از یک سو، و از سوی دیگر فوت ناشی از کهولت سن این افراد، نسل کنونی و نسل‌های آتی را از شنیدن آنچه این افراد به چشم خود دیده و شنیده‌اند و از آن تاثیر پذیرفته و یا بر آن تاثیر گذاشته‌اند محروم می‌سازد. اما از آن سو نباید از خاطر دور کرد که انتشار این آثار، فرایند متفاوتی با گردآوری آنها دارد.
دکتر غلامرضا عزیزی، پژوهشگر تاریخ شفاهی
چهار عامل در موفقیت جذب مخاطب
پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی با بیان چهار عامل در موفقیت جذب مخاطب بیان کرد: دست کم چهار عامل مهم بر جذب مخاطب تاثیر دارد ه ترتیب غنای مطالب، نحوه تدوین، شیوه انتشار و نهایتاً بازخورد انتشار. همه می‌دانیم هنگامی که سرعت و تعداد آثار منتشرشده مقدم بر افزایش کیفیت آثار باشد؛ خود موجبات دلزدگی و کم اهمیت شدن آثار را در پی خواهد داشت.
تقریظ‌های مقام معظم رهبری عامل جذب مخاطب
وی در خصوص نقش تبلیغات و مسائل جانبی که در این حوزه مؤثر است بیان کرد: از سوی دیگر نقش تبلیغات مثبت در استقبال مخاطبان از آثار منتشرشده به صورت کلی و عام را نباید از نظر دور کرد که مهم‌ترین آن استقبال بی‌نظیر مخاطبان از آثار دفاع مقدس پس از تقریظ‌های مقام معظم رهبری است.
بار اصلی این کار بر دوش ناشران دولتی است
عزیزی در خصوص مغفول ماندن سایر ابعاد دفاع مقدس بیان کرد: افراد و سازمان‌های گوناگونی در تولید آثار تاریخ شفاهی دفاع مقدس دخیل و سهیم بوده‌اند که قسمت عمده و بار اصلی این کار بر دوش ناشران دولتی به ویژه مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس است.
پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی در ادامه افزود: به نظر می‌رسد این سازمان‌ها جامعه هدف خاص خود را دارند. مراکز دیگری هم در حال کار هستند. خاطرات جهادگران، امدادگران و ... هم در دست گردآوری و انتشار است ولی خب نسبت این افراد را با کل نیروهای رزمنده زمینی، دریایی، هوایی و زیرمجموعه‌هایشان را در نظر بگیریم می‌بینیم که این تناسب به حدی رعایت شده است.
مصاحبه همیشه آسان نیست
وی در ادامه گفت: از طرف دیگر دسترسی به جامعه هدف مصاحبه همیشه آسان نیست. افرادی که در نقش مصاحبه کننده برای گردآوری مواد تاریخ نگاری شفاهی دفاع مقدس یا حامیان آنها در قالب پروژه ظاهر شده‌اند خود گواه خوبی برای نشان دادن سختی‌های راضی کردن و وقت گرفتن از افراد مختلف برای انجام مصاحبه‌های تاریخ شفاهی است. از سوی دیگر فکر می‌کنم بودجه‌هایی که برای این کار در نظر گرفته می‌شود کافی و وافی نیست و این در گردآوری و انتشار مصاحبه‌های تاریخ شفاهی دفاع مقدس نقش منفی می‌گذارد.
کتابسازی در این حوزه با سایر حوزه‌ها متفاوت است
غلامرضا عزیزی با اشاره به کتابسازی در این حوزه گفت: امکان کتاب سازی در تاریخ شفاهی دفاع مقدس به آن مفهومی که در سایر رشته‌ها می‌بینم بسیار کم‌تر است. یکی از روش‌های مرسوم در کتاب سازی گردآوری مطالب مرتبط با یک موضوع از کتاب و یا کتاب‌های مرتبط با آن موضوع است. در صورتی که آثاری که با عنوان تاریخ شفاهی و به زعم من مصاحبه‌هایی که با عنوان تاریخ شفاهی و به منظور تاریخ نگاری شفاهی و یا گردآوری و انتشار روایت مصاحبه‌شونده از آنچه که در طول یا در قسمتی از حیات خود مرتبط با موضوع مورد پژوهش دیده است؛ منتشر می‌شود معمولاً مصاحبه با یک و یا در مواقعی با چند نفر است و این مطالب از کتاب‌های دیگر رونویسی نشده است. حتی اگر یک فرد توسط دو نفر مورد مصاحبه قرار گیرد، با توجه به تفاوت‌های علائق و سلایق مصاحبه کننده‌های متفاوت امکان تولید دو اثر متفاوت علی رغم شباهت‌ها و تفاوت‌ها آنها بسیار محتمل است.
تاریخ نگاری و خاطره نگاری
نویسنده کتاب تاریخ شفاهی دفاع مقدس در خصوص مرز و نسبت میان آثار تاریخ شفاهی و ادبیات داستانی اظهار داشت: چند گروه متفاوت ممکن است از خاطرات افراد در تولید آثار مکتوب خویش بهره گیرند که دو گروه آنان الان مد نظر شما و من هستند: گروهی در قالب تاریخ شفاهی (تاریخ نگاری) و گروهی دیگر نیز در قامت خاطره نگاری (ادبیات).
عزیزی افزود: درست است که در هردو این تولیدات، خاطرات در معنی اطلاعات موجود در حافظه یک فرد به عنوان شاهدعینی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما شما در قالب تاریخ شفاهی و ادبیات (خاطره نگاری) از دو سبک نوشتاری متفاوت بهره می‌گیرید. تاریخ نگاری الزامات خود را دارد (حتی تاریخ نگاری شفاهی) و خاطره نگاری سبک خاص خود.
معاون اسبق اسناد ملی کشور در پایان گفت: مثلاً در خاطره نگاری، کوشنده خواه خود صاحب خاطرات و خواه کسی که خاطره را برای چاپ مورد پردازش قرار می‌دهد از ابزارها و آرایه‌های ادبی بهره می‌جوید تا کلام خود را خواندنی‌تر کند و از این رو به بیان ادبی نزدیک‌تر است. در صورتی که مورخ شفاهی نیازی به افزودن آرایه‌های ادبی در معنای ادیبانه آن و استفاده از استعاره و ایجاز و ... و نه به معنی درست‌نویسی به متن خود ندارد. یا اینکه در خاطره نگاری، اهمیت مطالب نقل شده از دید صاحب خاطره است ولی در تاریخ‌نگاری شفاهی آنچه برای قاطبه مردم مهم است مورد بررسی قرار می‌گیرد و این همان نکته‌ای است که در خاطره جمعی دارای اهمیت است.
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
