به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات فارس، رهبر انقلاب در بازدید امسال از نمایشگاه کتاب سخنان مهمی در عرصه کتاب و کتابخوانی داشتند که یکی از مهم‌ترین آنها مربوط به بحث «ویراستاری» بود. ایشان موضوع ویراستاری و صحیح بودن متون کتاب‌ها از لحاظ دستور زبان فارسی و کتاب‌آرایی و شکل ظاهری کتاب‌ها را در این بازدید مهم خواندند.
همین اشاره کافی بود تا خبرگزاری فارس به سراغ این موضوع برود و مشکلات و آسیب‌های متوجه این حوزه را از زبان افراد درگیر در این مسئله را بررسی کند و دنبال پاسخ به این سئوال باشد که چه راهکارهایی برای سر و سامان دادن به وضعیت ویراستاری در کشور وجود دارد. سراغ افراد مختلفی در این سلسله مصاحبه‌ها رفتیم و نظر آنها را پرسیدیم از ویراستاران گرفته تا ناشران و نویسندگان.
در این مصاحبه سراغ محمدرضا سرشار رفتیم هم از این نظر که او نویسنده قابلی درحوزه ادبیات داستانی است و هم از این نظر که او را با سمتی چون ریاست انجمن قلم ایران می‌شناسیم. گفت‌وگوی ما با سرشار حول و حوش موضوعاتی چون مشکلات ویراستاری در بازار کتاب و بالاخص ویراستاری کتاب‌های داستان دور می‌زد. همچنین از او درباره نحوه ویراستاری در انجمن قلم پرسیدیم که به عنوان یک ناشر فعال در حوزه ادبیات،کتاب منتشر می‌کند. می‌خواستیم بدانیم یک ناشر تخصصی در حوزه ادبیات چگونه ویراستارانش را انتخاب می‌کند و این ویراستاران چگونه کار می‌کنند. نکته دیگری که برای ما مهم بود پی بردن به این نکته بود که یک نویسنده سرشناس در حوزه ادبیات داستانی چه نگاهی به کار ویراستارانی دارد که به طور فعال در کشور فعالیت می‌کنند.این گفت‌وگوی خواندنی به شرح زیر است:
*ویراستار قابل اعتمادی در حوزه ادبیات داستانی نمی‌شناسم
شما به عنوان یک نویسنده و یک صاحب نظر در حوزه کتاب و ادبیات وقتی نگاهی به کتاب‌های منتشر شده در بازار کتاب می‌اندازید، چه مشکلاتی را دامنگیر کتاب‌های منتشر شده می‌دانید که مربوط می‌شوند به بحث ویراستاری و ویراستاران این کتاب‌ها؟
من تا امروز در بخش داستان و آفرینش‌های ادبی هنوز ویراستاری را ندیدم که بتوان با اعتماد کامل کار نویسنده را به دستش سپرد. یعنی ما از این نظر ویراستار به معنی واقعی کلمه در عرصه ادبیات داستانی یا اصلا نداریم یا اگر هم داشته باشیم به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌شوند. ویراستاران موجود اغلب یا گرفتار ضعف در خود ادبیات هستند یا زبان داستان را درست نمی‌شناسند. گاهی مشکلشان این است که زبان داستان را با زبان مقاله یکی می‌گیرند. بعضی وقت‌ها هم آن دقت لازم را در گذاشتن علائم سجاوند‌ی و مانند اینها ندارند. البته دقت یک بخش قضیه است. سواد بخش دیگر قضیه است. بعضی از ویراستاران ممکن است سواد ادبی را داشته باشند، اما دقت نداشته باشند. بعضی دقت دارند اما سواد این کار را ندارند.
*هیچ ویراستاری نمی‌تواند کار یک نویسنده شاخص و شناخته شده ادبی را ویرایش کند
حالا این مشکل را چگونه باید برطرف کرد؟ اگر رشته دانشگاهی ویراستاری بگذاریم مشکل برطرف می‌شود؟ یا اگر ارشاد سخت‌گیری بیشتری در حوزه ویراستاری اعمال کند، مشکل برطرف می‌شود؟ شما راه حل را چه می‌دانید؟
ارشاد در بخش ویرایش نمی‌تواند سخت‌گیری خاصی اعمال کند. ارشاد می‌تواند حداقلی را از نظر زبان فارسی در نظر بگیرد تا در کتاب‌ها رعایت شود. ارشاد در حوزه محتوا می‌تواند نظر بدهد اما آنچه به ساختار ادبی و زبان فارسی بر می‌گردد، موردی است که باید ناشران به آن توجه کنند. ناشران باید ویراستاران مورد اعتمادی داشته باشند و آثار را بعد از تایید و نظر‌خواهی از آنان به چاپ برسانند.
حداقل این کار باید در مورد آثاری که در سطح معمولی قرار دارند حتما اعمال شود اما در مورد آثار نویسندگانی که در ادبیات صاحب نام و نشانی شده اند، یا نویسندگان متوفا، مسئولیت کار آنها به عهده خودشان است. هیچ ویراستاری نمی‌تواند کار یک نویسنده شاخص و شناخته شده ادبی را ویرایش کند. اصولا چنین کاری، ضرورت هم ندارد.
*بازی‌های لوس با شکل کلمات، کار نخ‌نمای کهنه شده در دنیاست
با توجه به اینکه شما فرمودید، لزومی ندارد که کتاب نویسنده‌های صاحب سبک ویرایش شود، اخیرا تعداد زیادی نویسنده به خصوص در حوزه ادبیات داستانی پیدا شده‌اند که هر یک رسم الخط خاص خود را دارند، مثل سبک نوشتاری که در جدا نویسی‌ها یا علامت گذاری‌ها اعمال می‌کنند و زیر بار ویراستاری کتابشان نمی‌روند، این رسم الخط‌های متفاوت و انتشار چنین کتاب‌هایی آسیبی به زبان و ادبیات فارسی نمی‌زند؟
به نظر من هیچ ناشری نباید رسم الخطی جدای از رسم الخط‌های به رسمیت شناخته شده زبان فارسی را قبول کند. در میان این مراکزی که رسم‌الخط پیشنهاد داده اند فعلا فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از بقیه اعتبار بیشتری دارد. البته ممکن است نویسنده‌ای در رسم‌الخط، بخشی از پیشنهادهای فرهنگستان بپذیرد و بخشی دیگر را از رسم‌الخط مراکز و صاحب نظران شناخته شده دیگر استفاده کند. این عیبی ندارد. ولی به نظر من، به هیچ عنوان نباید اجازه داد، این کارهای من در آوردی و این بازی‌های فاقد مبنا و پشتوانه علمی با شکل‌های کلمات، منتشر شود. ممکن است اینگونه نویسنده‌ها،داستان‌نویس قابلی باشند، ولی حق قانون‌گذاری در رسم‌الخط را ندارند. قانون گذاری در رسم الخط تخصص مراکزی مثل فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مانند اینها است. این،تخصص داستان‌نویسی نیست.
ضمن اینکه این بازی‌های لوس با شکل کلمات، کار نخ نمای کهنه شده در دنیا است. در ایران قبل از انقلاب هم عده‌ای با انگیزه‌ها دیگری از این بازی‌ها با کلمات کردند. منتها این رسم‌ها نماند و به حاشیه رانده شد. به نظرم در این مورد و انتشار کتاب چنین نویسنده‌هایی ناشران باید مقاومت کنند. یعنی ناشر نباید زیر بار رسم‌الخط غیر متعارف برود.
*به ویراستارانمان قبل از شروع به کار آموزش می‌دهیم
با توجه به مشکلاتی که در حوزه ویراستاری وجود دارد و ویراستاران قابل اعتماد در حوزه ادبیات اندک هستند، این سئوال پیش می‌آید که ویراستاران انتشارات انجمن قلم چه گونه انتخاب می‌شوند و چه طور ویراستاری می‌کنند؟
ما افرادی را انتخاب کرده‌ایم و خودمان به آنها آموزش‌هایی داده‌ایم. تاکنون نتوانسته‌ایم ویراستاری را فی‌البداهه و بدون آموزش، برای کار ویرایش آثار انجمن قلم انتخاب کنیم. هر کس را آوردیم، در عمل یک مقدار با آنها کار کردیم. نکته مهم‌تر اینکه یک رسم الخط واحد را در ویراستاری آثار اعمال می‌کنیم که حدود 70 - 80 درصد آن همان رسم الخط فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. بقیه هم که متفاوت است از مراکز دیگر گرفته شده. اما در همه آثار انجمن قلم،رسم الخط ثابتی اعمال می‌شود.
*داستان‌نویس ویراستاران انجمن قلم ایران
افرادی که به عنوان ویراستار به کار گرفتید از فارغ‌‌التحصیلان زبان و ادبیات فارسی هستند؟
خیر. بین آنها فارغ‌‌التحصیل زبان و ادبیات فارسی هم هست. از افرادی هم استفاده کرده‌ایم که به صورت تجربی در انتشاراتی‌های دیگر ویراستاری می‌کردند اما بعد از همکاری با ما خودشان را با معیارهای انجمن تطبیق دادند. عده‌ای از ویراستاران ما کسانی هم هستند که داستان‌نویس - ویراستار هستند. یعنی داستان نویسانی که کار ویراستاری هم انجام می‌دهند.
انتهای پیام/و
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
