گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ مجلات علمی مختلف مانند مجله نیچر (Nature)، علاوه بر اینکه محلی برای جذب و جمع‌آوری مقالات و گزارش‌های پژوهش‌ها هستند، معمولا قسمتی از فعالیت خود را به بیان نتایج تحقیقات به زبان ساده برای عموم مردم اختصاص می‌دهند. تحقیقات و پیشرفت‌های جدید علمی مورد علاقه بسیاری از مخاطبان رسانه‌هاست و این علاقه باعث به وجود آمدن شاخه نسبتا جدیدی از روزنامه‌نگاری شده است که در این گزارش بیشتر با آن آشنا می‌شویم.
علم به مثابه یک پدیده اجتماعی
قانون اساسی، مجلس، احزاب سیاسی و مطبوعات آزاد، چهار رکنی هستند که دموکراسی را تعریف می‌کنند.
تغییرات جدید در علم یک کشور می‌تواند در زندگی مردم جامعه تأثیر بگذارد و رسانه نقش واسطه‌ای برای مخابره کردن این تغییرات به جامعه را دارد و به نوعی حلقه واسط ارتباط میان دانشمندان و مردم جامعه است. از رسانه‌های جمعی به عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان دموکراسی در جهان یاد می‌شود و تمامی جوامع از اشکال مختلف آن بهره‌مند می‌شوند. این رسانه‌ها می‌توانند با ترویج علم در عصر حاضر، در فرایند دموکراتیزه کردن علم نقش‌آفرینی کنند.
ایجاد ارتباط بین مردم جامعه و دانشمندان رسالت شاخه‌ای از این حرفه به نام روزنامه‌نگاری علمی (Scientific Journalism) است.
روزنامه‌نگاری علم در مقایسه با دیگر اشکال روزنامه‌نگاری، رشته‌ای نسبتاً جدید است و یا دیرخبرساز و مطرح شده است. حتی در کشورهای صنعتی روزنامه‌نگاری علمی در چندین موج به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم ظهور کرد.
ساده‌سازی مفاهیم، مشخصه اصلی روزنامه‌نگاری علم
روزنامه‌نگاری علم به ترویج و گزارش اخبار و مطالب مرتبط با فناوری، پزشکی، محیط زیست، فضا و موضوعات علمی دیگر می‌پردازد. هدف اصلی این نوع از روزنامه‌نگاری، ارائه اطلاعات علمی و توضیح مفاهیم پیچیده به خوانندگان عمومی است. در این شاخه از حرفه روزنامه‌نگاری، شاید تفسیر واقعیت‌های علمی جنبه مهم‌تری از آن باشد که به نوعی نقطه تمایز آن از دیگر شاخه‌های روزنامه‌نگاری است.
مخاطبان مطالب علمی دوست دارند بدانند که پدیده‌ها چگونه کار می‌کنند.
روزنامه‌نگاری علم تلاش می‌کند اطلاعات علمی را با استفاده از زبان ساده‌تر و قابل فهم برای خوانندگان عمومی ارائه دهد. در حالی که در روزنامه‌های معمولی، اغلب از اصطلاحات تخصصی و زبان فنی استفاده می‌شود که ممکن است برای خوانندگان غیرتخصصی و کنجکاو سخت قلمداد شود. روزنامه‌های معمولی، به طور کلی کمتر به توضیح مفاهیم تخصصی و فنی می‌پردازند و پیش‌فرض آن‌ها این است که مفاهیم با ذهن مخاطب آشنا هستند و فقط به دنبال جدیدترین رویدادها حول آن مفاهیم هستند.
برای مثال اگر در صفحات اقتصادی، خبر یا مطلبی در مورد افزایش یا کاهش تورم بخوانید، اینکه تورم چیست و چگونه محاسبه می‌شود، موضوعی است که معمولا در متن مجال اشاره به آن وجود ندارد یا به صورت بدیهی و آشنا با ذهن مخاطب فرض می‌شود. نحوه بیان این نوع اخبار و رویدادها نیز به گونه‌ای است که تنها برای خوانندگان و مخاطبان کنجکاو سوالاتی از این قبیل به وجود می‌آید و برای عموم خوانندگان تنها نتیجه این امر و اینکه تورم چه تأثیرات محتمل بعدی دارد، مهم است.
موضوعات روزنامه‌نگاری علم
تفاوت اصلی روزنامه‌نگاری علم با دیگر شاخه‌های این حرفه همین توضیح پدیده‌ها به زبان ساده است. خوانندگان صفحات علمی هم اغلب به دنبال این هستند که بدانند چه اتفاقات جدیدی در حال وقوع است و چه نتایجی را به دنبال خواهد داشت. تبیین ساده و قابل فهم چگونگی ارتباط پدیده‌های مختلف در روزنامه‌نگاری علمی حائز اهمیت است.
روزنامه‌نگاری علم معمولاً به دنبال انتقال اخبار، تحقیقات، دستاوردها، نتایج آزمایش‌ها، کشف‌ها و توسعه‌های علمی به صورتی قابل فهم و دسترس برای مخاطبان غیرعلمی است. این نوع از روزنامه‌نگاری تلاش می‌کند تا علم را از یک زاویه جذاب و جالب برای خوانندگان عمومی، بدون استفاده از اصطلاحات فنی و زبان علمی پیچیده که ممکن است مخاطبان غیرعلمی را گیج کند، بیان کند.
گزارش و ترویج پیشرفت‌ها، کشف‌ها و تحقیقات در علوم مختلف از موضوعات اصلی روزنامه‌نگاری علم است و عموماً به انتقال اطلاعات پایه‌ای و ضروری درباره علم و فناوری می‌پردازد. این نوع از روزنامه‌نگاری مطالبی را ارائه می‌دهد که به صورت دنباله‌دار و مفید برای خوانندگان است.
علم و فناوری به سرعت در حال پیشرفت هستند و روزنامه‌نگاران علم باید مخاطبان را با تغییرات روزمره در این حوزه‌ها همراه کنند.
روزنامه‌نگاران علم برای تهیه خبرها و مقالات خود از منابع علمی و دانشگاهی معتبر استفاده می‌کنند. این منابع اغلب مقالات پژوهشی، تحقیقات، گزارش‌های علمی و مقالات معتبر در زمینه‌های علمی هستند. این شاخه از روزنامه‌نگاری می‌تواند به تحلیل‌ها، مصاحبه‌ها با متخصصان علمی، معرفی شخصیت‌های معروف علمی و گزارش‌هایی درباره رویدادها و کنفرانس‌های علمی هم بپردازد.
در روزنامه‌نگاری علم، اهمیت علمی موضوع برجسته و دلایل و جزئیات کشف‌ها یا تحقیقات برای خواننده بیان می‌شود و این کار به‌طور کلی می‌تواند ارتباط علمی بیشتری بین مخاطب و موضوع رقم بزند. برجسته‌سازی اهمیت موضوع علمی ممکن است در لید خبر اتفاق بیافتد و این امر خود باعث می‌شود لیدهای اخبار مرتبط با علم و فناوری، معمولا طولانی‌تر از اخبار دیگر باشد.
ارتباط دانشگاه با جامعه در ایران
به روزنامه‌نگاری علم به صورت جسته و گریخته در بسیاری از روزنامه‌ها و تقریبا از زمان ظهور اولین روزنامه‌ها در ایران پرداخته شده است. با وجود اینکه در سال‌های اخیر نیز شاهد پوشش اخبار مربوط به زیست‌بوم دانش‌بنیان و نوآوران در روزنامه‌ها و رسانه‌های خبری هستیم، اما به طور کلی پوشش اخبار علمی و تولید علم در دانشگاه‌ها از موضوعاتی است که نمونه کمتری از آن را در رسانه‌ها می‌بینیم.
روزنامه‌نگاری علمی و پوشش تحقیقات علمی در ایران جای پیشرفت بالایی دارد و وجود به رسانه‌های تخصصی نیز ضروری به نظر می‌رسد.
یکی از دلایل این امر را می‌توان در این دانست که ارتباط صنعت و دانشگاه در ایران به خوبی صورت نگرفته و این امر موجب آن شده است که حجم بسیاری از تولیدات علمی برجسته در حیطه نیاز مردم نباشد. به همین دلیل نمی‌توان به موضوع پژوهش‌ها به عنوان سوژه‌ای فراگیر نگاه کرد که تعداد زیادی از مردم به آن علاقه نشان دهند. در واقع، تا وقتی که پژوهش‌ها به صورت تیمی و در خصوص حل نیازهای فراگیر و جامعه نباشد، مخاطبان نیز علاقه‌ای به پیگیری اخبار علمی از خود نشان نمی‌دهند.
از طرف دیگر، دیدگاه دانشمندان به علم، آنگونه که در ابتدای این نوشتار گفته شد، به عنوان یک پدیده اجتماعی نیست و باور به موضوع ضرورت گفت‌وگو، پاسخگویی و مشارکت مردم در علم آنچنان که باید، در دانشمندان شکل نگرفته است. به عبارت دیگر، اساتید دانشگاه و اعضای هیأت علمی، عمومی‌سازی و ساده‌سازی پژوهش‌های خود برای مردم را جزء وظایف خود نمی‌دانند.
به عنوان نمونه‌ای از گزارش‌های علمی می‌توانید مطالب زیر را از خبرگزاری فارس دنبال کنید:
- روشی برای تبدیل فیلم‌های تخیلی به واقعیت
- ساخت پادزهر مار و عقرب از پلاسمای خون!
- روند بومی‌سازی یک تجهیز مهم در حفاری نفت
پایان پیام/ ت 3
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
