اسرار سر به مهر علامه‌های آذربایجان

به گزارش خبرگزاری فارس از تبریز، خطه آذربایجان و در راس آنها تبریز، شهر اولین‌ها به خاطر وجود علمای بزرگی چون علامه طباطبایی(صاحب تفسیرالمیزان)، علامه امینی(صاحب الغدیر) و علامه جعفری( فیلسوف شرق)، به شهر علامه‌ها مشهور است.

عبارت دیگر روزهای ۲۴ و ۲۵ آبان ماه به ترتیب سالروز درگذشت دو تن علمای بزرگ این خطه، یعنی نویسنده تفسیرالمیزان، علامه طباطبایی(ره) و علامه محمد تقی جعفری فیلسوف، فقیه، متفکر، عارف وحکیم برجسته معاصر است.

از این رو، با توجه به رسالت خطیر حرفه‌ای که اصحاب رسانه در قبال جامعه دارند، سالگرد رحلت این دو عالم بزرگ آذربایجان را بهانه کردیم، تا اینکه هم به رسالت و وظایف حرفه ای و اخلاقی خویش در این راستا عمل کرده باشیم، و همچنین در تحلیلی به گوشه هایی از زندگی علمی و سلوک عملی علامه جعفری( فیلسوف شرق) و علامه طباطبایی(ره) نظری انداخته باشیم.

*معنای زندگی از چشم علامه های آذربایجان

از سوی دیگر، درباره این علمای بزرگ درس اخلاق، مفسر، فلیسوف، متکلم، فقیه، عارف، شرق شناس و اسلام شناس بزرگ هر چه بگوییم، کم گفته‌ایم؛ به طوریکه اگر دفتر خاطرات تک تک این علما را باز کنیم، لحظه به لحظه زندگی آنان برای نسل امروز و فردای من و شما، درس زندگی، سعادت و نیک بختی و به خصوص راه کمال برای رسیدن به حقیقت است.

با عنایت به این مقدمه، و با توجه به اهمیت و آشنایی با سلوک علمی و عملی و به ویژه سبک زندگی آنان، در تحلیل و گزارش کوتاهی به سبک زندگی و سلوک عملی علامه طباطبایی و علامه جعفری می پردازیم.

* در تراز خط علامه جعفری(ره)

استاد علامه محمد تقی جعفری رحمه الله در مردادماه سال ۱۳۰۴ در تبریز، دیده به جهان گشود، که از او آثار متعددی برجای مانده است. "ترجمه و تفسیر نهج البلاغه" و "تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مولوی" دو نمونه از آثار ارزشمند اوست.

محمدتقی در ۱۵ سالگی و در سال ۱۳۱۹ ش. برای ادامه تحصیل، تبریز را به مقصد تهران ترک می کند. علامه جعفری در سال ۱۳۲۳ با هجرت به حوزه علمیه قم، اتمام دوره سطح را پی گرفت و در آن جا مدت یک سال به ادامه تحصیلات خود پرداخت. وی در تهران و قم از محضر فقها و حکمایی چون ( میرزا مهدی آشتیانی‌، شیخ محمدرضا تنکابنی و عارف داناسرشت میرزا محمدتقی زرگر تبریزی)، بهره‌هایی شایان گرفت‌.

استاد محمد تقی جعفری پس از یک سال اقامت در قم، خبر فوت مادر را دریافت کرده، به تبریز باز می گردد و در سال 1325، به اصرار آیت اللّه میرزا فتّاح شهیدی رهسپار نجف اشرف می شود. با تشرف به حریم حضرت امیرمؤمنان علیه السلام و پیوستن به حوزه علمیه نجف، دوران بلوغ و شکوفایی علمی و معنوی استاد آغاز می گردد.

حضور ۱۱ سالۀ محمدتقی جعفری در دانشگاه دینی‌ِ بزرگ نجف اشرف که آکنده از اساتیدی بسیار ممتاز و صاحب‌نظر همچون ( سید ابوالقاسم خویی‌، سید محسن حکیم‌، شیخ کاظم شیرازی‌، سید عبدالهادی شیرازی‌، سید جمال‌الدین گلپایگانی‌، شیخ مرتضی طالقانی و ...)، بود، تأثیر قاطعانه‌ای در شکل‌گیری‌ِ شخصیت علمی و عملی‌ِ او ‌داشت‌، به‌گونه‌ای‌که در سن ۲۳ سالگی (سال ۱۳۶۶ ق‌)، موفق به اخذ درجۀ اجتهاد از شیخ کاظم شیرازی شد.

پای درس علامه جعفری

گستردگی مطالعات و دانش اندوزی های بسیار علامه جعفری، موجب تنوع آثار و نوشته های او شد. ایشان در عرصه هایی چون هستی شناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی، مباحث کلامی و عرفان، فلسفه حقوق، هنرو زیبایی، شرح نهج البلاغه، تفسیر و نقد مثنوی، فلسفه تاریخ و تمدن شناسی، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، شناخت خیام و نظامی و حافظ قلم زد و آثار گوناگونی از خود بر جای نهاد. آن چه در همه این آثار به چشم می خورد، نگاه جدید او به مسائل بشری است. در همه این آثار، مباحث انسان شناسی بیش تر جلب توجه می کند، به طوری که آن را می توان هدف فکر و رسالت قلم وی دانست. اگر او را بزرگ ترین متفکر انسان شناس جامعه خود بنامیم، سخنی به گزاف نگفته ایم.

استاد جعفری حدود ۵۰ سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده کرده و نکته‌ها آموختند که از جمله می‌توان به دکتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دکتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دکتر «محمدمهدی گرجیان» اشاره کرد.

با این وجود، استاد جعفری پس از ۷۳ سال عمر و تلاش شبانه روزی، سرانجام در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ ش به ملکوت اعلی پیوست. در هر حال،۲۵ آبان یادآور روزی است که آفتاب حیات بزرگ مردی از کاروان حکمت و معرفت، دین پژوه فرزانه، فیلسوف و فقیه برجسته معاصر علامه جعفری که از چهره های ماندگار تاریخ حکمت دینی در جهان اسلام است، غروب کرد.

* در تراز خط علامه طباطبایی(ره)

با این اوصاف، ۲۴ آبان ماه هر سال یادآور یکی از روزهای بزرگ و مهم تاریخی این سرزمین، و به عبارت دیگر سالروز درگذشت یکی از علمای بزرگ این خطه، یعنی نویسنده تفسیرالمیزان، علامه طباطبایی(ره) است. با این وجود، سید محمد حسین طباطبایى، فرزند سید محمد، نوه سید محمد حسین مشهور به علامه طباطبایى، در سال ۱۲۸۱ش. در تبریز متولد شد. در پنج سالگی مادر و در نه سالگی پدر را از دست داد.

سید محمد حسین به مدت شش سال از سال ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۶ قرآن و آثاری چون گلستان، بوستان را فراگرفت. علاوه براین زیر نظر میرزا علی نقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت. پس از طی تحصیلات ابتدایی در سال ۱۲۹۷ به مدرسه طالبیه تبریز وارد و مشغول فراگیری ادبیات عرب و علوم نقلی و فقه و اصول دانش‌های مختلف اسلامی شد. ایشان در سال ۱۳۰۴ به همراه برادر برای تکمیل علوم حوزوی به نجف اشرف عزیمت کرد، و ۱۰ سال تمام در نجف اشرف به تحصیل علوم دینی و کمالات اخلاقی و معنوی مشغول شد.

علامه طباطبایی(ره)، در راستای فعالیت ‌ها و نشست‌ های علمی خود با هانری کربن شیعه‌شناس مشهور دانشگاه کوربن جلسات و گفتگوهای بسیاری داشت که این مصاحبه ها به زبان فارسى، عربی و فرانسه و با عنوان «مکتب تشیع» چاپ گردیده است.

این عالم بزرگ آذربایجان، همچنین در خط نستعلیق و شکسته، استاد و در شعر نیز توانا و متبحر بود. ایشان در طول حیات گوهربار خود آثار ارزشمند و متعددی به عربی و فارسی تالیف کردند.

پا به پای علامه طباطبایی

علامه طباطبایی(ره)، درحوزة نجف، فقه، اصول، فلسفه، ریاضیات و عرفان را از محضر استادانی چون آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانى، آیت الله نائینى، آیت الله کوه کمرى، آیت الله بادکوبه‌اى، آیت الله سید ابوالقاسم خوانساری و آیت الله قاضی فراگرفت و به مقام اجتهاد نائل گردید.

علامه طباطبایی در سال ۱۳۱۴ در اثر سختی وضع معاش ناگزیر به زادگاه خود تبریز بازگشت و مدت ده سال به زراعت و کشاورزی مشغول شد و از تدریس و تفکر علمی جز به مقداری ناچیز باز ماند. ایشان در سال ۱۳۲۵ از تبریز به قم مهاجرت کرد و در آنجا به تدریس و تالیف و فعالیت‌های علمی پرداخت و شاگردان بسیاری پرورش داد.

علامه طباطبایی(ره)، دو اثر شاخص دارد، که بیشتر از سایر آثار وی مورد توجه اساتید، محققان و سایر اقشار مختلف مردم قرار گرفته‌است. یکی از این آثار، تفسیر المیزان است، که در ۲۰ جلد و طی ۲۰ سال به زبان عربی تألیف شده‌است. در این تفسیر، از روش «تفسیر قرآن به قرآن» استفاده شده‌است، و علاوه‌ بر تفسیر آیات و بحث‌های لغوی در بخش‌هایی جداگانه با توجه به موضوع آیات مباحث روایی، تاریخی، کلامی، فلسفی و اجتماعی نیز دارد.

اثر مهم دیگر او اصول فلسفه و روش رئالیسم است. این کتاب شامل ۱۴ مقاله فلسفی است، که طی دهه‌های ۲۰ و ۳۰ شمسی تألیف شده و توسط مرتضی مطهری و با رویکرد فلسفه تطبیقی شرح داده شده ‌است. این کتاب نخستین، و یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است، که به بررسی مباحث فلسفی، با توجه به رویکردهای حکمت فلسفی اسلامی و فلسفه جدید غربی پرداخته  ‌است.

علامه های آذربایجان؛ غریب آشنا نسل امروز

از سوی دیگر، در حقیقت، این علما سرمایه های بزرگ جهان اسلام و به ویژه کشورمان بودند و اگر امروز خطه آذربایجان و در راس آنها شهر تبریز، در بسیاری از عرصه ها به عنوان شهر اولین ها در ایران مطرح است، بیشتر به خاطر وجود همین شخصیت های بزرگ بوده است. و از این رو، در حال حاضر که کشورمان و به ویژه نسل جوان، آماج هجمه های گسترده فرهنگی غرب و نرم دشمنان قرار گرفته، زنده نگه داشتن یاد و نام این علما، گام نهادن در مسیر حرکت و راه آنهاست، و با برگزاری گرامیداشت سالگرد رحلت، آیین ها و یاد آوره های مختلف و از جمله بر پایی هر چه با شکوهتر مراسم های سالگرد رحلت، قدمی هر چند کوچک برای معرفی و شناساندن راه و آرمان های این علما برای آشنایی نسل برداشت.

پایان پیام/