خبرگزاری فارس-همدان؛ سولماز عنایتی: از موزه نه! از مدرسه می‌گویم، مدرسه‌ای با نام کنونی پرطمطراق و سابقه طولانی تاریخی که به سال ۱۲۸۴ می‌رسد و رد پای آمریکایی‌ها.
مدرسه درست وسط همدان بنا شده اما پای آمریکایی‌ها به واسطه خرید زمین و ساخت و تجهیزش در میان است، چرا و چطورش بماند اما دارالفنون همدان، مدرسه و کمپ نظامی و دفتر حاکم شهر بود و گویی چندکاربرده تلقی می‌شد.
به عبارتی مدرسه کهن این دیار از زمان احداث تا همین حالا کلی کاربری داشته، کمپ نظامی، کنسولگری، بخشی از دفتر حاکم همدان و مدتی هم دانشسرا و نهایتا ۸۰ سالی است که تنها عنوان مدرسه را یدک کشیده و لابد دانش‌آموزانش شهره شهر شدند.
موزه نه! اما مدرسه آمریکایی‌ها و بعد از نقل و انتقال به وزارت فرهنگ مدرسه ابن‌سینا، گنجینه‌ای است از اسرار و خاطرات؛ خشت به خشت‌اش رد دانش‌آموزان همدانی دارد، همان‌هایی که یحتمل امروز لباس وزارت و صدارت پوشیدند و دلشان پَر می‌کشد برای هم زبانی و وقت گذرانی در حیاط دنگال مدرسه تاریخی.
از خشت به خشت، از درختان تنومند و سر به فلک کشیده، از کلاس به کلاس و وجب به وجبش که بپرسی قدیم و ندیم را فریاد می‌کند درست مثل یک موزه اما موزه نه! مدرسه است.
مدرسه‌ای که یک تنه موزه‌دار است و گُله به گُله‌اش ردی از همدان دور و دراز دارد، گواهش می‌شود کلاس‌های آغوش باز کرده و دیوارهای آجرنما، صف درختان به آسمان رسیده هم که خودش حرف است و حدیث دور آشنایی.
از موزه نه! اما از موزه مدرسه می‌گویم؛ موزه‌ای در دل مدرسه با آثاری که در حساب و کتاب یکصد سال پیش تقویم این دیار جا دارند حتی شاید کمی آن طرف‌تر و اندکی دورتر.
موزه مدرسه‌ای که به بلندای الوند گذشته دارد و حرف برای گفتن، حرف‌هایی از زبان خِشت و گِل و کتاب و اسناد، شاهدش می‌شود دیرینگی‌های آموزش‌وپرورش که در مدرسه‌ای با قدمت گرداگرد هم آمدند و تاریخ روایت می‌کنند.
موزه مدرسه‌ای که به همت یک بازنشسته آموزش‌وپرورش با علقه فرهنگی در دبیرستان محل تحصیلش به راه افتاده و وکیل و وزیر را مجاب به بازدید کرده، موزه‌ای با عکس‌ها و اسناد تاریخی و کلی وسایل دست نیافتنی قدیمی.
وصف اوصاف موزه مدرسه همدانا را به سیدامیر قشمی، مدیر موزه می‌سپارم اگر شما هم مشتاق شدید از کم و کیف موزه مدرسه همدانا باخبر باشید با ما همراه شوید و نیمه پنهان موزه مدرسه، این مجموعه بکر و بی‌بدیل را از دریچه نگاه آقای قشمی روشن ببینید و قدم به قدم در موزه مدرسه همدانا گام بر‌دارید و زیر و بم ماجرا را بخوانید.
موزه مدرسه‌ای با فال نیک
آقا مدیر از ب بسم الله و جرقه ایده می‌گوید: «سال ۹۰ پیشنهاد این مجموعه را به عنوان حافظه تاریخی مدارس مطرح کردم، پیشنهادی که با استقبال روبرو شد و فضای مدرسه ابن‌سینا با سابقه دور و دراز تاریخی در اختیار ایده قرار گرفت. مدرسه ابن‌سینا از قدیمی‌ترین دبیرستان‌های همدان و حتی کشور است تا حدی که سابقه این مدرسه احتمالا به پیش از مدارس نامی کشور برمی‌گردد.
اختصاص مدرسه ابن‌سینا را برای اجرای آنچه در ذهن داشتم، به فال نیک گرفتم چون با طرحم کامل سازگار بود اما تنها فضا در اختیارم قرار گرفت؛ موزه آموزش‌وپرورش یا عنوان این چنینی خیلی مرسوم نبود و هیچ تعریف یا ساختاری برای آن دیده نشده بود به همین دلیل فقط فضا از سوی آموزش‌وپرورش در نظر گرفته شد.
الحق که فضای دیده شده هم همگونی تاریخی داشت و گویای راه دور و دراز موزه بود، بعد هم که کم کم با همت و حدت خودم و تعدادی از دوستان وسایلی از دور و نزدیک جمع‌آوری کردیم تا موزه آموزش‌وپرورش پا بگیرد و راه‌اندازی شود.
به قول بازدیدکنندگان که اغلب از مشاهیر و پژوهش‌کنندگان هستند دیرینکده آموزش‌وپرورش همدان جز به جز در قسمت‌هایی چون سالن مشاهیر و مفاخر آموزش‌وپرورش، عکس‌ها و اسناد، کتب درسی، خیرین مدرسه‌ساز، وسایل آموزشی و کمک آموزشی، پیشاهنگی، تربیت‌بدنی و ورزش، مکتب‌خانه، معلمان و دانش‌آموزان شهید به علاوه هر آنچه که مربوط به تاریخ آموزش‌وپرورش بود رسما در سال ۹۵ همزمان با زنگ انقلاب افتتاح شد.
خلاصه که جمع‌آوری پیشینه آموزشی در استان با کمک علاقمندان و فرهنگ‌‌دوستان انجام شد گرچه از زمان افتتاح تاکنون دائما در حال اضافه کردن عکس‌ها، وسایل آموزشی، کتب درسی، آلبوم‌ها و تاریخ این حوزه هستیم، تلاشی که به هیچ وجه از آن دست نکشیدیم.
در این بین همکاران، بازنشستگان و فرهنگ دوستان عکس و وسایل قدیمی به وفور به موزه هدیه کردند و دست آخر سال ۹۹، به مناسبت یکصدمین سال تاسیس دانشگاه فرهنگیان، موزه دانشسرا به همت دانشگاه به مجموعه اضافه شد.
و باز هم با همکاری دوستان در سال ۹۹ موزه آموزش‌وپرورش ثبت اداره کل موزه‌های کشور شد و هم اکنون جزو موزه‌های رسمی کشور است و مجوز دارد.»
از سفیر اسپانیا تا توریست پرتغالی
مدیر موزه آموزش‌وپرورش همدان معلم وار کنج به کنج موزه را از نظر می‌گذراند و باز با توسل به کلام گفتنی‌ها را بازگو می‌کند: «شمار بازدیدکنندگان این مجموعه بی‌حد و حصر است، پژوهشگران، مورخان، سفرا، مسئولان، توریست‌ها و حتی همکاران فرهنگی به ما سر می‌زنند و با علاقه و ذوق وصف‌نشدنی بخش‌های مختلف موزه را بازدید و سفری هر چند کوتاه به ایام قدیم را تجربه می‌کنند.
از سفیر اسپانیا در ایران به اتفاق همسرش گرفته تا اتریش و پرتغال و کلی کشور دیگر که آمدند و رفتند و آوازه موزه و مدرسه را به آن سر دنیا رساندند، گرچه مجموعه نیرو ندارد و من یک تنه آن را اداره می‌کنم و چنانچه آمار بازدیدکنندگان افزایش پیدا کند حتما با مشکل پاسخگویی روبرو می‌شویم.
نگفته هم نماند بودجه و اعتبار خاصی نیست و بنده با هزینه شخصی، خیلی از وسایل را خریداری می‌کنم و تجهیز بخش‌های مختلف را همیشه در اولویت دارم. حتما لطف دوستان و فرهنگ دوستان همدانی خارج و داخل کشور هم شامل حال موزه شده و از اهدایی این عزیزان بهره‌مند شدیم ولی در مواقعی از خودم هزینه و با عشق مجموعه را مجهزتر می‌کنم.
نکته تاکیدی باید بگویم، با وجود شرایط فعلی برای بازدید معمولا هماهنگی انجام می‌شود و تا حد توان در این حوزه صرفا به دلیل علاقه شخصی پای کار هستم.»
مکتب‌خانه همدانی
آقا مدیر دیر زمانی است با دانش‌آموز و مدرسه سروکار دارد و بعد از عمری خدمت باز هم با اسباب تدریس و مدرسه عمر می‌گذراند و با ذوق بخش به بخش مجموعه ابتکاریش را نقل می‌کند: «اگر مستقیم سر اصل مطلب بخش‌های موزه بروم باید بگویم، قسمت مشاهیر و مفاخر موزه، پیشگامان آموزش‌وپرورش همدان را نمایان می‌کند که در این بخش عکس، کتاب، زندگینامه و اقدامات۶۰ نفر از این افراد جمع‌آوری شده است.
مکتب‌خانه، دیگر بخش آموزشی است که با نمادهای این مجموعه به نمایش درآمده با ذکر پیشینه آن در طول تاریخ؛ از آیین‌های رایج در زمان گذشته گرفته تا اشیاء و خاطرات به جا مانده مثل قلقلک، مسطر، لوحه تعلیم، چوب الف، کلک، قطعه، چوب و فلک و کتاب‌های مکتب‌خانه‌ای.
قسمت بعدی اما بخش اسناد است، اسنادی از مکاتبات مدارس و نمرات بزرگان تا جزییات بیشتر؛ فضایی دیگر از موزه به خیرین مدرسه ساز اختصاص دارد و همین طور بخش پیشاهنگی که علاوه بر عکس‌ها و آلبوم‌های خاطرات دانش‌آموزان در آن دوران، لباس‌های مخصوص پیشاهنگان و آلات موسیقی هم به نمایش درآمده.
قسمت تربیت‌بدنی ولی کلی مشتری پروپا قرص دارد، فضایی که به مدال‌ها و افتخارات ملی و بین‌المللی دانش‌آموزان و همکاران فرهنگی از گذشته دور اختصاص دارد البته وسایل ورزشی مدارس قدیم هم با دقت زیاد جمع آوری شده و حال و هوای قدیم‌الایام را زنده می‌کند.
دیگر بخش مجموعه، کلاس مدارس قدیمی است که با ترکیب میز و صندلی‌های قدیمی و تابلوسیاه و بخاری نفتی سال‌های گذشته راه‌اندازی شده و فضای کلاس درس پدران و پدربزرگان امروز را تداعی می‌کند.
قسمت دیگر دیرینکده، وسایل آموزش و کمک آموزشی جا خوش کرده، وسایلی که در مدارس امروزی کاربردی ندارد اما حتما ردی در تاریخ آموزش استان و کشور دارد، اورهل، آمفی پیلر، اسنسیل و دفترنمره‌های جیبی معلمان.
و اما بخش عکس‌ها و اسناد که با ذکر جزییات کامل در معرض نمایش است، جزییاتی مثل زمان عکس، افراد داخل عکس و مکانی که این یادگاری ثبت شده به عبارتی عکس‌ها شناسامه دار هستند. گرچه شناسایی و استخراج اطلاعات عکس‌ها پروسه‌ای است طولانی که گاهی سر از ینگه دنیا درمی‌آورد اما با علاقه وافر پیگیری می‌کنم و ماحصل این پیگیری حدودا ۵۰۰ عکس با پیشینه حدود یکصد سال است.
راستش تمام سعی ما بر این بوده که اشیا قدیمی و کتب گویای فرهنگ همدان قدیم باشد، هر عکس دنیایی از خاطرات دارد و هر وسیله کلی تاریخ نهفته در دل، به گمانم این موزه پکیج کاملی از سیر تحول آموزش در همدان را نشان می‌دهد و بیشتر از زنده کردن خاطرات بکر آموزنده هم هست.»
نجات خاطرات از دل آتش
آقای قشمی هم‌وغم روزهای بازنشستگی‌اش موزه آموزش‌وپرورش شده و قدم و رقمش برای موزه هزینه می‌شود، او در این باره می‌گوید: «خیلی از این وسایلی که حالا در کهنه دبیرستان همدان به نمایش درآمده با هزار و یک جور مشقت و زحمت به مجموعه اضافه شده؛ نمونه آن می‌شود خرید از ضایعاتی، ضایعاتی که سرمای استخوان سوز زمستان را با سوزاندن آلبوم عکس‌های قدیمی سر می‌کرد و تعدادی ابزارآلات آموزشی از سال‌های دور داشت، اما سر سازگار برای فروش اصلا!
خلاصه با تماس و واسطه قرار دادن دوست و آشنا و صدالبته هزینه‌ای بیشتر از ناچیز چندتایی عکس و یک تلویزیون قدیمی که جزو وسایل اسقاطی افتاده بود را نجات دادم.
یا لوازمی که اصلا نمی‌دانستم چیست و چه کاربردی دارد ولی از گوشه و کنار مدارس قدیمی و انبارهای خاک خورده پیدا کردم و به تدریج و پرسون پرسون متوجه شدم چه وظیفه‌ای بر عهده داشته است.
گاهی برای گرفتن یک قطعه عکس ۱۰ بار رفت و آمد کردم و سر از استان‌های دیگر درآوردم ولی بالاخره اشیا را اینجا جمع کردم تا محلی برای رجوع باشد، محلی برای انجام پروژه‌های پژوهشی و تحقیقاتی، به نظرم موزه آموزش‌وپرورش درست مثل یک گنجینه عمل می‌کند.»
موزه‌ای برای معاشرت فرهنگی
آقا مدیر هنوز گوشه به گوشه موزه را گز می‌کند و با آب و تاب ادامه حرفش را می‌گیرد و بازگو می‌کند: «کاربرد دیگر این موزه، حضور و گپ‌وگفت بازنشستگان آموزش‌وپرورش است، بازنشستگان قَدر این حوزه که وزنه به حساب می‌آیند در موزه جمع می‌شوند و پاتوق کتاب برگزار می‌کنند.
یعنی بازنشستگان حتی بازدیدکنندگان صرفا برای بازدید از اسناد و عکس‌ها و وسایل نمی‌آیند؛ بلکه برای معاشرت فرهنگی در موزه آموزش‌وپرورش حضور پیدا می‌کنند. سوای این مورد،گردهمایی دانش‌آموختگان مدرسه ابن‌سینا هم به یمن همین موزه برگزار شد، گردهمایی که بیش از ۸۰۰ نفر مدعو داشت از سراسر ایران.
مدرسه ابن‌سینا جزو مدارس برجسته همدان بود و شمار زیادی از فارغ‌التحصیلان این دبیرستان از پزشکان مجرب، استادان دانشگاه، وزیر و نماینده مجلس در این مراسم حاضر شدند و کلی خاطره با خود آوردند.»
خاطره سازی با دوچرخه ۲۸
آقای قشمی مسیر توضیح و تفسیر بخش‌های خاطر انگیز موزه را به دوچرخه قدیمی که درست بدو ورود به موزه مدرسه، دیباچه‌ای شده از دفتر خاطرات می‌رساند و می‌گوید: «زمان محصلی ما اکثرا دانش‌آموزان با دوچرخه ۲۸ به مدرسه ابن‌سینا می‌آمدند و زیر سایه‌سار درختانش دوچرخه را می‌بستند تا آخر وقت که پای رفتنشان می‌شد.
البته دوچرخه به اضافه یکی دو کتابی که با کِش به قسمت جلویی محکم می‌شد و حکم کیف را داشت و نماد دانش‌آموزان دبیرستان ابن‌سینا بود به همین دلیل سال‌ها مدنظرم بود یکی از این دوچرخه‌ها پیدا و به مجموعه اضافه کنم که آخر با قیمت کمی گزاف پیدا کردم.
وقتی برای صاحب دوچرخه از موزه و چند و چونش گفتم، خودش دوچرخه را با نصف قیمت به موزه آورد و با یک سیر دو سه ساعته حال و هوای دلش عوض شد. از این دست خاطرات که پلی بین امروز و دیروز است در تک تک اشیا و کتب حتی عکس‌ها به وفور پیدا می‌شود.»
از کمپ نظامی تا مدرسه ماندگار
آقا مدیر پیشینه دور و دراز مدرسه ابن‌سینا را پیوند می‌دهد به حسن ختام کلامش و نقل می‌کند: «تاریخچه این مدرسه به سال ۱۲۶۰ هجری خورشیدی، یعنی به خرید ۱۲ هزار مترمربع زمین در منطقه «باغچه آیوسف» توسط مسیونرهای آمریکایی برمی‌گردد و همین طور سال ۱۲۸۴ هجری خورشیدی که ساختمانی سه طبقه ساخته و مدرسه آمریکایی‌ها آغاز به کار می‌کند.
البته که کاربردهای متفاوت این مدرسه یکی از شگفتی‌های آن است، عجایبی که در کمپ نظامی و دفتر حاکم همدان در سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۷ و حتی کنسولگری خلاصه می‌شود.
گرچه که سال ۱۳۱۹ مدرسه به وزارت فرهنگ که وظیفه وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امروز را توامان داشت واگذار و نام ابن‌سینا ماندگار شد، علاوه کنید در سال ۱۳۲۸ هم بخشی از ساختمان‌های موجود در فضای باغچه این مدرسه در اختیار دانشسرای مقدماتی همدان قرار گرفت و دست آخر در سال ۸۶ ساختمان دبیرستان ابن‌سینا در ردیف مدارس ماندگار و آثار ملی ثبت شد.»
پایان پیام/89033/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
