در همایش فقر و نابرابر آموزشی چه گذشت؟/ کاهش ۲۳ درصدی سهم آموزش از سبد خانوار

به گزارش خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاری فارس، همایش فقر و نابرابری‌های آموزشی در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد؛ پنل‌های‌تخصصی این همایش شامل «پنل چالش‌های نظام آموزشی در ایران»، «پنل سمن‌ها و فقر آموزشی، تجارب مدرسه‌یاری»، «پنل فقر آموزشی و کودکان با نیازهای ویژه» هم برپا شد. 

علی ربیعی وزیر اسبق رفاه، استاد دانشگاه و رئیس هیأت مدیره پویش جمعی خیر ایرانیان در این مراسم اظهار کرد: این همایش به همت ۴ انجمن علمی و ۱۰ سمن و خیریه فعال، تشکل‌های صنفی معلمان و بازنشستگان آموزش و پرورش برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: ایران امروز به علل متعدد با آسیب‌های جدی روبرو شده است؛ تغییرات نگرشی گسترده، اقتصاد کوچک شده، محیط زیست ، آب، خاک، مسائل اجتماعی و اختلافات درآمد از آن جمله است.

ربیعی افزود: مجموعه مطالعات و نتایج آن چه در سطح جهانی و چه در سطح ملی نشان می‌دهد آموزش قلمرویی است که تأثیر بی‌بدیل بر حرکت جامعه در جهت مقابله با ابعاد مختلف نارسایی‌ها، بحران‌ها و حتی نابرابری‌ها و کمک به ایجاد فرصت‌های برابر برای همه دارد. 

وی با بیان اینکه فقر به طور کلی محصول نابرابری است و ریشه در آموزش دارد، گفت: بدون سیاست‌گذاری صحیح و مؤثر قادر به غلبه بر مشکلات و بحران‌ها نخواهیم بود. 

وزیر اسبق رفاه اظهار کرد: فقر مسأله جهانی دیرین و چالش همه جوامع است و همه دولت‌ها با هر گرایش خواهان کنترل نابرابری و کاستن از فقر بوده‌اند؛ سوال این است چرا موفقیت حاصل نمی‌شود چرا وضع ایران امروز قابل قبول نیست.

وی ادامه داد: سیاستگذاری نامناسب در طول زمان‌های مختلف از جمله علل عدم دستیابی به هدف مذکور است که اصلاحات را دشوار می‌کند. معتقدم یارانه بدون هدف و بدون معطوف شدن به جبران آموزش، نمونه‌ای از گام‌های غلط طی شده در ایران است. 

رئیس همایش علمی فقر و نابرابری آموزشی افزود: آموزش به دلایل مختلف راه حل بنیادی محسوب می‌شود. برای مقابله با همه ابعاد فقر و حتی سیاست گذاری بهتر، درنظر گرفتن سیاستگذاری آموزشی امری اجتناب ناپذیر است. 

وی با بیان اینکه پرداختن به فقر آموزشی، ایجاد فضایی برای غلبه بر مشکلات متعدد است، گفت: آموزش، هرچند معلول فقر و نابرابری است، اما یک سیاست گذاری صحیح، راهکارهای مقابله با نارسایی‌های بزرگ را به دست می‌دهد. آموزش هم به مثابه معلول و هم علت نابرابری فقر و هم راهکار مقابله محسوب می‌شود. 

ربیعی با بیان اینکه همبسته «تحریم» و «کرونا» موجب عمیق‌تر شدن فقر شده و آموزش قربانی فقر معیشتی و خوراکی شده است، گفت: بر اساس تحقیقات انجام شده، هزینه آموزش از سبد خانوار در سال ۹۸، ۲۹ درصد و در سال ۹۹، ۲۳ درصد کاسته شده است. آمار بازماندگی از تحصیل در دوره ابتدایی از ۱۴۰ هزار نفر به ۲۱۰ هزار نفر و در دوره متوسطه به ۷۶۰ هزار نفر رسیده است. 

*چرا به آموزش مالی نیاز داریم؟

پراسون کومار داس دبیرکل انجمن اعتبار روستایی و کشاورزی آسیا و اقیانوسیه در این همایش با موضوع سواد مالی و فقر به تعریف آموزش‌های مالی پرداخت و گفت: آموزش مالی یک فرآیند در کل دوره حیات انسان است که شامل کسب دانش و توسعه مهارت‌ها می‌شود. آموزش مالی توانایی‌‌هایی را بسط می‌دهد که فرد را قادر می‌سازند در تمامی بزنگاه‌های مهم زندگی تصمیماتی کارآمد اتخاذ کند.

وی با بیان اینکه هسته اصلی سواد مالی گسترش فرصت‌های برابر برای همه بدون توجه به پیش‌زمینه اجتماعی و اقتصادی آنهاست، افزود: تمرکز سواد مالی شکستن موانع بین افراد دارا و ندار است؛ سواد مالی ابزاری قدرتمند برای عدالت اجتماعی است که می‌تواند افراد با هر پیش‌زمینه اقتصادی را به دانش، مهارت و آموزش‌های لازم برای رشد در جهانی هر چه پیچیده‌تر و رقابتی‌تر مسلط سازد.

دبیرکل انجمن اعتبار روستایی و کشاورزی آسیا و اقیانوسیه اضافه کرد: ارزش نهایی سواد مالی صرفاً درک فنون مدیریت مالی نیست، بلکه درک چگونگی مواجهه با یک موقعیت مالی است.

وی با طرح این پرسش که «چرا به آموزش مالی نیاز داریم؟»، اظهار کرد: کشورها و سازمان‌های مختلف در منطقه آسیا و اقیانوسیه در حال ترویج اهمیت آموزش مالی در بهبود رفاه مالی شهروندان‌شان هستند. سواد مالی به کاستن شکاف‌های ثروت کمک می‌کند.

پراسون کومار داس افزود: مطالعات پرشماری به شکاف‌های ثروتی بین ثروتمندان و فقرا در این منطقه پرداخته‌اند و دریافته‌اند که آموزش مالی به فرد به‌خصوص در سن پایین می‌تواند به کاهش شکاف‌های دستمزدی بر اساس جنسیت و ثروت کمک کند.

وی با بیان اینکه مشکل این است که سواد مالی اغلب به کسانی آموزش داده نمی‌شود که از همه بیشتر به آن نیاز دارند و ثابت شده است که آموزش به آنها در بهبود فراگیری و برابری نقشی اساسی دارد، گفت: یکی از مطالعات اشاره می‌کند که سواد/آموزش مالی یک قطعه از پازلی است که می‌تواند کمک کند مردم با کاهش شکاف ثروت، نسل‌های بعد خود را متحول سازند.

دبیرکل انجمن اعتبار روستایی و کشاورزی آسیا و اقیانوسیه با تأکید بر اینکه موارد متعددی از جمله استفاده از زبان روشن و ساده در منابع آموزشی تا تطبیق محتوای درسی بر اساس نیازهای خاص یادگیری، نقشی حساس در برقراری عدالت و فراگیری دارند، گفت: آموزش مالی زودهنگام می‌تواند از مسائل اجتماعی جلوگیری کند؛ سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف منطقه آسیا و اقیانوسیه باور دارند که فقدان سواد مالی به مسائل اجتماعی همچون فقر، فقدان فرصت‌های شغلی، بیکاری و نابرابری ثروت منجر می‌شود؛ آنها همچنین تأیید می‌کنند که آموزش مالی زودهنگام برای گذاری آرام به شهروندی مسؤولیت‌پذیر در زندگی مهم است و در توسعه اقتصادی کشور نقش دارد.

وی ادامه داد: یک پیمایش جهانی بیان می‌کند که 35 درصد از مردان و 30 درصد از زنان سواد مالی دارند. همچنین زنان مهارت‌های مالی ضعیف‌تری نسبت به مردان دارند، حتی با در نظر گرفتن تفاوت‌های سن، کشور، آموزش و درآمد.

پراسون کومار داس اظهار کرد: آموزش مالی به دنبال فراهم‌سازی مهارت‌های مالی دیجیتال با تمرکز ویژه بر گروه‌های خاص، کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و کارآفرینان است و به دنبال توانمندسازی مالی تمامی بخش‌های جامعه است.

وی نقش فناوری‌های دیجیتال در آموزش مالی اشاره کرد و گفت: انقلاب دیجیتال-رباتیک-هوش مصنوعی به طور فزاینده‌ای بر تحولات اقتصادی اثر می‌گذارند و با عدم قطعیت‌های بزرگ درباره فراگیر شدن آن همراه هستند. سواد مالی دیجیتال مهارت‌های مورد نیاز برای استفاده خدمات مالی را با مهارت‌های استفاده از فناوری‌های دیجیتال ترکیب می‌کند. 

دبیرکل انجمن اعتبار روستایی و کشاورزی آسیا و اقیانوسیه تصریح کرد: همه‌گیری کووید-19 باعث شد با سرعت بیشتری به سمت این دیدگاه برویم که سواد مالی یک مهارت ضروری زندگی است که باید در زمان‌های سخت از آن برخوردار بود. این همه‌گیری به ما درس داد که پیاده‌سازی فناوری‌های دیجیتال و اینترنت در تمام جنبه‌های کسب‌وکار، تحولی در فرآیندهای کسب‌وکار ایجاد می‌کند.

وی به چالش‌های اجرایی کردن سواد مالی همگانی اشاره کرد و افزود: سواد مالی یک چالش رو به‌رشد است زیرا کشورهای در حال توسعه به صورت فزاینده دسترسی  به خدمات مالی را تجربه می‌کنند. پیش از این دسترسی به خدمات مالی یک مشکل جدی در کشورهای در حال توسعه بود اما با رفع موانع جغرافیایی، فنی و ملی این خدمات به سرعت در حال دستیابی است. فناوری تلفن همراه، شهرنشینی، رشد تأمین مالی خرد، و رواج روش‌های پرداخت همگی تضمین می‌کنند که حتی جمعیت فقیر روستایی نیز می‌توانند به راحتی از طریق تلفن همراه یا اینترنت به حساب بانکی دسترسی داشته باشند.

* با بروز کرونا، رفتار دانش‌آموزان طی 2 سال به شدت تغییر کرده است

احمد میدری معاون اسبق رفاهی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این همایش با بیان اینکه این موضوع که به‌دنبال مشارکت اجتماعی و مدنی با دولت برای کاهش فقر نابرابری آموزشی هستیم بحث سنگین و پیچیده‌ای است، اظهار کرد: در دو مرحله موفق شدیم در عدالت آموزشی جهش داشته باشیم. 

وی ادامه داد: نخست پس از انقلاب مشروطه در سال‌های 1310 تا 1330 و دوم پس از انقلاب اسلامی است که انرژی اجتماعی بزرگی ایجاد شد؛ انقلابی که نابرابری در آموزش و سلامت را نمی‌پذیرد. همچنین تمام نظام‌های بین المللی ارتقای بهداشت و آموزش در ایران را دستاورد بزرگی می‌دانند.

معاون اسبق رفاهی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه اما بعد از جنگ این انرژی اجتماعی کاهش می یابدف گفت: پارادایم غلط سیاست گذاری مبنی بر تجاری کردن آموزش، انحرافاتی را در جهان از جمله ایران ایجاد کرد. 

وی ادامه داد: با بروز کرونا، رفتار دانش‌آموزان طی دو سال به شدت تغییر کرده است، رفتار آموزش دهنده‌ها نیز تغییر کرده و دولت‌ها نیز هزینه آموزش را کاهش داده‌اند. این رفتارها باید اصلاح و تغییر یابند که بدون مشارکت مستمر نیروهای مدنی سازمان یافته امکان پذیر نیست و باید هم‌افزایی داشته باشیم تا رفتارهای غلط ایجاد شده در دوران کرونا را تصحیح کنیم. 

میدری با بیان اینکه اتفاق نظر زیادی در جامعه مدنی جامعه وجود ندارد در حوزه کودکان با نیازهای ویژه، کرونا و... دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که طبیعی است، اما آنچه مشکل ایجاد می‌کند عدم گفت‌وگو بین نیروهای مدنی است تا بتوانند صداهای خود را سازمان یافته‌تر به دولت منتقل کنند، گفت: دولت‌ها اسیر نظام اداری هستند. آدمهای شریفی خواسته‌اند تغییرات بزرگ ایجاد کنند ولی نتوانسته اند، زیرا تغییر در نظام اداری امری پیچیده است. 

وی با اشاره به ضرورت جبران آثار کرونا بر آموزش، گفت: یونیسف اعلام کرده 21 هزار میلیارد دلار ثروت از بین می‌رود اگر نخواهیم اثر کرونا بر آموزش را جبران کنیم. 

*هر زمان در کشوری گفت‌وگو شکل بگیرد، رشد می‌کنیم

رضا کیانیان بازیگر در این همایش با بیان اینکه عدالت و برابری بسیار خوب است، افزود: چند صد سال است که درباره این موضوع می‌شنویم. مسلما خوب، خوب است و بد هم بد است، اما چگونه و چرا؟

وی ادامه داد: هیچ‌گاه دقت نمی‌کنیم که عدالت چگونه باید اجرا شود و چرا عدالت برپا نمی‌شود؟ درحالی‌که این همه سال است که همه از خوبی عدالت حرف می‌زنند و حاضرند ساعت‌ها درباره آن صحبت کنند، اما چرا هر روز بدتر می‌شویم، این نکته‌ای است که فراموش می‌کنیم.

کیانیان به اعزام پسرش به خارج از کشور برای ادامه تحصیل اشاره کرد و افزود: پسرم را سال آخر دبیرستان به خارج از کشور فرستادم که درس بخواند، دغدغه مالی هم وجود داشت اما فرستادم و مابقی‌اش هم جور شد.

وی اضافه کرد: اولین چیزی که پسرم بعد از حضور در مدارس آنجا گفت، این بود که «اینجا هر بچه‌ای هر مزخرفی که از معلمش می‌پرسد، معلم می‌گوید به‌به چه سؤال خوبی! اینجا هیچ بچه‌ای از اینکه سؤال کند، خجالت نمی‌کشد؛ حتی اگر سؤال مزخرف بپرسد» و این چیزی است که ما در کشورمان کم داریم؛ اینکه سؤال کنیم.

این بازیگر خطاب به حاضران این همایش که مسؤولان پیشین آموزش و پرورش هستند، گفت: شما که در مقام وزارت بودید، چرا با وجود تمام افکار زیبایی که دارید، نتوانستید به اهداف خود برسید؟ قاعدتا می‌گویید نشد؛ خب پرسش بعدی این است که چرا نمی‌شود؟ چون بلد نیستیم و اصلا اجازه نداریم سؤال کنیم.

وی با بیان اینکه من تئاتری هستم و مبنای‌ تئاتر گفت‌وگو و دیالوگ است و مونولوگ نیست، افزود: در تمام سطوح متاسفانه مونولوگ (تک‌گویی) جریان دارد. درحالی‌که هر زمان در کشوری گفت‌وگو شکل بگیرد، رشد می‌کنیم.

* بی‌توجهی به مهارت‌های لازم زندگی در مدارس

طاهره نقی ئی دبیرکل سازمان معلمان ایران در این همایش با اشاره به 19 چالش کلان آموزش و پرورش، اظهار کرد: ایدئولوژیک بودن نظام آموزشی و تعدد اهداف، بی توجهی به اصل 30 قانون اساسی و آموزش رایگان، انتظارات منطقه‌ای و محلی، یکسان بودن دروس، بی توجهی به تجربیات موفق جهانی، بی‌توجهی به مهارت‌های لازم زندگی در مدارس، بی‌توجهی به دوره پیش دبستانی و دبستان و غفلت از اهمیت این دوره در شکل‌گیری شخصیت، طبقاتی شدن آموزش، نظری بودن دروس، حافظه محوری و معلم محوری، منابع آموزشی قدیمی، فقدان مشارکت بازیگران اصلی در آموزش و تربیت، آثار کرونا از جمله ترک تحصیل و افت تحصیلی، بی اعتمادی به تشکل‌های فرهنگیان و اینکه نمی‌توانند اثر گذار باشند، از چالش‌های اساسی آموزش و پرورش است.

وی درباره چالش‌های خرد آموزش و پرورش، گفت: سیستم غیرکارشناسی و غیرعلمی تعیین مدیران، معلمان و مشاوران مدارس، کمبود سرانه و فقدان آزمایشگاه در مدارس، تعداد زیاد دانش‌آموزان در هر کلاس درس، آموزش ضمن خدمت بی کیفیت، بی توجهی به شادی و نشاط در مدارس، حقوق اندک معلمان، حجیم بودن کتاب‌های درسی، امینتی شدن فضای آموزش و پرورش، عدم جذب افراد مستعد و با توان بالا به عنوان معلم، ناکارآمدی نطام ارزشیابی، عدم توجه به ورزش و هنر در مدارس، فقدان خلاقیت و نوآوری و ضعف کار گروهی، مدیریت سیاسی و غیرحرفه‌ای در سطوح عالی و میانی آموزش و پرورش از جمله این چالش‌هاست.

*یک‌سوم دانش‌آموزان ناتوان از درک مطالب کتاب درسی

امیدی عضو شورای علمی و اجرایی همایش فقر و نابرابری آموزشی امروز در این همایش اظهار کرد: در یک نگاه، عدالت آموزشی یعنی اینکه دسترسی به مدرسه ساده باشد اما شاخص مهم‌تر دسترسی به آموزش با کیفیت برای همه دانش‌آموزان است.

وی افزود: برخی می‌گویند مگر ممکن است در جامعه‌ای که دانش‌آموزان از پایگاه‌های طبقاتی متفاوت هستند، آموزش با کیفیت را برای همه فراهم کرد؟ باید گفت مدرسه فراتر از درس دادن، عاملی  برای کنترل متغیرهای بیرون از مدرسه است و باید بتواند سهم پایگاه اجتماعی خانواده‌ دانش‌آموزان در دسترسی به آموزش را کنترل کند. این نسبت در ژاپن حداکثر 9.6 درصد است یعنی پایگاه اجتماعی خانواده حداکثر 9.6 درصد در دسترسی به آموزش با کیفیت تاثیر گذار خواهد بود، در ژاپن شعار این است اگر از خانواده فقیر باشید هم می‌توانید از آموزش با کیفیت بهره ببرید.

 امیدی ادامه داد: بر اساس گزارش سال 2019 یونسکو، پرداخت از جیب خانواده‌ها در تأمین مالی آموزش عمومی به طور متوسط 20 درصد است. این نسبت در کشورهای پردرآمد حدود 18 درصد، در کشورهای با درآمد متوسط حدود 25 درصد، و در کشورهای کم درآمد حدود 33 درصد برآورد شده است.

وی اضافه کرد: در کشورهای OCED بیش از 90 درصد مخارج آموزش توسط دولت و در کشورهای اسکاندیناوی بیش از 99 درصد توسط دولت تأمین می‌شود در حالی که برآوردها در ایران نشان می‌دهد، سهم دولت در تأمین مخارج آموزش 60 تا 70 درصد است و پرداخت از جیب خانواده‌ها به حدود 30 درصد رسیده است، براساس گزارش یونسکو، ایران در این باره جزو کشورهای سطح 3 یعنی پایین‌ترین سطح است.

امیدی با بیان اینکه بیش از 60 درصد دانش آموزان ابتدایی در کلاس‌های شلوغ درس می‌خوانند، گفت: اگر کلاس‌های کمتر از 5 دانش‌آموز را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ کنار بگذاریم، نسبت دانش‌آموز به معلم در مقطع ابتدایی 4 برابر استانداردهای آموزشی است.

وی با اشاره به اینکه نرخ بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی 97 ـ 98 مطابق سالنامه آماری آموزش و پرورش در دوره ابتدای 1.7 درصد، متوسطه اول 6 درصد و متوسطه دوم 18.6 درصد بود، افزود: در استانی مانند سیستان و بلوچستان 46 درصد دانش‌آموزان بیرون از مدرسه هستند.

وی درباره نتایج آزمون‌های تیمز و پرلز عنوان کرد: براساس آخرین نتایج آزمون پرلز که در سال 2016 برگزار شد، یک‌سوم دانش‌آموزان ابتدایی توانایی کافی برای خواندن و درک مطالب کتاب‌های درسی خود را ندارند و در آخرین آزمون پرلز رتبه ایران بین 50 کشور شرکت‌کننده 45 است در آزمون تیمز نیز 32 درصد دانش‌آموزان پایه چهارم و به همین میزان در پایه هشتم نمره کمتر از 400 را کسب کردند و این موضوع به معنی ضعف شدید است.

عضو شورای علمی و اجرایی همایش فقر و نابرابری آموزشی گفت: طی 35 سال اخیر دو راه غلط طی شد. نکته اول اینکه شاهد تأکید بر نخبه‌گرایی در آموزش هستیم و دانش‌آموزانی را داریم که در المپیادهای علمی بین‌المللی می‌‌درخشند در شرایطی که 10 میلیون بی‌سواد مطلق و 20 میلیون نفر افراد زیر 40 سال داریم که تحصیلات آنها تا پایان دوره متوسطه اول است؛ نخبه‌گرایی مولفه مهم در تجاری‌سازی آموزش است. همچنین به جای تمرکز بر ارتقای کیفیت آموزش با گسترش بی‌رویه نهادهای دانشگاهی بی‌کیفیت مواجه هستیم.

وی اضافه کرد: مسأله دوم، کالایی‌سازی آموزش است و به لحاظ دانشی در حال ارتکاب خطای اساسی در مقوله آموزش و سلامت هستیم، در حالی که این دو مورد، خیر و موهبت جمعی هستند و نباید به کالا تبدیل شوند تا خانواده‌ها با پرداخت پول بیشتر جنس با کیفیت‌تر بخرند.

*

محمدرضا نیک‌نژاد عضو کانون صنفی معلمان امروز در این مراسم، اظهار کرد: بخش خشن‌تر فقر آموزشی مربوط به ترک تحصیل دانش‌آموزان است و بخش دیگر نابرابری پنهان به شکل کیفیت پایین آموزش است، هم‌اکنون تمام دانش‌آموزان ایران از کیفیت آموزش برخوردار نیستند.

وی افزود: سال 98 نسبت دانش‌آموز به معلم 28 به یک بود و این عدد در تهران و البرز 35 و در ایلام، کردستان و کهگیلویه و بویراحمد زیر 20 نفر دانش‌آموز بود؛ در دوره متوسطه اول در جهان نسبت دانش‌آموز به معلم 17، اروپا 11 و ایران 27 است این وضعیت در دوره متوسطه دوم در جهان 19، اروپا 13 و ایران 17 است البته علت نزدیک بودن ایران به استاندارد جهانی شیب ترک تحصیل دانش‌آموزان است نه هنر ساختار آموزشی.

نیک‌نژاد ادامه داد: مخالف مدرسه پولی هستم اما این را حق خانواده می‌دانم که فرزندش را در این مدارس ثبت‌نام کند. 40 نفر برتر کنکور امسال، همگی در مدارس غیردولتی تحصیل کرده بودند؛ این موضوع زیبنده و در شأن نظام آموزشی کشورمان نیست؛ رایگان شدن آموزش و بهداشت باکیفیت وظیفه دولت بوده و منّتی در این باره بر شخصی نیست.

وی گفت: خصوصی‌سازی آموزش با عناوین مختلف در آمریکا انجام شد و 10 سال طول کشید تا جنبش اجتماعی در این باره شکل بگیرد یعنی خانواده‌ها، دانش‌آموزان و معلمان، ایالت‌های مختلف را وادار به عقب‌نشینی در خصوصی‌سازی کردند.

انتهای پیام/‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌